Τον Νοέμβριο του 2023, ένας έφηβος στο Fraser Valley της Βρετανικής Κολομβίας αναζήτησε ιατρική περίθαλψη για επιπεφυκίτιδα και βήχα. Έξι ημέρες αργότερα, μπήκε εσπευσμένα σε Μονάδα Εντατικής Θεραπείας σε νοσοκομείο του Βανκούβερ και παρέμεινε σε κρίσιμη κατάσταση για αρκετές εβδομάδες.

Δεν ήταν προφανώς ο πρώτος στον κόσμο που περνά μια τέτοια περιπέτεια, εντούτοις έγινε πρωτοσέλιδο σε όλο τον κόσμο. Είχε βρεθεί θετικός σε ένα στέλεχος της γρίπης των πτηνών, που ονομάζεται H5N1, για το οποίο οι ειδικοί σε θέματα μολυσματικών ασθενειών ανησυχούν ότι θα μπορούσε να τροφοδοτήσει την επόμενη πανδημία που θα προκαλέσει παγκόσμιο συναγερμό.

Ο ιός εμφανίστηκε για πρώτη φορά σε φάρμες πουλερικών στο Χονγκ Κονγκ το 1997 και σκότωσε σχεδόν το 100% των κοτόπουλων, προκαλώντας εσωτερική αιμορραγία και καταστρέφοντας πολλαπλά όργανα με τρόπο που θυμίζει ανατριχιαστικά τον Έμπολα στον άνθρωπο.

Έκτοτε, διαδοχικά κύματα μόλυνσης, που εξαπλώθηκαν από άγρια πτηνά, έχουν πλήξει πτηνοτροφικές μονάδες σε όλο τον κόσμο.

Πρόσφατα, ωστόσο, ο H5N1 έκανε ένα ανησυχητικό εξελικτικό βήμα προς τον άνθρωπο. Το 2022, διέλυσε έναν πληθυσμό θαλάσσιων ελεφάντων στην Αργεντινή, σκοτώνοντας χιλιάδες από αυτούς με ποσοστό θνησιμότητας 97%. Ήταν η πρώτη φορά που ο Η5Ν1 είχε καταλάβει ένα είδος θηλαστικού.

Μέχρι τότε, οι άνθρωποι και άλλα θηλαστικά που είχαν νοσήσει είχαν κολλήσει τον ιό μέσω της επαφής με πτηνά. Οι θαλάσσιοι ελέφαντες, όμως, τον μετέδιδαν ο ένας στον άλλο.

Μέχρι να φτάσουν οι επιστήμονες να δημοσιεύσουν τα ευρήματα τους, ο Η5Ν1 είχε μολύνει ένα άλλο είδος θηλαστικών: τις αγελάδες γαλακτοπαραγωγής. Από τον Μάρτιο, ο ιός έχει εξαπλωθεί σε περισσότερα από 800 κοπάδια σε 16 πολιτείες των ΗΠΑ, συμπεριλαμβανομένων περισσότερων από 500 στην Καλιφόρνια, όπου παραμένει ανεξέλεγκτος.

Στις 18 Δεκεμβρίου, ο κυβερνήτης της Καλιφόρνιας Γκάβιν Νιούσομ κήρυξε κατάσταση έκτακτης ανάγκης για την αντιμετώπιση των κρουσμάτων.

Στις ΗΠΑ, τουλάχιστον 61 άνθρωποι έχουν κολλήσει τον ιό, οι περισσότεροι μέσω άμεσης επαφής με πτηνά ή αγελάδες. Τον Δεκέμβριο, ένα παιδί στην κομητεία Marin County που ήπιε ωμό (δηλαδή μη παστεριωμένο) γάλα, ανέβασε πυρετό και έκανε εμετό, αργότερα βρέθηκε θετικό στον ιό H5N1. Αυτή την εβδομάδα, τα Κέντρα Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων (CDC) επιβεβαίωσαν το πρώτο «σοβαρό» κρούσμα γρίπης των πτηνών στις ΗΠΑ- ο ασθενής είχε εκτεθεί σε άρρωστα και νεκρά πτηνά σε ένα κοπάδι της αυλής.

Όπως αναφέρει το National Geographic, κάθε φορά που ένας άνθρωπος αρρωσταίνει, ο ιός έχει άλλη μια ευκαιρία να αποκτήσει την ικανότητα να μεταδίδεται από άτομο σε άτομο. Μόλις περάσει αυτό το ορόσημο, υπάρχει έντονος φόβος ότι θα μπορούσε να ξεκινήσει μια νέα πανδημία.

Δεν υπάρχουν ενδείξεις ότι ο H5N1 έχει περάσει αυτό το ζοφερό σημείο καμπής. Μπορεί να μην κάνει ποτέ αυτό το άλμα. Αλλά «γνωρίζοντας όσα γνωρίζουμε για αυτούς τους ιούς, η τάση δεν είναι καλή», λέει ο Matthew Binnicker, μικροβιολόγος με ειδίκευση στις αναπνευστικές νόσους στην Κλινική Mayo στο Ρότσεστερ της Μινεσότα, προσθέτοντας ότι απαιτείται «σοβαρή δράση».

Οι ειδικοί ανησυχούν για δύο βασικούς τρόπους με τους οποίους ο ιός θα μπορούσε να αρχίσει να εξαπλώνεται ευκολότερα μεταξύ των ανθρώπων. Και τονίζουν: Δεν είναι πολύ νωρίς ή παράλογο να προετοιμαστείτε για το χειρότερο.

-Οι χοίροι θα μπορούσαν να γίνουν ο παράγοντας που θα ξεκλείδωνε μια πανδημία

Η παρουσία του H5N1 σε εκατοντάδες κοπάδια αγελάδων δεν αποτελεί καλή εξέλιξη, αλλά δεν είναι το ζώο της φάρμας που απασχολεί περισσότερο τους επιστήμονες.

Εάν ο H5N1 αρχίσει να κυκλοφορεί στους χοίρους, οι πιθανότητες εξάπλωσης σε ανθρώπου;ς θα αυξηθούν δραματικά. Αυτό συμβαίνει επειδή οι χοίροι μπορούν να μολυνθούν ταυτόχρονα τόσο από ιούς πτηνών όσο και από ανθρώπινους ιούς. Αυτό δημιουργεί ένα νέο έδαφος αναπαραγωγής ιών.

Οι ιοί της γρίπης είναι εξαιρετικά ευμετάβλητοι εν μέρει επειδή αποτελούνται από RNA, ένα γενετικό μόριο παρόμοιο με το DNA αλλά με μια σημαντική διαφορά: Οι ιοί RNA δεν διαθέτουν μηχανισμό διόρθωσης κατά την αντιγραφή. Έτσι, όταν ένας ιός της γρίπης αναπαράγεται μέσα σε ένα κύτταρο ξενιστή, είναι επιρρεπής στο να κάνει λάθη αντιγραφής, αυξάνοντας το ποσοστό των μεταλλάξεων.

Αυτό σημαίνει ότι ένας ιός RNA όπως ο H5N1 είναι ιδιαίτερα καλός στο να εξελίσσεται για να μολύνει νέα είδη.

Αλλά οι ιοί της γρίπης διαθέτουν κι άλλο ένα εργαλείο που τους καθιστά ακόμη πιο επικίνδυνους: την ικανότητα να ανταλλάσσουν γενετικό υλικό με άλλους ιούς. Αυτή η διαδικασία, γνωστή ως επανασύνθεση, είναι σαν να ανακατεύεις δύο διαφορετικές τράπουλες. Στο τέλος καταλήγεις και με κόκκινα και με μπλε φύλλα.

Αν ένας χοίρος κολλήσει τον H5N1 από ένα πτηνό και κολλήσει, ας πούμε, οποιονδήποτε ιό της εποχικής γρίπης συμβαίνει να κυκλοφορεί μεταξύ των ανθρώπων, οι δύο ιοί θα έρθουν σε επαφή και, μέσω της επαναδιανομής, θα αποκτήσουν τυχαία ο ένας τα χαρακτηριστικά του άλλου.

Το τι θα συμβεί στη συνέχεια εξαρτάται από τον παράγοντα τύχη.

Πολλοί από αυτούς τους ανασυνδυασμένους ιούς θα πεθάνουν χωρίς κανείς να τους αντιληφθεί. Αλλά περιστασιακά, η επανασύνθεση δημιουργεί έναν ιό του οποίου ο γενετικός κώδικας τού δίνει πλεονεκτήματα που του επιτρέπει να ευδοκιμήσει.

Εάν αυτά τα πλεονεκτήματα περιλαμβάνουν την ικανότητα αναπαραγωγής και εξάπλωσης μεταξύ των ανθρώπων και του δοθεί η ευκαιρία να αρχίσει να εξαπλώνεται σε έναν πληθυσμό, τότε τα νέα δεν θα είναι καλά. Ο πανδημικός ιός Η1Ν1 του 2009 πιστεύεται ότι ξεκίνησε από οικόσιτους χοίρους στο κεντρικό Μεξικό.

Στις 30 Οκτωβρίου, η Υπηρεσία Επιθεώρησης της Υγείας των Ζώων και των Φυτών (APHIS), τμήμα του Υπουργείου Γεωργίας των ΗΠΑ, ανακοίνωσε ότι είχε βρει τον H5N1 σε μια μικρή φάρμα στην κομητεία Crook του Όρεγκον. Δύο χοίροι βρέθηκαν θετικοί σε ένα στέλεχος του H5N1 που εξαπλώνεται σε άγρια πτηνά, πουλερικά και βοοειδή, αν και μικρές γενετικές διαφορές υποδηλώνουν ότι οι χοίροι απέκτησαν τον ιό από άγρια πτηνά.

Αν και δεν υπάρχουν στοιχεία ότι ο H5N1 εξαπλώνεται επί του παρόντος σε εμπορικές χοιροτροφικές μονάδες, η περίπτωση του Όρεγκον υποδηλώνει ότι τα πτηνά, οι χοίροι, τα βοοειδή και άλλα θηλαστικά μεταδίδουν τον ιό μεταξύ τους συχνότερα από ό,τι γνωρίζουν οι ειδικοί. «Πρέπει να είμαστε πολύ προσεκτικοί σχετικά με την υποεκτίμηση ευρημάτων όπως αυτό», λέει ο Binnicker. «Όπου υπάρχει καπνός, υπάρχει και φωτιά. Δεν είναι λόγος ανησυχίας, δεν είναι λόγος πανικού, αλλά δεν μπορούμε να το αγνοήσουμε».

-Μια ανεξέλεγκτη επιδημία στα γαλακτοπαραγωγά βοοειδή μας θέτει όλους σε κίνδυνο

Ακόμα και αν αποφύγουμε τις μολύνσεις από τον H5N1 στους χοίρους, ένας ανθρώπινος πανδημικός ιός θα μπορούσε να προκύψει από την οργιώδη επιδημία των γαλακτοπαραγωγών αγελάδων.

Όπως οι χοίροι, έτσι και τα βοοειδή μπορούν να μολυνθούν από ιούς ανθρώπων και πτηνών ταυτόχρονα. Οι επιστήμονες πιστεύουν ότι η επαναδιαλογή είναι λίγο πιο απίθανη στα βοοειδή λόγω ορισμένων πτυχών της φυσιολογίας τους. Στην περίπτωση των γαλακτοπαραγωγών βοοειδών, οι ειδικοί ανησυχούν περισσότερο για το γεγονός ότι οι άνθρωποι θα αποτελέσουν το έδαφος αναπαραγωγής.

Η παρουσία του ιού στις γαλακτοπαραγωγικές μονάδες εκθέτει πολλούς ανθρώπους -εργαζόμενους στις μονάδες και τις οικογένειές τους, φίλους και μέλη των κοινοτήτων τους- στον ιό. Και μια ανθρώπινη εκδοχή της γρίπης των πτηνών είναι απολύτως ικανή να αναδυθεί, μέσω της επανασύνθεσης, από ένα άτομο που έχει μολυνθεί τόσο από τη γρίπη των πτηνών όσο και από τον ιό της εποχικής γρίπης.

Η επερχόμενη περίοδος γρίπης αυξάνει αυτόν τον κίνδυνο. «Θα έχουμε πιθανότατα ευρεία μετάδοση και εξάπλωση των ιών της ανθρώπινης γρίπης στον πληθυσμό», λέει ο Binnicker.

«Εάν έχουμε έναν εργάτη σε φάρμα που έχει μολυνθεί με ένα ανθρώπινο στέλεχος γρίπης και εργάζεται επίσης με μια μολυσμένη αγελάδα γαλακτοπαραγωγής που έχει γρίπη των πτηνών, τότε το γεγονός της επαναδιανομής θα μπορούσε ενδεχομένως να συμβεί στον άνθρωπο, εάν μολυνθεί και με τους δύο ιούς ταυτόχρονα».

Ο περιορισμός της επιδημίας μεταξύ των βοοειδών είναι σημαντικός για τη μείωση της δυνητικής απειλής για τη δημόσια υγεία. Όσο λιγότερες αγελάδες μολυνθούν, τόσο λιγότερες ευκαιρίες έχει ο ιός να μεταδοθεί σε άλλα αγροτικά ζώα, όπως οι χοίροι, ή σε ανθρώπους.

Όμως η βιομηχανία βοοειδών και οι ρυθμιστικές αρχές της έχουν αγωνιστεί για να το πετύχουν. Σε αντίθεση με τους πτηνοτρόφους, οι οποίοι έχουν δεκαετίες εμπειρίας με τον H5N1, η γαλακτοβιομηχανία πιάστηκε στα πράσα. «Δεν είχαμε αυτού του είδους την πρόκληση από έναν ιό για πολλές γενιές», λέει ο Jaime Jonker, επιστημονικός υπεύθυνος της Εθνικής Ομοσπονδίας Παραγωγών Γάλακτος, μιας ομάδας του κλάδου. «Δεν έχουμε αυτόν τον καλοκουρδισμένο μηχανισμό για να αναλάβουμε δράση».

Με ό,τι μπορεί να συνεπάγεται αυτό…