Κάθε Πάσχα, σε διάφορες περιοχές της Ελλάδας, αναβιώνουν έθιμα που συνοδεύονται από θεαματικές φωτιές και έντονη συμμετοχή της τοπικής κοινότητας. Ανάμεσα σε αυτά ξεχωρίζουν το «κάψιμο του Ιούδα», που τελείται σε πολλές περιοχές, και το λιγότερο γνωστό, αλλά εξίσου εντυπωσιακό «κάψιμο του Αράπη», που συναντάται σε ορισμένα χωριά της Ηλείας.

Πολλοί τα αντιμετωπίζουν ως «παραδοσιακά», «λαογραφικά» ή ακόμα και «καθαρτικά» τελετουργικά. Όμως, πίσω από αυτά κρύβονται ρίζες ρατσισμού και αντισημιτισμού που δεν μπορούμε πια να αγνοούμε.

Το κάψιμο του Ιούδα

Το κάψιμο του Ιούδα είναι ένα πασχαλινό έθιμο που αναπαριστά την «τιμωρία» του Ιούδα Ισκαριώτη, του μαθητή που πρόδωσε τον Χριστό, με τη δημόσια καύση ενός ομοιώματος. Συνήθως, η τελετή πραγματοποιείται το βράδυ της Ανάστασης ή την Κυριακή του Πάσχα, και την φωτιά «συνοδεύουν» πυροτεχνήματα, ενώ είναι έντονη και η συμμετοχή του κόσμου.

Αν και η μορφή του ομοιώματος ποικίλλει από τόπο σε τόπο, το μήνυμα είναι σταθερό: Η απόδοση ευθύνης και τιμωρίας, συμβολικά προς ένα άτομο που εκπροσωπεί «την απόλυτη προδοσία».

Πού είναι το πρόβλημα, θα σκεφτείς. Ο Ιούδας, ιστορικά και θεολογικά, έχει συνδεθεί στερεοτυπικά με τον εβραϊκό λαό, και το κάψιμο του ομοιώματος έχει λειτουργήσει, σε πολλές χώρες και εποχές, ως μέσο αντισημιτικής έκφρασης.

Η περίπτωση του «Αράπη»

Ακόμα πιο προβληματικό, αν και λιγότερο γνωστό, είναι το έθιμο του «καψίματος του Αράπη» που συναντάται σε ορισμένα χωριά της Ηλείας, κυρίως στη Γαστούνη. Εκεί, φτιάχνεται ένα ομοίωμα «Αράπη», δηλαδή ενός μαύρου ανθρώπου, το οποίο καίγεται πανηγυρικά, συχνά με συνοδεία παραδοσιακής μουσικής και τοπικών σχολίων για την «καταγωγή» και την «απειλή» που συμβολίζει ο «Αράπης».

Το έθιμο αυτό συνοψίζει με τον πιο ωμό τρόπο την αναπαραγωγή ρατσιστικών στερεοτύπων μέσα από τη λαϊκή παράδοση. Ο «Αράπης» δεν είναι κάποιο υπαρκτό ιστορικό πρόσωπο, ούτε υπάρχει κάποια ξεκάθαρη συμβολική σύνδεση με τη χριστιανική εορτή.

Αντίθετα, φαίνεται να αποτελεί ένα κατάλοιπο της αντιμετώπισης των μαύρων ως απειλή ή ως κάτι «άλλο» που πρέπει να εξουδετερωθεί.

Η ίδια η λέξη «Αράπης» είναι ρατσιστική, καθώς χρησιμοποιείται συχνά με υποτιμητική διάθεση, ακριβώς επειδή συνδέει τον άνθρωπο με το χρώμα του δέρματός του – και μάλιστα ως κάτι αρνητικό ή υποδεέστερο.

Το πρόβλημα με το «είναι απλά έθιμο»

Συχνά, όσοι υπερασπίζονται τέτοια έθιμα προβάλλουν το επιχείρημα ότι πρόκειται για «παραδοσιακές πρακτικές χωρίς πρόθεση να προσβάλουν». Όμως, η απουσία πρόθεσης δεν αναιρεί τις επιπτώσεις.

Όταν ένα έθιμο αναπαράγει εικόνες που παρουσιάζουν ανθρώπους (ή ομάδες ανθρώπων) ως προδότες, απειλές ή αντικείμενα χλεύης, τότε συμβάλλει στη διατήρηση του ρατσισμού, του αντισημιτισμού ή άλλων διακρίσεων.

Οι παραδόσεις δεν είναι στατικές. Εξελίσσονται, προσαρμόζονται και, σε πολλές περιπτώσεις, αξιολογούνται ξανά με βάση τις ηθικές και κοινωνικές αξίες του παρόντος. Συνεπώς πρέπει να εγκαταλείψουμε ή να επαναπροσδιορίσουμε έθιμα που διαιωνίζουν τη ρητορική του μίσους.

Διαβασε ακομα

Οι top προορισμοί στην Ελλάδα για ένα αξέχαστο Πάσχα

Η έννοια της παράδοσης δεν σημαίνει την άκριτη τήρηση όλων των εθίμων του παρελθόντος. Σημαίνει επιλογή και συνέχεια και συνεπώς ευθύνη. Αν επιλέγουμε να διατηρήσουμε κάτι ως μέρος της πολιτιστικής μας ταυτότητας, τότε πρέπει να είμαστε βέβαιοι ότι αυτό δεν βλάπτει άλλους ανθρώπους, δεν τους στιγματίζει, δεν ενισχύει μισαλλόδοξες ιδεολογίες.