Η 6η Μαρτίου έχει καθιερωθεί ως Πανελλήνια Ημέρα κατά της Βίας στο σχολείο. Η ημέρα αυτή αποτελεί μία εξαιρετική αφορμή για εκπαιδευτικούς, γονείς και μαθητές/τριες των σχολείων όλης της χώρας να ανταλλάξουν σκέψεις, πληροφορίες και ιδέες σχετικά με το bullying και την αντιμετώπισή του.

Ταυτόχρονα, στα σχολεία πραγματοποιούνται δράσεις ευαισθητοποίησης για την πρόληψη και αντιμετώπιση της σχολικής βίας και του εκφοβισμού που εκδηλώνονται στα σχολεία της χώρας.

Το να βλέπει κάποιος το παιδί του να βιώνει τον σωματικό και συναισθηματικό πόνο του εκφοβισμού – ή του διαδικτυακού εκφοβισμού – είναι πραγματικά δυσάρεστο. Ορισμένοι γονείς μάλιστα δεν είναι σίγουροι πώς να προστατέψουν τα ανήλικα παιδιά τους.

Υπάρχουν ωστόσο, και οι περιπτώσεις που γονείς δεν γνωρίζουν αν τα παιδιά τους έχουν πέσει θύματα bullying, εάν είναι απλοί παρατηρητές ή – ακόμα χειρότερα – εάν ασκούν οι ίδιοι εκφοβισμό στους συμμαθητές τους.

Τι είναι ο εκφοβισμός;

Ο εκφοβισμός αναγνωρίζεται μέσω των τριών ακόλουθων χαρακτηριστικών: Πρόθεση, επανάληψη και εξουσία. Ένα άτομο που εκφοβίζει σκοπεύει να προκαλέσει πόνο, είτε μέσω σωματικής βλάβης είτε μέσω σκληρής γλώσσας, πειραγμάτων ή συμπεριφοράς, και το κάνει επανειλημμένα.

Τα πιο ευάλωτα παιδιά αντιμετωπίζουν μεγαλύτερο κίνδυνο. Πρόκειται συχνά για παιδιά από φτωχές οικογένειες, με διαφορετική ταυτότητα φύλου, με αναπηρίες ή παιδιά μεταναστών και προσφύγων

Τα αγόρια είναι πιο πιθανό να βιώσουν σωματικό εκφοβισμό, ενώ τα κορίτσια είναι βιώνουν συνήθως ψυχολογικό εκφοβισμό.

Ο εκφοβισμός είναι ένα μοτίβο συμπεριφοράς και όχι ένα μεμονωμένο περιστατικό. Τα παιδιά που εκφοβίζουν συνήθως προέρχονται από μια αντιλαμβανόμενη (και όχι πραγματική) υψηλότερη κοινωνική θέση ή θέση ισχύος: Συνήθως είναι παιδιά μεγαλύτερης ηλικίας, πιο αναπτυγμένης σωματικής διάπλασης ή παιδιά που θεωρούνται ιδιαίτερα δημοφιλή.

Τα πιο ευάλωτα παιδιά αντιμετωπίζουν μεγαλύτερο κίνδυνο να πέσουν θύματα εκφοβισμού. Πρόκειται συχνά για παιδιά από κοινότητες που βρίσκονται στο περιθώριο, παιδιά από φτωχές οικογένειες, παιδιά με διαφορετική ταυτότητα φύλου, παιδιά με αναπηρίες ή παιδιά μεταναστών και προσφύγων.

Ο εκφοβισμός μπορεί να συμβεί τόσο εκ του σύνεγγης όσο και διαδικτυακά. Ο διαδικτυακός εκφοβισμός συχνά πραγματοποιείται μέσω των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, SMS/κειμένου ή άμεσων μηνυμάτων, ηλεκτρονικού ταχυδρομείου ή οποιασδήποτε διαδικτυακής πλατφόρμας, όπου τα παιδιά αλληλεπιδρούν.

Πρέπει να παρέμβω όταν το παιδί μου εκφοβίζεται;

Ο εκφοβισμός μπορεί να έχει επιβλαβείς και μακροχρόνιες συνέπειες για τα παιδιά. Εκτός από τις σωματικές επιπτώσεις του εκφοβισμού, τα παιδιά μπορεί να αντιμετωπίσουν συναισθηματικά και ψυχικά προβλήματα, όπως κατάθλιψη και άγχος, που είναι πιθανό να οδηγήσουν σε κατάχρηση ουσιών και μειωμένη απόδοση στο σχολείο.

Σε αντίθεση με τον εκφοβισμό που ασκείται αυτοπροσώπως, ο διαδικτυακός εκφοβισμός μπορεί να φτάσει στο θύμα οπουδήποτε, οποιαδήποτε στιγμή. Μπορεί να προκαλέσει βαθιά βλάβη, καθώς τα «πειράγματα» μοιράζονται σε ένα ευρύτερο κοινό και αποτελούν ένα μόνιμο αποτύπωμα στο διαδίκτυο για όλους τους εμπλεκόμενους.

Το παιδί έχει το δικαίωμα να βρίσκεται σε ένα ασφαλές σχολικό περιβάλλον το οποίο σέβεται και φροντίζει την αξιοπρέπειά του. Όλα τα παιδιά έχουν δικαίωμα στην εκπαίδευση και στην προστασία από κάθε μορφή σωματικής ή ψυχικής βίας, τραυματισμού ή κακοποίησης. Ο εκφοβισμός δεν αποτελεί εξαίρεση.

Πώς μπορώ να βοηθήσω στην πρόληψη του εκφοβισμού;

Το πρώτο βήμα για να κρατήσετε το παιδί σας ασφαλές, είτε αυτοπροσώπως είτε διαδικτυακά, είναι να βεβαιωθείτε ότι γνωρίζει το θέμα.

1. Εκπαιδεύστε τα παιδιά σας σχετικά με τον εκφοβισμό

Μόλις μάθουν τι είναι ο εκφοβισμός, τα παιδιά σας θα είναι σε θέση να τον εντοπίσουν πιο εύκολα, είτε συμβαίνει σε αυτά είτε σε κάποιον άλλον.

2. Μιλήστε ανοιχτά και συχνά στα παιδιά σας

Όσο περισσότερο μιλάτε στα παιδιά σας για τον εκφοβισμό, τόσο πιο άνετα θα σας το λένε αν το δουν ή το βιώσουν. Ελέγχετε καθημερινά τα παιδιά σας και ρωτήστε πώς πέρασαν στο σχολείο. Ελέγχετε καθημερινά τις δραστηριότητές τους στο διαδίκτυο, ρωτώντας όχι μόνο για τα μαθήματα αλλά και για τα συναισθήματά τους.

3. Βοηθήστε το παιδί σας να αποτελέσει θετικό πρότυπο

Υπάρχουν τρία μέρη στον εκφοβισμό: Το θύμα, ο θύτης και ο παρατηρητής. Ακόμη και αν τα παιδιά δεν είναι θύματα εκφοβισμού μπορούν να αποτρέψουν τον εκφοβισμό με το να είναι συμπεριληπτικά. Μιλήστε τους για τον σεβασμό και την ευγένεια με την οποία πρέπει να απευθύνονται προς τους συνομηλίκους τους. Αν γίνουν μάρτυρες εκφοβισμού, μπορούν να υπερασπιστούν το θύμα, να προσφέρουν υποστήριξη ή/και να αμφισβητήσουν τις εκφοβιστικές συμπεριφορές.

4. Βοηθήστε το παιδί σας να αποκτήσει αυτοπεποίθηση

Ενθαρρύνετε το παιδί σας να εγγραφεί σε μαθήματα ή να συμμετάσχει σε δραστηριότητες που του αρέσουν. Αυτό θα βοηθήσει να χτίσει την αυτοπεποίθησή του και να αποκτήσει φίλους με τους οποίους μοιράζεται κοινά ενδιαφέροντα.

5. Γίνετε πρότυπο

Δείξτε στο παιδί σας πώς να φέρεται στα άλλα παιδιά και στους ενήλικες με ευγένεια και σεβασμό, κάνοντας το ίδιο στους ανθρώπους γύρω σας. Τα παιδιά βλέπουν τους γονείς τους ως παραδείγματα για το πώς πρέπει να συμπεριφέρονται. Σε περίπτωση που είστε μάρτυρες κακής συμπεριφοράς τρίτων ατόμων, εξηγείστε στο παιδί γιατί αυτό είναι άσχημο.

6. Να είστε μέρος της διαδικτυακής τους εμπειρίας

Εξοικειωθείτε με τις πλατφόρμες που χρησιμοποιεί το παιδί σας και εξηγήστε του πώς πρέπει να χειρίζεται το ίντερνετ. Ταυτόχρονα, προειδοποιήστε το για τους διάφορους κινδύνους που θα αντιμετωπίσει στο διαδίκτυο.

Τι σημάδια πρέπει να προσέχω;

Παρακολουθήστε τη συναισθηματική κατάσταση του παιδιού, καθώς ορισμένα παιδιά μπορεί να μην εκφράζουν τις ανησυχίες τους λεκτικά. Τα σημάδια που πρέπει να προσέξετε περιλαμβάνουν:

• Σωματικά σημάδια, όπως ανεξήγητοι μώλωπες, γρατζουνιές, σπασμένα οστά και επουλωμένες πληγές
• Φόβος να πάει στο σχολείο ή να συμμετάσχει σε σχολικές εκδηλώσεις
• Άγχος, νευρικότητα
• Ύπαρξη ελάχιστων ή καθόλου φίλων εντός και εκτός σχολείου
• Αποφυγή κοινωνικών εκδηλώσεων και συναναστροφών
• Σκισμένα ρούχα, ηλεκτρονικά ή άλλα προσωπικά αντικείμενα που χάνονται ή καταστρέφονται
• Διαρκής ανάγκη από χρήματα
• Χαμηλές ακαδημαϊκές επιδόσεις
• Απουσίες από το σχολείο / συχνά παράπονα ότι νιώθουν άρρωστα ενώ δεν είναι
• Ανάγκη να παραμένει κοντά σε ενήλικες
• Αϋπνίες ή εφιάλτες τα βράδια
• Πονοκέφαλοι, στομαχόπονοι ή άλλες σωματικές παθήσεις
• Έντονη στεναχώρια μετά από το σερφάρισμα στο ίντερνετ
• Μυστικοπάθεια
• Έντονες εκρήξεις θυμού

Μιλήστε με τα παιδιά σας για το τι θεωρούν καλή και κακή συμπεριφορά στο σχολείο, στην κοινότητα και στο διαδίκτυο. Είναι σημαντικό να έχετε ανοιχτή επικοινωνία, ώστε τα παιδιά σας να αισθάνονται άνετα να σας λένε για όσα συμβαίνουν στη ζωή τους.

Τι πρέπει να κάνω αν το παιδί μου δέχεται εκφοβισμό ή απειλές;

Εάν γνωρίζετε ότι το παιδί σας εκφοβίζεται, υπάρχουν διάφορα βήματα που μπορείτε να κάνετε για να βοηθήσετε:

1. Ακούστε το παιδί σας ανοιχτά και ήρεμα

Επικεντρωθείτε στο να το κάνετε να νιώσει ότι η φωνή του ακούγεται και ότι σας έχει δίπλα του. Μην προσπαθείτε να εντοπίσετε την αιτία του εκφοβισμού. Βεβαιωθείτε ότι γνωρίζουν πως δεν είναι δικό τους λάθος.

2. Καθησυχάστε το παιδί σας

Πείτε στο παιδί ότι το πιστεύετε και ότι χαίρεστε που το μοιράστηκε μαζί σας. Εξηγήστε του πως δεν φταίει για το bullying που δέχεται και δεσμευθείτε ότι θα κάνετε ό,τι μπορείτε για να βρείτε βοήθεια.

3. Μιλήστε με το δάσκαλο ή το σχολείο

Εσείς και το παιδί σας δεν χρειάζεται να αντιμετωπίσετε μόνοι σας τον εκφοβισμό. Ρωτήστε αν το σχολείο σας έχει πολιτική εκφοβισμού ή κώδικα συμπεριφοράς. Αυτό μπορεί να ισχύει τόσο για τον εκφοβισμό δια ζώσης όσο και για τον διαδικτυακό εκφοβισμό.

4. Γίνετε ένα σύστημα υποστήριξης

Για το παιδί, η ύπαρξη ενός υποστηρικτικού γονέα είναι απαραίτητη ώστε να αντιμετωπίσει τις συνέπειες του εκφοβισμού. Βεβαιωθείτε ότι γνωρίζει πως μπορεί να σας μιλήσει ανά πάσα στιγμή και διαβεβαιώστε το ότι τα πράγματα θα βελτιωθούν.

Τι μπορώ να κάνω αν το παιδί μου εκφοβίζει άλλους;

Εάν νομίζετε ή γνωρίζετε ότι το παιδί σας εκφοβίζει άλλα παιδιά, είναι σημαντικό να θυμάστε ότι δεν είναι εγγενώς κακό, αλλά μπορεί να ενεργεί για διάφορους άλλους λόγους. Τα παιδιά που εκφοβίζουν συχνά θέλουν απλώς να ενταχθούν σε μία ομάδα, χρειάζονται προσοχή ή απλώς προσπαθούν να καταλάβουν πώς να διαχειριστούν τα περίπλοκα συναισθήματα.

Σε ορισμένες περιπτώσεις, τα παιδιά που εκφοβίζουν είναι τα ίδια θύματα ή μάρτυρες βίας στο σπίτι ή στην κοινότητά τους.

Υπάρχουν διάφορα βήματα που πρέπει να κάνετε για να βοηθήσετε το παιδί σας να σταματήσει να ασκεί εκφοβισμό:

1. Επικοινωνήστε

Η κατανόηση του λόγου για τον οποίο το παιδί σας φέρεται έτσι, θα σας βοηθήσει να μάθετε πώς να το βοηθήσετε. Αισθάνεται ανασφάλεια στο σχολείο; Τσακώνεται με κάποιον φίλο ή αδελφό; Εάν δυσκολεύεται να εξηγήσει τη συμπεριφορά του, μπορείτε να επιλέξετε να συμβουλευτείτε έναν ειδικό, κοινωνικό λειτουργό ή επαγγελματία ψυχικής υγείας που έχει εκπαιδευτεί να εργάζεται με παιδιά.

2. Δουλέψτε με υγιείς τρόπους αντιμετώπισης

Ζητήστε από το παιδί σας να εξηγήσει ένα σενάριο που το απογοήτευσε και να σας προτείνει εποικοδομητικούς τρόπους αντίδρασης. Χρησιμοποιήστε αυτή την άσκηση για να κάνετε brain storming για πιθανά μελλοντικά σενάρια και μη επιβλαβείς αντιδράσεις. Ενθαρρύνετε το παιδί σας να μπει στη θέση των παιδιών που εκφοβίζει. Υπενθυμίστε του επίσης πως τα σχόλια που γίνονται στο διαδίκτυο εξακολουθούν να πληγώνουν στον πραγματικό κόσμο.

3. Ψάξτε τη συμπεριφορά σας

Τα παιδιά που εκφοβίζουν συχνά μοντελοποιούν αυτό που βλέπουν στο σπίτι. Τις περισσότερες φορές έχουν εκτεθεί σε σωματικά ή συναισθηματικά επιβλαβή συμπεριφορά από εσάς ή κάποιο άλλο πρόσωπο που τα φροντίζει. Κοιτάξτε μέσα σας και σκεφτείτε με ειλικρίνεια πώς είναι η συμπεριφορά σας – ειδικά μπροστά στο παιδί.

4. Δουλέψτε πάνω στις συνέπειες αλλά και σε ευκαιρίες για επανόρθωση

Εάν διαπιστώσετε ότι το παιδί σας έχει εκφοβίσει άλλο παιδί ή παιδιά, είναι σημαντικό να υπάρξουν οι κατάλληλες συνέπειες, οι οποίες σαφέστατα δεν έχουν να κάνουν με σωματική τιμωρία.

Ιδανικά θα μπορούσε να είναι ο περιορισμός των δραστηριοτήτων του, ειδικά εκείνων που ενθαρρύνουν τις πρακτικές εκφοβισμού (video games χρόνος στην οθόνη ή/και στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης). Ενθαρρύνετε το παιδί σας να αναλάβει τις ευθύνες του, να ζητήσει ειλικρινή συγγνώμη από τους συνομηλίκους του και βρείτε τρόπους για να είναι πιο συμπεριληπτικό στο μέλλον.

Με πληροφορίες από Unicef