Ο όρος intersex αναφέρεται στις εγγενείς φυσικές διαφορές στα χαρακτηριστικά φύλου ή την αναπαραγωγική ανατομία ενός ατόμου και αποτελεί υπερήφανο κομμάτι της ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητας.

Ταυτόχρονα, σημαίνει «τη ζωντανή εμπειρία των κοινωνικο-πολιτισμικών συνεπειών που υφίστανται οι άνθρωποι οι οποίοι γεννιούνται με σώματα που δεν εμπίπτουν στις κανονιστικές νόρμες των “αρσενικών” και “θηλυκών” σωμάτων», όπως ενημερώνει η Intersex Greece.

Οι προκλήσεις που αντιμετωπίζουν τα άτομα αυτά στην καθημερινότητά τους, ιδιαίτερα στον τομέα της υγείας -αλλά όχι μόνο- παραμένουν, παρά το γεγονός ότι η ορατότητα στην Ελλάδα, όπως και παγκοσμίως, έχει αρχίσει να αυξάνεται.

Το Pride.gr μίλησε με τον Άκη Παχτσαβάνη, σύμβουλο υγείας (health counselor) που εργάζεται για την ενημέρωση και την ευαισθητοποίηση σε ζητήματα υγείας των ΛΟΑΤΚΙ+ ατόμων.

Όσα μας είπε υπενθυμίζουν πως η ορατότητα είναι κυρίως ζήτημα ανθρώπινης αξιοπρέπειας και η απουσία της μπορεί να είναι επικίνδυνη για τα άτομα.

Το ίδιο σημαντική είναι και η αυτοδιάθεση των σωμάτων, η οποία, αν και παραμένει ζητούμενο ακόμη και σήμερα, αποτελεί θεμελιώδες ανθρώπινο δικαίωμα και ευθύνη. Να μπορείς να πεις “όχι”, δηλαδή, είτε πρόκειται για σεξουαλική επαφή, είτε πρόκειται για ιατρική παρέμβαση.

Η τελευταία περίπτωση, αυτή της ιατρικής παρέμβασης ερήμην του υποκειμένου, φαίνεται να είναι μια γνωστή καθημερινότητα για τα intersex άτομα.

– Σε ποια άτομα της ΛΟΑΤΚΙ κοινότητας αναφερόμαστε όταν μιλάμε για ίντερσεξ;

– Όταν μιλάμε για την ΛΟΑΤΚΙ κοινότητα (Λεσβίες, Γκέι, Αμφισέξουαλ, Τρανς, Κουήρ και Ίντερσεξ), τονίζουμε τη σημασία της διαφορετικότητας και της ποικιλομορφίας της σεξουαλικότητας, της ταυτότητας και της έκφρασης φύλου και των χαρακτηριστικών φύλου. Όταν αναφερόμαστε σε άτομα intersex, μιλάμε για άτομα τα οποία γεννιούνται με φυσικές ποικιλομορφίες των χαρακτηριστικών φύλου που δεν αντιστοιχούν στις τυπικές ιατρικές κατηγορίες των “αρσενικών” ή “θηλυκών” σωμάτων. Αυτό μπορεί να περιλαμβάνει παραλλαγές όπως χρωμοσωμικές, ορμονικές ή ανατομικές ατυπικότητες. Τα ίντερσεξ άτομα αποτελούν ένα σημαντικό μέρος της ΛΟΑΤΚΙ κοινότητας και συχνά αντιμετωπίζουν μορφές διακρίσεων και προκαταλήψεων λόγω της σωματικής διαφορετικότητάς τους.

– Ποια η συνθήκη ορατότητας των ίντερσεξ ατόμων στην Ελλάδα, αλλά και παγκοσμίως;

– Η ορατότητα των ίντερσεξ ατόμων στην Ελλάδα και παγκοσμίως έχει αρχίσει να αυξάνεται από τη δεκαετία του 1990 ως σήμερα, αλλά παραμένουν αντιμέτωπα με πολλές προκλήσεις και προκαταλήψεις. Στην Ελλάδα, το θέμα της διαφορετικότητας, του φύλου και της σεξουαλικότητας αρχίζει να συζητείται περισσότερο στην κοινωνία και στα μέσα ενημέρωσης, κάτι που βοηθά στην αύξηση της ευαισθητοποίησης για τα ίντερσεξ άτομα. Παγκοσμίως, υπάρχει επίσης αυξημένη συζήτηση και ευαισθητοποίηση για τα ίντερσεξ ζητήματα και διεκδικήσεις. Οργανώσεις και δίκτυα που αγωνίζονται για τα δικαιώματα των ίντερσεξ ατόμων αναδύονται σε κάθε γωνιά του πλανήτη, εργαζόμενα για την καταπολέμηση των προκαταλήψεων, την παροχή υποστήριξης και την προώθηση της νομικής προστασίας για τα άτομα αυτά. Ωστόσο, παρά την αυξημένη συζήτηση, πολλά από τα ίντερσεξ άτομα εξακολουθούν να αντιμετωπίζουν διακρίσεις, αποκλεισμό κι άλλες προκλήσεις σε πολλές κοινωνίες. Η προώθηση της ευαισθητοποίησης, της εκπαίδευσης και της νομικής προστασίας είναι σημαντικές πτυχές που συμβάλλουν στη βελτίωση της κατάστασης των ίντερσεξ ατόμων τόσο στην Ελλάδα, όσο και παγκοσμίως.

– Τι σημαίνει το γεγονός ότι είναι ίντερσεξ για την υγεία τους; Έχουν γενετικές προδιαθέσεις, κινδύνους;

-Γενετικές προδιαθέσεις και κινδύνους έχει ο κάθε άνθρωπος και οι ίντερσεξ άνθρωποι γεννιούνται συνήθως με υγιή σώματα. Η διαφυλικότητα (δηλαδή το να έχει κάποιο άτομο ίντερσεξ ή αλλιώς διαφυλικά χαρακτηριστικά) μπορεί να επηρεάσει την ψυχοσωματική υγεία τους με διάφορους τρόπους, ειδικά στην περίπτωση που έχουν υποστεί ιατρικές παρεμβάσεις “κανονικοποίησης” φύλου σε παιδική ηλικία, ερήμην τους. Αν και κάθε περίπτωση είναι μοναδική και μπορεί να διαφέρει σε μεγάλο βαθμό, ορισμένα πιθανά ζητήματα υγείας που μπορεί να αντιμετωπίζουν τα ίντερσεξ άτομα περιλαμβάνουν:

1. Διαχείριση των ιατρικών αναγκών τους: Ανάλογα με τις χειρουργικές ή ορμονικές παρεμβάσεις που μπορεί να έχουν υποστεί σε νεαρή ηλικία (ερήμην τους), τα ίντερσεξ άτομα μπορεί να χρειαστεί να αναζητήσουν ιατρική φροντίδα για να διορθώσουν ζητήματα που προέκυψαν όπως στείρωση, πόνο, ουλές, προβλήματα του ουροποιητικού συστήματος, απουσία σεξουαλικής αίσθησης κ.α.. Κάποια τέτοια προβλήματα μπορούν να διορθωθούν με ορμονική υποκατάσταση, ή/και χειρουργική επέμβαση (στις περιπτώσεις που επηρεάστηκε η σεξουαλική λειτουργικότητα τους, ή όταν η ταυτότητα φύλου τους δεν συμφωνεί με το αποτέλεσμα προηγούμενων ιατρικών παρεμβάσεων που υπέστησαν ως παιδιά).
2. Ψυχοκοινωνικές επιπτώσεις: Η εμπειρία του να έχει γεννηθεί με ίντερσεξ σώμα μπορεί να επηρεάσει την ψυχολογική και κοινωνική ευημερία ενός ατόμου, καθώς η παθολογικοποίηση των σωμάτων τους, η μυστικότητα, η ντροπή, η έλλειψη κοινωνικής αποδοχής και η αποτροπή του αυτοπροσδιορισμού τους διαιωνίζουν το στίγμα και μπορεί να αποτελέσουν σημαντικές ψυχολογικές προκλήσεις.
3. Γενετικές παράμετροι: Ορισμένες ίντερσεξ παραλλαγές μπορεί να συνδέονται με γενετικές/γονιδιακές παραμέτρους που πιθανόν να επηρεάζουν την υγεία, π.χ. κίνδυνοι καρδιαγγειακών παθήσεων: Μερικά ίντερσεξ άτομα (όπως και πολλά μη ίντερσεξ) ενδέχεται να έχουν αυξημένο κίνδυνο για καρδιαγγειακές παθήσεις ή ζητήματα υπογονιμότητας, ειδικά αν η ίντερσεξ παραλλαγή τους σχετίζεται με ορμονική δυσλειτουργία. Είναι σημαντικό να τονιστεί ότι η προσέγγιση της υγείας για τα ίντερσεξ άτομα θα πρέπει να είναι ευαισθητοποιημένα εξειδικευμένη, εξατομικευμένη και προσαρμοσμένη στις μοναδικές ανάγκες και εμπειρίες κάθε ατόμου. Είναι σημαντικό να διατηρείται ένα ανοιχτό, ενημερωμένο, ασφαλές και εμπιστευτικό περιβάλλον υγειονομικής φροντίδας για τη στήριξη της υγείας και της ευημερίας των ίντερσεξ ατόμων.

– Η ιατρική κοινότητα είναι ενημερωμένη πάνω σε ζητήματα υγείας των ίντερσεξ ατόμων;

– Η ιατρική κοινότητα έχει αρχίσει να κάνει βήματα προς την κατεύθυνση της ενημέρωσης σχετικά με τα ζητήματα υγείας των ίντερσεξ ατόμων, αλλά υπάρχει ακόμα μεγάλο περιθώριο βελτίωσης. Παραδοσιακά, οι ιατρικες πρακτικές επικεντρώνονταν στην “κανονικοποίηση” μέσω επεμβατικής διαχείρισης των παραλλαγών των χαρακτηριστικών φύλου, χωρίς την παροχή πλήρους ενημέρωσης και μη επεμβατικών, εναλλακτικών επιλογών στα ίδια τα ίντερσεξ άτομα και τις οικογένειές τους. Σήμερα, υπάρχουν ίντερσεξ οργανώσεις και δίκτυα ακτιβιστών που εργάζονται για την εκπαίδευση και την ενημέρωση της ιατρικής κοινότητας σχετικά με τις ανάγκες και τις εμπειρίες των ίντερσεξ ατόμων. Αυτές οι οργανώσεις προωθούν τη δημιουργία οδηγιών και πρωτοκόλλων που σέβονται τα ανθρώπινα δικαιώματα και την αυτοδιάθεση των ίντερσεξ ατόμων και παρέχουν εκπαίδευση στο ιατρικό προσωπικό σχετικά με την κατανόηση και τη στήριξη των ατόμων αυτών. Ωστόσο, παραμένουν ορισμένες ανοιχτές προκλήσεις όπως η συνειδητοποίηση από την ιατρική κοινότητα των συνεπειών και παρενεργειών των ιατρικών παρεμβάσεων, καθώς και η έλλειψη προσφοράς εναλλακτικών επιλογών θεραπείας που να σέβονται την αυτοδιάθεση και τα δικαιώματά τους. Επομένως, η συνεχής εκπαίδευση, η εξειδικευμένη επιμόρφωση και η ευαισθητοποίηση της ιατρικής κοινότητας είναι κρίσιμες για τη βελτίωση της ποιότητας της φροντίδας υγείας για τα ίντερσεξ άτομα.

– Ένα ίντερσεξ άτομο πάει στον γιατρό. Έχει μια τυπική εμπειρία εκεί; Τι μπορεί να αντιμετωπίσει;

-Η εμπειρία ενός ίντερσεξ ατόμου όταν πηγαίνει σε γιατρό μπορεί να είναι από πολύ διαφορετική έως απόλυτα τραυματιστική, για πολλούς λόγους, συμπεριλαμβανομένων της έλλειψης κατανόησης του γιατρού για τα ίντερσεξ θέματα, των προκαταλήψεων, της ιντερφοβίας και του επιπέδου της ευαισθητοποίησης του ιατρικού προσωπικού. Μέσα στα ιατρικά περιβάλλοντα, ένα ίντερσεξ άτομο μπορεί να αντιμετωπίσει:

1. Έλλειψη ενημέρωσης: Το ιατρικό προσωπικό μπορεί να μην έχει επαρκή γνώση σχετικά με τα ίντερσεξ ζητήματα και να μην είναι εξοικειωμένο με τη διαχείριση των υγειονομικών αναγκών του ατόμου.
2. Αναξιοπιστία και ανεπάρκεια των πληροφοριών: Ο/Η γιατρός μπορεί να παρέχει παρωχημένες, ανεπαρκείς ή λανθασμένες πληροφορίες σχετικά με την κατάσταση του ατόμου ή τις επιλογές διαχείρισης.
3. Συναισθηματική ανησυχία ή ανασφάλεια: Το ίντερσεξ άτομο λόγω των προηγούμενων εμπειριών του, μπορεί να διστάζει να αναζητήσει ιατρική βοήθεια, και -όταν το κάνει- να νιώθει άβολα ή ανασφαλές να μοιραστεί τις προσωπικές του λεπτομέρειες με το ιατρικό προσωπικό λόγω του φόβου της κριτικής για το σώμα του ή της απόρριψης.
4. Παρενόχληση και διακρίσεις: Το άτομο μπορεί να αντιμετωπίσει παρενόχληση ή/και διακρίσεις από το υγειονομικό προσωπικό λόγω της διαφορετικότητάς του. Είναι σημαντικό οι επαγγελματίες υγείας να είναι ενημερωμένοι και ευαίσθητοι σχετικά με τα ίντερσεξ ζητήματα, να προσφέρουν σεβασμό και υποστήριξη και να παρέχουν ενημερωμένη και εξατομικευμένη ιατρική φροντίδα. Η δημιουργία ενός ανοικτού, εμπιστευτικού και ασφαλούς περιβάλλοντος υγειονομικής φροντίδας είναι ζωτικής σημασίας για την προώθηση της υγείας και της ευημερίας των ίντερσεξ ατόμων.

-Ακούμε συχνά τον όρο ιατρικοποίηση. Τα ίντερσεξ σώματα παθολογικοποιούνται άδικα; Αν ναι, τι σημαίνει αυτό για την καθημερινότητα τους, αλλά και για την έμφυλη ταυτότητα τους;

-Οι όροι “ιατρικοποίηση” και “παθολογικοποίηση” αναφέρονται στην πρακτική της αντιμετώπισης της φυσικής ποικιλομορφίας του βιολογικού φύλου ως παθολογίας ή προβλήματος υγείας που πρέπει να διορθωθεί με ιατρικές παρεμβάσεις. Αυτό συχνά οδηγεί σε “κανονικοποιητικές” παρεμβάσεις όπως χειρουργικές επεμβάσεις ή ορμονική θεραπεία σε μια προσπάθεια να ευθυγραμμιστούν τα σωματικά χαρακτηριστικά με τα καθιερωμένα ιατρικά πρότυπα των “ανδρικών” ή “γυναικείων” σωμάτων. Για τα ίντερσεξ άτομα, αυτή η ιατρική πρακτική μπορεί να έχει σημαντικές επιπτώσεις στην καθημερινότητά τους και στην έμφυλη ταυτότητά τους. Σωματική εμπειρία και αυτοαναγνώριση: Η ιατρική παρέμβαση μπορεί να επηρεάσει τη φυσική εμφάνιση και λειτουργία του σώματος, καθώς και τον τρόπο με τον οποίο το άτομο αντιλαμβάνεται και αναπτύσσει την έμφυλη ταυτότητά του. Ψυχοκοινωνικές επιπτώσεις: Η ιατρική παρέμβαση και η εμπειρία της παθολογικοποίησης μπορεί να επηρεάσουν την ψυχολογική ευημερία και την κοινωνική αποδοχή του ατόμου, ειδικά εάν η εμφάνιση ή οι λειτουργίες του σώματος δεν συμφωνούν με την ατομική του ταυτότητα. Αυτοδιάθεση και αυτοπροσδιορισμός: Αν και τα περισσότερα ίντερσεξ άτομα συμφωνούν με το φύλο που τους ανατέθηκε στη γέννηση, υπάρχουν και εκείνα που δεν συμφωνούν και αυτοπροσδιορίζονται με μη δυαδικές ταυτότητες. Σε κάθε περίπτωση, η εμπειρία ιατρικών παρεμβάσεων στο σώμα τους χωρίς τη συναίνεσή τους, συχνά ενάντια στον αυτοπροσδιορισμό και την αυτοδιάθεσή τους, μπορεί να προκαλέσει αρνητική αυτοεικόνα, σύγχυση ή απαξίωση σχετικά με τον αληθινό τους εαυτό. Είναι σημαντικό να τονίσουμε ότι κάθε περίπτωση είναι μοναδική και ότι οι επιπτώσεις της βαρύτητας των ιατρικών παρεμβάσεων μπορεί να διαφέρουν από άτομο σε άτομο. Ο σεβασμός της αυτοδιάθεσης, της σωματική ακεραιότητας και των λοιπών δικαιωμάτων των ίντερσεξ ατόμων είναι ουσιαστικός για τη διασφάλιση μιας θετικής εμπειρίας και ευημερίας σε όλες τις πτυχές της ζωής τους.

– Ως επιστήμονας στον τομέα της υγείας, θεωρείτε πως το κράτος κάνει λίγα γι’ αυτά τα άτομα; Έγιναν βήματα αλλά δεν είναι αρκετά, ή δεν έχουν γίνει καθόλου βήματα;

-Ως επιστήμονας στον τομέα της υγείας, η άποψή μου είναι ότι τα κράτη διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στη διασφάλιση των δικαιωμάτων και της ευημερίας των ίντερσεξ ατόμων. Παρόλο που έχουν γίνει αποσπασματικά κάποια μικρά βήματα προόδου, υπάρχει ακόμα μεγάλος χώρος βελτίωσης και ανάγκη για περαιτέρω δράση. Λίγες χώρες, ανάμεσά τους και η Ελλάδα από τον Ιούλιο του 2022, έχουν ψηφίσει νομοθεσία και πολιτικές που προστατεύουν κάποια δικαιώματα των ανήλικων ίντερσεξ ατόμων με την απαγόρευση των χειρουργικών επεμβάσεων στα ανήλικα ίντερσεξ άτομα. Οι περισσότερες από τις χώρες αυτές (δυστυχώς όχι όμως και η Ελλάδα) έχουν προβλέψει την εισαγωγή τρίτης καταχώρισης φύλου “άλλο”στα επίσημα κρατικά έγγραφα, δίνοντας έτσι το δικαίωμα αυτοπροσδιορισμού στα μη δυαδικά ή φυλο-διαφορετικά άτομα (είτε είναι ίντερσεξ είτε όχι). Ωστόσο, υπάρχουν ακόμα πολλές προκλήσεις. Τα περισσότερα κράτη δεν έχουν ακόμα λάβει ουσιαστικά μέτρα για την προστασία των δικαιωμάτων των ίντερσεξ ατόμων. Επιπλέον, η εφαρμογή των υφιστάμενων νομικών πλαισίων μπορεί να είναι ανεπαρκής ή στιγματιστική, και η πρόσβαση σε ιατρική και ψυχοκοινωνική υποστήριξη μπορεί να είναι περιορισμένη, όπως για παράδειγμα στην Ελλάδα, που ενάμιση χρόνο μετά την ψήφιση του σχετικού νόμου δεν έχουν γίνει οι απαραίτητες θεσμικές ενέργειες για την εφαρμογή του. Συνολικά, είναι σημαντικό να συνεχίσουν τα κράτη να εργάζονται για τη βελτίωση των συνθηκών ζωής και των δικαιωμάτων των ίντερσεξ ατόμων, λαμβάνοντας υπόψη ότι τα ίντερσεξ δικαιώματα είναι ανθρώπινα δικαιώματα και ως τέτοια πρέπει να γίνονται αντιληπτά και σεβαστά σε κάθε δημοκρατική και ευνομούμενη κοινωνία.

– Ποιο αίτημα της ίντερσεξ κοινότητας πρέπει να ικανοποιηθεί «χθες» από την Πολιτεία προκειμένου τα ίντερσεξ άτομα να αποκτήσουν περισσότερη ορατότητα;

-Ένα αίτημα που πρέπει να ικανοποιηθεί άμεσα είναι η καθιέρωση τρίτης καταχώρησης φύλου “άλλο” στα επίσημα έγγραφα που να μπορεί να χρησιμοποιήσει οποιοδήποτε φυλοδιαφορετικό άτομο, άσχετα αν έχει ίντερσεξ χαρακτηριστικά ή όχι. Αυτό θα εξυπηρετούσε όλα τα πρόσωπα που δεν αυτοπροσδιορίζονται ως άρρενα ή θήλεα, θέτοντας τέλος στην υποχρεωτική κατηγοριοποίησή τους σε δυαδικές κατηγορίες φύλου στις οποίες δεν χωράμε όλ@. Η ύπαρξη των ίντερσεξ ανθρώπων επιβεβαιώνει ότι, όχι μόνο το κοινωνικό αλλά και το βιολογικό φύλο, αποτελούν φάσματα. Η διάχυση αυτής της σύγχρονης γνώσης στην κοινωνία, ξεκινώντας από την εκπαίδευση, θα βοηθήσει στη δημιουργία περισσότερης ευαισθητοποίησης και κατανόησης για τις έμφυλες εμπειρίες όλων των ανθρώπων, ίντερσεξ ή όχι και θα άρει το στίγμα, την παθολογικοποίηση και την κακοποίηση που υφίστανται ως τώρα οι ίντερσεξ άνθρωποι. Επιπρόσθετα χρειάζονται καμπάνιες ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης για την εφαρμογή του νόμου απαγόρευσης των “κανονικοποιητικών” επεμβάσεων σε ίντερσεξ νεογέννητα και παιδιά, καθώς και χρηματοδότηση των εθελοντικών οργανώσεων που υποστηρίζουν την ίντερσεξ κοινότητα.

(Επιμέλεια κειμένου συνέντευξης: Ε. Πατεράκη & Ρ. Συμεωνίδου για την Intersex Greece)