Η Ελληνική Επανάσταση του 1821 είναι γεμάτη από ηρωικές μορφές. Αν και στις περισσότερες ιστορικές αφηγήσεις κυριαρχούν τα ονόματα των ανδρών, υπήρξαν και γυναίκες που συμμετείχαν ενεργά, με θάρρος και αυταπάρνηση στον απελευθερωτικό αγώνα.

Μπορεί να μην είχαν επιτελικό ρόλο, δεδομένου ότι η εποχή δεν επέτρεπε τη συμμετοχή τους σε τακτικό στρατό, ωστόσο κάποιες πήραν τα όπλα και στάθηκαν γενναία στο πλευρό των ανδρών. Πάντως οι περισσότερες βοήθησαν στην τροφοδοσία των στρατευμάτων, αλλά κυρίως στη διάσωση των παιδιών τους και τη στήριξη των σπιτιών τους κατά την απουσία των ανδρών.

Πολλές υπήρξαν θύματα της φρίκης του πολέμου, με ατέλειωτα βάσανα και πίκρες, ενώ πολλές αιχμαλωτίστηκαν και υπέστησαν φρικτά βασανιστήρια ή πουλήθηκαν ως σκλάβες στα σκλαβοπάζαρα της Ανατολής.

Οι γυναικείες μορφές που συμμετείχαν στην Επανάσταση του 1821 ήταν πολλές, εκπροσωπώντας κάθε γωνιά του ελληνικού χώρου, από το Σούλι και τη Μάνη μέχρι τη Νάουσα και τη Ρούμελη. Στα δημοτικά τραγούδια περιγράφονται ως πρότυπα δράσης και συμπεριφοράς. Έτσι, γίνεται αναφορά σε γυναίκες ανώνυμες από το Μεσολόγγι και τη Μάνη, αλλά και σε επώνυμες, καταγόμενες κυρίως από αρχοντικές οικογένειες.

Η ιστορία των γυναικών στην Ελληνική Επανάσταση είναι γεμάτη ηρωικές πράξεις, ατελείωτη ανιδιοτέλεια και ανεξάντλητο θάρρος. Από τις ανώνυμες γυναίκες που θυσιάστηκαν για τον αγώνα μέχρι τις γνωστές ηρωίδες που ηγήθηκαν των στρατευμάτων, όλες τους έπαιξαν έναν καθοριστικό ρόλο στον αγώνα για την ελευθερία της Ελλάδας.

Επιφανείς και αφανείς ηρωίδες βοήθησαν ποικιλοτρόπως στην προετοιμασία της Επανάστασης, ενώ τονίζεται πως χωρίς τη συμμετοχή τους ο αγώνας θα ήταν άνισος. Η πολύπλευρη συμβολή τους στον αγώνα της Ανεξαρτησίας αποδείχτηκε πολύ σημαντική από την προεπαναστατική ακόμη περίοδο, όπως αναφέρει σε σχετικό άρθρο της για τον ρόλο των γυναικών στον απελευθερωτικό αγώνα η υποψήφια διδάκτορας του τμήματος Ιστορίας και Εθνολογίας στο Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης, Νικολέτα Κουτσομιχάλη.

Όπως περιγράφει η Δρ. Βασιλική Λάζου, ιστορικός και καθηγήτρια θεμάτων νεότερης και σύγχρονης ιστορίας στο Τμήμα Πολιτικών Επιστημών του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης στο βιβλίο της με τίτλο «1821-Γυναίκες και Επανάσταση» (εκδ. Διόπτρα), η γυναίκα πολεμίστρια είναι ανδρειωμένη. Δείχνει απαράμιλλο σθένος και γενναιότητα. Αντιμετωπίζει τους κινδύνους του πολέμου με θάρρος και παλικαριά. Συνεισφέρει στον εφοδιασμό των πολεμιστών με τρόφιμα και πολεμοφόδια. Εργάζεται σε βοηθητικές αλλά απαραίτητες εργασίες. Υφίσταται βάσανα και συμφορές. Αιχμαλωτίζεται, βασανίζεται και θανατώνεται.

Η Λασκαρίνα Μπουμπουλίνα και η Μαντώ Μαυρογένους είναι οι πιο γνωστές γυναίκες του 1821. Γυναίκες που ανήκαν στην τοπική ελίτ της εποχής τους, η πρώτη προερχόμενη από τον κόσμο της αναπτυσσόμενης εμπορικής ναυτιλίας και η δεύτερη από αρχοντική νησιωτική οικογένεια που διατηρούσε δεσμούς με το φαναριώτικο περιβάλλον.

Ακολουθώντας μοναχικές και ιδιαίτερες διαδρομές που ξεπερνούσαν τα κοινωνικά όρια του φύλου τους, βρέθηκαν επίκεντρο συνταρακτικών εξελίξεων, διαγράφοντας πορείες που αποτυπώνουν την ιδιαίτερη συνεισφορά του νησιωτικού κόσμου, της ναυτιλίας και του εμπορίου στη χρηματοδότηση του Αγώνα.

Όμως υπήρχαν και άλλες λιγότερο εξυμνημένες, όπως η Κωνσταντίνα Ζαχαριά και η Σταυριάνα Σάββαινα, οι οποίες με το θάρρος τους και την αποφασιστικότητα τους έγραψαν την δική τους ιστορία στο πεδίο της μάχης και στην πολιτική σκηνή της εποχής.

Αν και οι γυναίκες που ζούσαν στις ορεινές περιοχές της Ελλάδας γνώριζαν να χειρίζονται όπλα, ήταν ιδιαίτερα στη Μάνη, το Σούλι και το Μεσολόγγι που πήραν τα όπλα και συμμετείχαν στον ένοπλο αγώνα.

Στο Σούλι τα κατορθώματα της Μόσχως Τζαβέλα, της Δέσπως Μπότση, της Ελένης Μπότσαρη, της Χρυσούλας Μπότσαρη, της Χάιδως Γιαννάκη Σέχου, αλλά και εκείνα που πραγματοποίησαν οι κόρες τους και οι εγγονές τους, αποτέλεσαν αντικείμενο πολλών δημοτικών τραγουδιών και έγιναν πηγή έμπνευσης για όλες τις επαναστατημένες γυναίκες κατά τη διάρκεια του ελληνικού αγώνα για την ανεξαρτησία.

Στη Μάνη από τους 1.500 αμυνόμενους στη μάχη του 1826 ενάντια στις Τουρκικές και Αιγυπτιακές δυνάμεις, οι 1.000 ήταν γυναίκες.

Άλλες γυναίκες επίσης, λιγότερο γνωστές, όπως η Άννα Λαούπη Τριτζοπούλου από την Αδριανούπολη της Θράκης, η Κωνσταντία Ζαχαριά από τον Μωριά, η Σταυριάνα Σάββαινα, η Πανωραία Βοζίκη από τη Μάνη ήταν μερικές από εκείνες που πολέμησαν ενεργά στο πεδίο της μάχης συχνά χρησιμοποιώντας αυτοσχέδια όπλα ή ρίχνοντας πέτρες και βράχια στον εχθρό. Στην Κρήτη η Χαρίκλεια Δασκαλάκη διακρίθηκε στη μάχη της Μονής Αρκαδίου.

Γυναίκες εύπορων οικογενειών Φαναριωτών χρησιμοποίησαν την επιρροή τους και τον πλούτο τους για να προωθήσουν μυστικά και παρασκηνιακά τους σκοπούς των Ελλήνων και επηρέασαν τη δράση αλλά και την τύχη του Οικουμενικού Πατριαρχείου.

Όμως και στον αγώνα στη θάλασσα οι γυναίκες επέδειξαν έντονη αγωνιστικότητα και συνέβαλλαν έμπρακτα στην Επανάσταση με παραδείγματα τη Μαντώ Μαυρογένους, τη Λασκαρίνα Μπουμπουλίνα και τη Δόμνα Βισβίζη από την Αίνο της Θράκης. Ειδικά η Μπουμπουλίνα, εκτός από την συμμετοχή της ως επαναστατική ηγέτιδα, υποστήριξε τον αγώνα και οικονομικά.

Διαβασε ακομα

Οι γενναίες γυναίκες της Πίνδου και η προσφορά τους στο έπος του ‘40

Η Θρακιώτισσα Δόμνα Βισβίζη ήταν καπετάνισσα και μαζί με τον σύζυγό της Αντώνη Βισβίζη και τα παιδιά τους συμμετείχαν στη ναυμαχία της Λέσβου, της Σάμου και του Ευρίπου. Στη ναυμαχία του Ευρίπου ο σύζυγός της σκοτώθηκε και η Δόμνα ανέλαβε η ίδια το πλοίο και αργότερα το δώρισε στο κράτος για να μετατραπεί σε πυρπολικό.

Η γυναικεία συμμετοχή στην Ελληνική Επανάσταση είναι ένα θέμα που χρειάζεται περισσότερη έρευνα και εμβάθυνση. Κάθε γυναίκα της εποχής ήταν μια ζωντανή μαρτυρία της πίστης στην ελευθερία, της αφοσίωσης και της θυσίας.

Ενώ οι ιστορίες τους δεν καταγράφηκαν πάντοτε με την αξία που τους άρμοζε, σήμερα μπορούμε να αναγνωρίσουμε τη σημαντική τους συμβολή και να αντλήσουμε διδάγματα από τον ηρωισμό τους, τονίζοντας τη διαχρονική αξία της γυναικείας συμμετοχής στους κοινωνικούς και πολιτικούς αγώνες.