Τι θα σκεφτόσουν αν κάποιος σου έλεγε ότι οι γοργόνες είναι αληθινές; Ξέχνα τις ουρές των ψαριών, μιλάμε για γυναίκες ικανές να κρατούν την αναπνοή τους για λεπτά ολόκληρα, καθώς καταδύονται κάτω από τη θάλασσα πολλές εκατοντάδες φορές την ημέρα.

Πρόκειται για τις δύτριες Haenyeo της Νότιας Κορέας, μια κοινότητα γυναικών από το νησί Jeju που καταδύονται ελεύθερα (χωρίς οξυγόνο) για να μαζέψουν θαλασσινά εδώ και αιώνες.

Τώρα, με τις περισσότερες από αυτές να έχουν περάσει τα 60, 70 και 80 τους χρόνια, οι παραδόσεις και ο τρόπος ζωής τους κινδυνεύουν καθώς όλο και λιγότερες νεότερες γυναίκες ασχολούνται με το επάγγελμα και ο ωκεανός ενδέχεται να αλλάξει ανεπανόρθωτα.

Είναι αυτά τα γεγονότα που ώθησαν την αμερικανο-κορεάτισσα σκηνοθέτιδα Σου Κιμ να συνεργαστεί με την υπέρμαχο της γυναικείας εκπαίδευσης και κάτοχο του Νόμπελ Ειρήνης Μαλάλα Γιουσαφζάι για να μοιραστούν την ιστορία τους, στην ταινία τους The Last of the Sea Women (Οι τελευταίες γυναίκες της θάλασσας).

Κόρη Κορεατών μεταναστών, η γεννημένη στις ΗΠΑ Κιμ συνάντησε για πρώτη φορά τις haenyeo όταν ήταν παιδί, κάνοντας διακοπές στη Νότια Κορέα.

«Με εντυπωσίασαν τόσο πολύ για τους ίδιους λόγους που βλέπετε και στην ταινία – ήταν τόσο απίστευτα τολμηρές και ζωντανές και με αυτοπεποίθηση. Ήταν επίσης τόσο δυνατές… τσακώνονταν και γελούσαν και εξέπεμπαν αυτή την πολύ μεγάλη ενέργεια και καταλάμβαναν το χώρο τους τόσο αδιαμαρτύρητα», λέει η Κιμ.

«Απλά ερωτεύτηκα όλη αυτή την ατμόσφαιρα και τη μεγάλη ενέργεια όταν ήμουν μικρό κορίτσι. Και έτσι μεγάλωσα και έμεινα γοητευμένη από αυτές. Ήταν μια εκδοχή της κορεατικής θηλυκότητας από την οποία εμπνεύστηκα και ήθελα να τη μιμηθώ», προσθέτει.

«Σοκαρίστηκα τόσο πολύ που δεν ήξερα για τις haenyeo, όπως δεν ήξεραν τόσοι πολλοί άνθρωποι, που είπα αμέσως ναι», εξηγεί η Μαλάλα, η οποία ήταν παραγωγός της ταινίας.

«Η ιστορία απέκτησε μια επείγουσα σημασία πριν από περίπου 10 χρόνια, όταν ανακάλυψα ότι αυτή ήταν πιθανότατα η τελευταία γενιά των Haenyeo», εξηγεί η Κιμ. «Έγινε πιο επείγουσα εντολή να βεβαιωθούμε ότι κάποιος θα καταγράψει… όσο ακόμα τις είχαμε και όσο ακόμα μπορούσαν να μας πουν τη δική τους ιστορία με τα δικά τους λόγια».

Η ταινία παρακολουθεί τις γυναίκες να κάνουν την εξαντλητική δουλειά τους κατά τη διάρκεια της περιόδου συγκομιδής και εξετάζει τις προκλήσεις που αντιμετωπίζουν τόσο μέσα όσο και έξω από το νερό.

Βγαίνουν για κατάδυση στις 6 το πρωί καθημερινά. Κρατούν την αναπνοή τους για μερικά λεπτά, ανεβαίνουν στην επιφάνεια και ξανακατεβαίνουν – 100 έως 300 φορές ανά περίοδο.

Απλά φαντάσου τα επίπεδα φυσικής κατάστασης. Συλλέγουν για τέσσερις ώρες και στη συνέχεια περνούν άλλες τρεις ή τέσσερις ώρες για το ξεκαθάρισμα και την προετοιμασία της ψαριάς τους.

Υπάρχουν διάφορες θεωρίες σχετικά με το γιατί οι γυναίκες άρχισαν να αναλαμβάνουν αυτή την παραδοσιακά ανδρική εργασία πριν από τόσα χρόνια. Ο ιστότοπος Visit Jeju αναφέρει ότι ο αριθμός των ανδρών ήταν συνολικά χαμηλός στον πληθυσμό λόγω του ότι μεγάλο μέρος τους πέθαινε στις φουρτουνιασμένες θάλασσες ενώ ψάρευαν με βάρκα.

Ως αποτέλεσμα, δεν υπήρχαν πολλοί άνδρες για να συλλέξουν όστρακα από τον ωκεανό, οπότε οι γυναίκες ανέλαβαν σταδιακά τη δουλειά αυτή.

Η πραγματική δύναμη των haenyeo

Αυτό είναι το πρώτο μεγάλο ντοκιμαντέρ για τις Haenyeo και η Κιμ λέει ότι ήταν δύσκολο να αποκτήσουμε πρόσβαση.

«Οι κοινότητες των haenyeo είναι πολύ απομονωμένες», εξηγεί.

«Είναι αγροτικές κοινότητες που ζουν σε ψαροχώρια. Δεν αλληλεπιδρούν πολύ με τις πόλεις της Τζέτζου».

Η Κιμ βρήκε μια ερευνήτρια που είχε ιστορικό με ΜΚΟ και είχε επαφές στην κοινότητα.

«Έτσι, αυτή η γυναίκα… μας σύστησε, μετά πήγα και πέρασα ουσιαστικά δύο εβδομάδες με… τις κοινότητες Haenyeo και κέρδισα πραγματικά την εμπιστοσύνη τους. Και το έκανα αυτό κυρίως ακούγοντας. Ήθελαν πραγματικά να μιλήσουν για όλα τα πράγματα που τους συνέβαιναν.

Ήθελαν να μιλήσουν για το γεγονός ότι ένιωθαν ότι βρίσκονταν στα πρόθυρα της εξαφάνισης. Ήθελαν να μιλήσουν για το τι συνέβαινε στον ωκεανό για το οποίο κανείς δεν φαινόταν να γνωρίζει ή να νοιάζεται».

Η Κιμ λέει ότι έπρεπε να διαβεβαιώσει τις γυναίκες ότι δεν θα τις έδειχνε στερεοτυπικά ή ότι δεν θα τις λυπόταν επειδή εργάζονταν μέχρι τα βαθιά γεράματα.

«Τους αρέσει να δουλεύουν! Νομίζουν ότι είναι τόσο δυνατές και ενδυναμωμένες κάνοντάς το».

Η Κιμ τους είπε ότι θα δείξει την «πραγματική τους δύναμη».

«Υπόσχομαι ότι δεν θα υιοθετήσω αυτό τη θλιβερή εικόνα της γιαγιάς γιατί δεν σας βλέπω έτσι, σας βλέπω ως ηρωΐδες», εξήγησε στην ομάδα.

«Μετά από αυτό, γίναμε μια οικογένεια».

Οι κίνδυνοι είναι μεγάλοι. Δεν υπάρχει ασφαλιστική κάλυψη για την εργασία αυτή, καθώς είναι πολύ επικίνδυνη. Και τώρα ο ωκεανός – και ο βιοπορισμός των γυναικών – απειλείται.

Η υπερθέρμανση του πλανήτη έχει ως αποτέλεσμα τη μείωση της θαλάσσιας ζωής, ιδίως στα ρηχά νερά- η κατάδυση σε μεγαλύτερα βάθη είναι πιο δύσκολη χωρίς οξυγόνο.

Μεγάλο μέρος της ταινίας επικεντρώνεται στις διαμαρτυρίες των γυναικών κατά της απόρριψης ραδιενεργού νερού από το εργοστάσιο της Φουκουσίμα στην Ιαπωνία στον ωκεανό (το Τζέτζου συνορεύει με την Ιαπωνία), γεγονός που οδηγεί μία από τις haeneyeos, τη Σουν Ντεόκ Τζανγκ, απευθείας στο Συμβούλιο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του ΟΗΕ στη Γενεύη.

Το μήνυμα των ειδικών είναι, σε συντριπτική πλειοψηφία, ότι η απελευθέρωση είναι ασφαλής και πήρε το πράσινο φως από τη Διεθνή Υπηρεσία Ατομικής Ενέργειας – αλλά δεν συμφωνούν όλοι οι επιστήμονες για τις επιπτώσεις που θα έχει.

Ενώ οι haenyeo συλλέγουν θαλάσσια ζωή, υπάρχουν κανονισμοί σχετικά με το πότε επιτρέπεται να συλλέγουν ορισμένα θαλασσινά, γεγονός που συμβάλλει στην προστασία του οικοσυστήματος.

Ένας άλλος λόγος για τον οποίο δεν χρησιμοποιούν φιάλες οξυγόνου είναι επειδή «πιστεύουν ότι κρατώντας την αναπνοή τους, αυτό θα τους επιτρέψει να συλλέξουν τη φυσική ποσότητα της θαλάσσιας ζωής που πρέπει», εξηγεί η Κιμ, γεγονός που συμβάλλει στην αποφυγή της υπεραλίευσης.

Ίσως όμως η μεγαλύτερη απειλή να προέρχεται από το εσωτερικό, καθώς λιγότερες νεότερες γυναίκες επιλέγουν να ακολουθήσουν αυτό το δύσκολο επάγγελμα.

Στις αρχές της δεκαετίας του 2000 δημιουργήθηκε μια σχολή κατάρτισης για να προσπαθήσει να ανακόψει τη μείωση του αριθμού των γυναικών, αλλά μόνο το 5% των ατόμων που φοιτούν σε αυτή γίνονται haenyeos.

Ωστόσο, δεν έχουν χαθεί όλα. Η ταινία μάς συστήνει δύο νεαρές γυναίκες από άλλο νησί που έχουν βρει υποστηρικτές στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και επισημαίνουν τα ευέλικτα ωράρια που μπορεί να προσφέρει αυτή η δουλειά γύρω από την οικογενειακή ζωή. Η μία από αυτές έπρεπε να μάθει κολύμπι σε ηλικία 30 ετών για να κάνει τη δουλειά της.

Οι μεγαλύτερες γυναίκες συναντιούνται μαζί τους για φεστιβάλ και διαμαρτυρίες – τις αποκαλούν «τα μωρά τους», ενώ εκείνες ονομάζονται «θείες» σε αντάλλαγμα.

Η Γιουσαφζάι εμπνέεται: «Όταν κοιτάζω τις haenyeo και τον τρόπο με τον οποίο εργάζονται μαζί, μου θυμίζει τη συλλογική δουλειά που κάνουν οι γυναίκες παντού αλλού, συμπεριλαμβανομένης της εκστρατείας υπεράσπισης που κάνουν οι γυναίκες του Αφγανιστάν για να ευαισθητοποιηθούν για τη συστηματική καταπίεση που αντιμετωπίζουν».

«Όταν ένα κορίτσι βλέπει αυτό το ντοκιμαντέρ, θέλω να πιστέψει στον εαυτό της και να συνειδητοποιήσει ότι μπορεί να κάνει τα πάντα. Μπορεί να μείνει κάτω από το νερό για δύο με τρία λεπτά χωρίς οξυγόνο», λέει. «Και βέβαια πρέπει να κάνω ακόμα μαθήματα κολύμβησης για να μάθω να κολυμπάω! Είμαι στο σημείο μηδέν, αλλά με ενέπνευσε να σκεφτώ το κολύμπι».

Με πληροφορίες από BBC