Οι ταινίες τρόμου μάς έχουν δώσει μερικές από τις πιο απίστευτες σκηνές στην ιστορία του κινηματογράφου, αναγκάζοντάς μας να αντιμετωπίσουμε μερικούς από τους μεγαλύτερους φόβους μας.

Είτε μια ταινία τρόμου έχει ως στόχο να μας κάνει απλώς να αναπηδήσουμε στον καναπέ, είτε να μας προβληματίσει σχολιάζοντας μερικά από τα πιο τρομακτικά χαρακτηριστικά της σύγχρονης κοινωνίας, όπως ο καπιταλισμός, ο ρατσισμός ή ο σεξισμός, το είδος έχει επηρεάσει ανεξίτηλα τη λαϊκή κουλτούρα.

Ωστόσο, το συγκεκριμένο είδος έχει και τα αρνητικά του, καθώς συχνά παρουσιάζονται επικίνδυνα στερεότυπα και μύθοι γύρω από τα άτομα με ψυχικές ασθένειες. Παρόλο που πολλές από τις ταινίες είναι επιτυχημένες και κορυφαίες στο είδος τους, είναι σημαντικό να αναγνωρίσουμε ότι ένα μεγάλο μέρος του τρόμου βασίζεται στην αρνητική απεικόνιση ψυχικά ασθενών, που πάσχουν από κατάθλιψη, σχιζοφρένεια ή διπολική διαταραχή.

Πρώιμα παραδείγματα

Το «Εργαστήριο του Δρ. Καλιγκάρι» (The Cabinet of Dr. Caligari) είναι μια πρωτοποριακή ταινία βωβού τρόμου που κυκλοφόρησε το 1920 σε σκηνοθεσία Ρόμπερτ Βάιν. Πρόκειται για μια ταινία με σκηνικά που κόβουν την ανάσα και μια πραγματικά τρομακτική ιστορία με δολοφονίες και εξαπατήσεις, η οποία όμως τελειώνει με μια δραματική ανατροπή της πλοκής που αποκαλύπτει ότι όλο αυτό ήταν μια αυταπάτη που ονειρεύτηκε ο Φράνσις, ο οποίος ζει σε ένα άσυλο.

Πρόκειται ενδεχομένως για μια από τις πρώτες περιπτώσεις ταινίας τρόμου που χρησιμοποιεί την ψυχική ασθένεια ως μέσο πλοκής για να σοκάρει το κοινό.

Αν και μπορεί σίγουρα να ειπωθεί ότι η ταινία απεικονίζει αρνητικά τους ασθενείς του ασύλου, θα μπορούσε επίσης να υποστηριχθεί ότι αναδεικνύει πόσο ακραίες μπορεί να είναι οι παραισθήσεις και οι ψευδαισθήσεις.

Επιπλέον, μεταξύ 1920 και 1950, σύμφωνα με το Far Out, έγιναν πολλές διασκευές γοτθικών ιστοριών στο Hollywood, όπως ο «Φρανκενστάιν» και ο «Δρ Τζέκιλ και ο κύριος Χάιντ». Παρόλο που η τελευταία αποτελεί από μόνη της μία συναρπαστική ιστορία, άνοιξε τον δρόμο για ταινίες που αύξησαν το στίγμα γύρω από μια πολύ παρεξηγημένη πάθηση, αυτή της διαταραχής πολλαπλής προσωπικότητας.

Το μεταβαλλόμενο πρόσωπο του τρόμου

Η διαταραχή πολλαπλής προσωπικότητας (DID) βρίσκεται στο επίκεντρο του «Ψυχώ» του Άλφρεντ Χίτσκοκ, μιας από τις πιο δημοφιλείς ταινίες τρόμου όλων των εποχών. Είχε, μάλιστα, τόσο μεγάλη επιρροή, που ενέπνευσε δεκάδες ταινίες που ακολούθησαν, αλλά έδωσε επίσης και ένα πολύ παρεξηγημένο νόημα στη συγκεκριμένη ψυχική ασθένεια.

Στην ταινία, ο Norman Bates ντύνεται σαν τη μητέρα του όταν σκοτώνει τα θύματά του, με έναν γιατρό να εξηγεί στο τέλος της αφήγησης ότι εκείνη ήταν εκείνη που είχε εξουσία επάνω του. Έτσι, για πολλούς ανθρώπους, η μόνη τους επαφή με την πάθηση ήταν μέσα από ταινίες, όπως το «Ψυχώ», και αυτόματα τη συνέδεσαν με την ωμή βία και την επιθετικότητα.

Η ταινία οδήγησε στην έκρηξη του είδους slasher, στο οποίο πολλοί από τους δολοφόνους απεικονίζονταν ως ψυχικά ασθενείς, μη ανθρώπινοι και άγριοι: από τον Leatherface στο «Ο Σχιζοφρενής Δολοφόνος με το Πριόνι» (The Texas Chainsaw Massacre), ο οποίος υποτίθεται ότι έπασχε από νοητική αναπηρία, μέχρι τον δραπέτη ασύλου Michael Myers στο “Halloween“, ο οποίος αντιμετώπιζε σοβαρή ψυχική ασθένεια από παιδί.

Όλες αυτές οι ταινίες ενίσχυσαν την αρνητική αντίληψη του κοινού για όσους πάσχουν από ψυχικές ασθένειες, απεικονίζοντάς τους ως αλλοπρόσαλλους, τρομακτικούς και τερατώδεις.

Γυναικείοι χαρακτήρες και ψυχική ασθένεια

Στις ταινίες ο «Μαύρος Κύκνος» (Black Swan) και “The Babadook” απεικονίζονται γυναίκες που πάσχουν επίσης από διάφορα ψυχικά νοσήματα – μόνο που αυτή τη φορά, οι χαρακτήρες δεν είναι ακραία βίαιοι ή τρομακτικοί – αντίθετα δείχνουν απόλυτα ανθρώπινοι, καθώς προσπαθούν να κατανοήσουν τι τους συμβαίνει και να παλέψουν με τους «δαίμονές» τους.

Για πολλές γυναίκες, αυτές οι ταινίες τρόμου είναι καταλυτικές, αφού εστιάζουν στους αγώνες των γυναικών – που στρέφονται ενάντια στην πατριαρχία – να ανταπεξέλθουν σε όλα όσα η κοινωνία τους επιβάλλει.

«Βλέπω καταπιεσμένες ενέργειες να απελευθερώνονται, βλέπω γυναίκες να οργίζονται, να ουρλιάζουν, να αντιστέκονται στους δικούς τους δαίμονες», λέει η Kier-La Janisse, σεναριογράφος του “House of Psychotic Women”.

Διαβασε ακομα

Ψυχώ: Πώς ο Χίτσκοκ άλλαξε τον κινηματογράφο μέσα σε μια ντουζιέρα

O σύγχρονος κινηματογράφος τρόμου

Υπάρχουν ακόμη πολλά που πρέπει να μάθουμε όσον αφορά στη θετική απεικόνιση των ψυχικών ασθενειών στην κινηματογραφική βιομηχανία: το “Split“, σε σκηνοθεσία του M Night Shyamalan, κυκλοφόρησε μόλις το 2016, ωστόσο απεικόνιζε τρομερά την DID, ευτελίζοντάς την σε σημείο κωμικότητας.

Ενώ οι κινηματογραφιστές εξακολουθούν να καταφεύγουν στη χρήση ψυχικά ασθενών χαρακτήρων ως δολοφόνων και «προσωποποιήσεων του κακού», το φαινόμενο δείχνει να μειώνεται, καθώς τα θέματα ψυχικής υγείας συζητούνται περισσότερο στο διαδίκτυο και σε άλλα μέσα ενημέρωσης.

Παρόλο που είναι εύκολο να πούμε πως οι ταινίες είναι απλώς ένας τρόπος να ψυχαγωγηθούμε, τα μηνύματα που περνάνε και ο τρόπος με τον οποίο απεικονίζουν τους ψυχικά ασθενείς στην οθόνη έχει μεγάλο αντίκτυπο στο πώς τους αντιμετωπίζουν οι άνθρωποι στην καθημερινή ζωή.