«Είμαστε ανθεκτικοί και θα ξεπεράσουμε τις δυσκολίες», λέει ο ιστορικός της παραδοσιακής μουσικής της Κούβας ονόματι changüí, Gabriel Rojas Perez. «Αν ο κόσμος εκραγεί, οι μόνοι επιζώντες θα είναι οι κατσαρίδες και οι Κουβανοί» προσθέτει, συνοψίζοντας τη νοοτροπία των πολιτών της χώρας-σύμβολο για την επανάσταση και την Αριστερά.

Το changüí δεν είναι μόνο άκουσμα – οποιοσδήποτε σε αυτό το ιδιαίτερο μουσικό είδος του νησιωτικού κράτους μπορεί να είναι μέρος της παράστασης. Ακόμα κι αν βρίσκεσαι στο ξακουστό για την τραχύτητά του, Γκουαντάναμο.

Είναι αυτή η ιδιαίτερη καλλιτεχνική γλώσσα που αναδεικνύει ο Guardian, την πρώτη μέρα της 11ης διοργάνωσης του φεστιβάλ Changüí Elio Revé Matos, στο οποίο οι μουσικοί που υπηρετούν το συγκεκριμένο είδος, παίζουν changüí με τον τρόπο που γίνεται για περισσότερα από 150 χρόνια.

Για τις επόμενες τρεις μέρες και νύχτες, ολόκληρη η πόλη του Γκουαντάναμο θα ζωντανέψει με μουσική και περισσότερα από 20 κυρίως τοπικά γκρουπ θα παίζουν πολλές φορές την ημέρα.

Αλλά το σημερινό Γκουαντάναμο είναι πολύ διαφορετικό από τα προηγούμενα χρόνια όπως μαρτυρά το ρεπορτάζ. Η απώλεια του τουρισμού κατά τη διάρκεια του Covid εξάντλησε το νησί, μαζί με την ανακήρυξη της Κούβας από τον Τραμπ το 2021 σε κρατικό χορηγό της τρομοκρατίας, γεγονός που έχει περιορίσει σοβαρά τη ροή χρημάτων προς και από το νησί.

Αν και οι κυρώσεις σε μια σειρά βασικών ειδών άρθηκαν μερικώς από την κυβέρνηση του Τζο Μπάιντεν τον Μάιο, η Κούβα εξακολουθεί να βρίσκεται βαθιά σε κρίση. Δεν υπάρχουν φάρμακα και πολλά νοσοκομεία έχουν κλείσει. Τα τρόφιμα συχνά εναποθέτονται συχνά στο έδαφος, καθώς τα φορτηγά δεν έχουν αρκετή βενζίνη για να τα παραδώσουν στις πόλεις. Το πέσο είναι υποτιμημένο και ο πληθωρισμός είναι αχαλίνωτος – μισό κιλό φασόλια κοστίζει τρεις μέρες εργασίας ή περισσότερο. Οι διακοπές ρεύματος μεταξύ τεσσάρων και 16 ωρών την ημέρα είναι συνηθισμένες. Πάνω από το 4% του πληθυσμού του νησιού έχει φύγει από το 2022, συμπεριλαμβανομένων μερικών από τους μουσικούς και τους χορευτές, και μερικά γκρουπ δεν μπόρεσαν να κάνουν το φεστιβάλ εν μέσω ανησυχιών ότι δεν υπήρχε αρκετό φαγητό για να τα ταΐσουν όλους.

Όμως το changui είναι εδώ, με παρουσία 150 και πλέον ετών, δίνοντας ανάσες πολλαπλές στους κατοίκους της ευρύτερης περιοχής του Γκουαντάναμο και της Κούβας συνολικά.

Ιστορία μιας χώρας

Η σε μεγάλο βαθμό αυτοσχέδια εγχώρια χορευτική μουσική βγήκε ως συλλογικό παιδί των εργατών στις φυτείες γύρω στα μέσα του 190υ αιώνα. Οι αγροτικές κοινότητες συγκεντρώνονταν μετά από μια εβδομάδα εργασίας στις φυτείες για να τραγουδήσουν και να χορέψουν από την Παρασκευή έως τη Δευτέρα το πρωί. Η μουσική μπήκε στην πόλη με μετανάστες αγρότες στις αρχές του 1900. Στη συνέχεια, όπως τα μπλουζ, εξαπλώθηκε σε όλη τη χώρα τα μεταπολεμικά χρόνια, αφότου ο εμβληματικός μουσικός Elio Revé μετακόμισε στην Αβάνα, μεταφέροντάς το στα ρεύματα της νέας κουβανικής μουσικής.

Μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του 1940 το changüí ήταν αγροτική μουσική, μέχρι που ο συνθέτης και μουσικολόγος Rafael Inciarte Brioso επέλεξε τους καλύτερους μουσικούς του Γκουαντάναμο για να σχηματίσουν το Grupo Changüí de Guantánamo – μια εκδοχή του οποίου υπάρχει μέχρι σήμερα. Θεωρούνται οι εκπρόσωποι του αστικού, ελαφρώς πιο γρήγορου στυλ πλέον. Έτσι, το παραδοσιακό changüí κωδικοποιήθηκε σε ένα είδος πέντε οργάνων: tres, guayo, maracas, bongos και marímbula (ένα όργανο με μαδημένα μεταλλικά δόντια προσαρτημένα σε ένα κουτί).

Αλλά μακριά από αυτό το μητροπολιτικό fusion, στο Γκουαντάναμο και στους λόφους πέριξ του Γκουαντάναμο εξακολουθεί να παίζεται όπως παιζόταν πάντα. Ιστορίες τραγουδιούνται και περνούν από τη μια γενιά στην άλλη σαν οικογενειακά κειμήλια. «Συνεχίζω να έρχομαι στο [Γκουαντάναμο] γιατί ο πατέρας μου ήταν από εδώ», λέει ο Elito, του οποίου το συγκρότημα Elito Revé y su Charangon θα παίζει νυχτερινές υπαίθριες παραστάσεις. «Αυτή είναι η κληρονομιά μου και δεν θέλω να διαγραφεί».

Με πληροφορίες από Guardian