Δημοφιλής άλλα περιθωριοποιημένη, παρεξηγημένη αλλά θρύλος, εικασίες και θεωρίες την ήθελαν δαιμονισμένη, σεξεργάτρια και σύζυγο του Ιησού: Η ιστορία της Μαρίας Μαγδαληνής έχει γραφτεί και ξαναγραφτεί αμέτρητες φορές τα τελευταία 2.025 χρόνια, από τότε δηλαδή που άρχισε να ακολουθεί τον Ιησού από τη Ναζαρέτ (και δεν εννοούμε στα social).

Μπορεί να είναι μια από τις πιο αναγνωρίσιμες φιγούρες στη Βίβλο, αν και κανείς δεν μπορεί να είναι σίγουρος πώς έμοιαζε η Μαρία Μαγδαληνή, πολλές πτυχές της οποίας παραμένουν καλυμμένες από μυστήριο. Τι ισχύει γι΄ αυτήν – και ποια αρχαιολογικά στοιχεία έχουν στα χέρια τους οι μελετητές για τη ζωή και τον κόσμο της;

Διαχωρισμός γεγονότων και μυθοπλασίας

Οι έγγραφες αποδείξεις για τη Μαρία τη Μαγδαληνή προέρχονται σε μεγάλο βαθμό από τα κανονικά Ευαγγέλια που πιστώνονται στον Ματθαίο, τον Μάρκο, τον Λουκά και τον Ιωάννη. Την αναγνωρίζουν ως μέρος του κύκλου του Ιησού και ως κάποια που πήγε στον τάφο του για να αλείψει το σώμα του το πρωί του Πάσχα.

Ωστόσο, δεν συμφωνούν πάντα σε λεπτομέρειες για τη ζωή της. Ο Λουκάς, για παράδειγμα, ισχυρίζεται ότι την κυρίευσαν δαίμονες, ενώ άλλοι ότι ήταν μάρτυρας της σταύρωσης του Ιησού.

Επιπρόσθετα, τα μη κανονικά Ευαγγέλια – πρωτοχριστιανικά γραπτά που δεν αποτελούν μέρος της Καινής Διαθήκης – παρέχουν διαφορετικές αφηγήσεις για τη σχέση της Μαρίας με τον Ιησού, συμπεριλαμβανομένων ενδείξεων για ισχυρό δεσμό μεταξύ τους.

Διαβασε ακομα

Γιατί η στολή του Άγιου Βασίλη είναι κόκκινη και άσπρη. Και όχι δεν τον έντυσε η Coca Cola

Μερικά από αυτά τα κείμενα υπογραμμίζουν ότι «οι άντρες μαθητές την απορρίπτουν επειδή είναι γυναίκα», αναφέρει ο James R. Strange, καθηγητής της Καινής Διαθήκης στο Πανεπιστήμιο Samford στην Αλαμπάμα.

Ποιες όμως άλλες πληροφορίες μπορούν να αντλήσουν οι μελετητές από αυτά τα κείμενα; Η Elizabeth Schrader Polczer, επίκουρη καθηγήτρια της Καινής Διαθήκης στο Πανεπιστήμιο Villanova, παρατηρεί ότι, «η Μαρία Μαγδαληνή δεν κατονομάζεται ποτέ σε σχέση με έναν άνδρα, όπως πολλές άλλες γυναίκες. Αυτό υποδηλώνει ότι ήταν μια ανεξάρτητη γυναίκα».

Αυτή η έλλειψη βεβαιότητας στα βιβλικά κείμενα σχετικά με τη ζωή της Μαρίας Μαγδαληνής έχει τροφοδοτήσει μύθους, παρανοήσεις και εικασίες, με μεγαλύτερη όλων ότι ήταν εργάτρια του σεξ. Αυτός ο μύθος χρονολογείται από το 591, όταν ο Πάπας Γρηγόριος Α’ συνδύασε κατά λάθος τη Μαρία με μια φιγούρα που το Ευαγγέλιο του Λουκά χαρακτηρίζει ως «αμαρτωλή». Δεν υπάρχουν στοιχεία που να το αποδεικνύουν – αλλά η ιδέα ήταν δύσκολο να αμφισβητηθεί.

Αναζητώντας αρχαιολογικά στοιχεία σε βιβλικές χώρες

Ωστόσο, οι μελετητές δεν βασίζονται μόνο στα κείμενα για να εξετάσουν το παρελθόν της. Η αρχαιολογία έχει φέρει στο φως σημαντικές ανακαλύψεις που περιγράφεται στη Βίβλο, παρόλο που συνοδεύεται από προκλήσεις.

Σύμφωνα με τον Strange, «αρχαιολογικά στοιχεία για την ύπαρξη μιας αρχαίας μορφής πρέπει να είναι μια επιγραφή, ας πούμε, στο ψηφιδωτό δάπεδο μιας συναγωγής ή σε μια σαρκοφάγο. Όπως μπορείτε να φανταστείτε, συνήθως βρίσκουμε ονόματα πλουσίων ή ισχυρών ή και τα δύο χαραγμένα σε αρχαία αντικείμενα».

Υπήρξε τέτοια ανακάλυψη για τη Μαρία τη Μαγδαληνή;

Το λογικό σημείο εκκίνησης για την εξερεύνηση του κόσμου της Μαρίας θα ήταν η ανασκαφή του τόπου από τον οποίο καταγόταν.

Παραδοσιακά, πολλοί υπέθεσαν ότι το όνομα «Μαγδαληνή» σήμαινε τον τόπο γέννησης της Μαρίας: Μάγδαλα. Ως αποτέλεσμα, αναφέρεται συχνά ως «Μαρία των Μαγδάλων». Πού ακριβώς ήταν τα Μάγδαλα; Οι πρώτοι θεολόγοι δεν γνώριζαν με βεβαιότητα.

Μπορεί να ήταν κοντά στη Θάλασσα της Γαλιλαίας. Η αρχαιολόγος Marcela Zapata-Meza, διευθύντρια του Magdala Archaeological Project από το 2010 έως το 2024, επισημαίνει ότι «υπάρχουν ιστορίες προσκυνητών που ισχυρίζονται ότι βρίσκονταν στο σπίτι της Μαρίας Μαγδαληνής στις ακτές της Θάλασσας της Γαλιλαίας, στην περιοχή όπου ζούσε ο Ιησούς.

Διαβασε ακομα

Επιστήμονες αποκάλυψαν την ημερομηνία που θα εξαφανιστούν οι άνθρωποι από τη Γη

Τον έκτο αιώνα, οι πρώτοι Χριστιανοί άρχισαν να αναφέρονται σε μια συγκεκριμένη τοποθεσία ως «Μάγδαλα»: τα ερείπια μιας αρχαίας πόλης που βρισκόταν στη δυτική πλευρά της Θάλασσας της Γαλιλαίας.

Ωστόσο, η Schrader Polczer, μαζί με την ιστορικό Joan E. Taylor, υποστήριξαν ότι δεν υπάρχουν στοιχεία ότι αυτή η τοποθεσία ήταν το σπίτι της Μαρίας Μαγδαληνής.

«Κατά τον πρώτο αιώνα, αυτή η τοποθεσία ήταν γνωστή ως [το ελληνικό της όνομα] «Ταριχαία», λέει η Schrader Polczer. «Δεν ήταν γνωστή ως Μάγδαλα κατά τη διάρκεια της ζωής του Ιησού».

Και προσθέτει: «Είναι λανθασμένη αντίληψη να την αναφέρουμε ως Μαρία των Μαγδάλων, επειδή κανένας συγγραφέας Ευαγγελίου δεν αναφέρεται ποτέ στη Μαρία τη Μαγδαληνή με αυτόν τον τρόπο. Αντίθετα, οι συγγραφείς των Ευαγγελίων την αποκαλούν σταθερά Μαρία η Μαγδαληνή ή Μαγδαληνή Μαρία. Η Μαγδαληνή θα μπορούσε επίσης να υποδηλώνει έναν τιμητικό τίτλο («Mary the Tower-ess») και όχι την πατρίδα της».

Τα αρχαιολογικά στοιχεία θα μπορούσαν θεωρητικά να απαντήσουν σε αυτά τα ερωτήματα. Και οι ανασκαφές στα Μάγδαλα αποκαλύπτουν μια χρήσιμη εικόνα για τον κόσμο της Μαρίας. Το 2009, οι ερευνητές ανακάλυψαν μια αρχαία συναγωγή εκεί, μαζί με μια λαξευμένη πέτρα που απεικονίζει μια μενορά (επτάφωτος λυχνία), που δείχνει πώς οι κάτοικοι των Μάγδαλων του πρώτου αιώνα, μπορεί να εξασκούσαν την πίστη τους. Βρήκαν επίσης την παρουσία κλιμακωτών εγκαταστάσεων νερού σε δημόσιους και ιδιωτικούς χώρους, που μπορεί να χρησιμοποιούνταν για τελετουργικό καθαρισμό στην εβραϊκή κοινότητα – και σίγουρα θα ήταν πολυτέλεια. «Όλες αυτές οι εγκαταστάσεις έχουν υπόγεια ύδατα και αυτό τις κάνει τις πιο καθαρές σε όλο το Ισραήλ», λέει η Zapata-Meza.

Αλλά «δεν υπάρχουν αρχαιολογικά στοιχεία για τη Μαρία Μαγδαληνή», προσθέτει. Και ενώ άλλοι ερευνητές ισχυρίστηκαν ότι εντόπισαν τα λείψανα της Μαρίας στη Γαλλία ή σε έναν τάφο του πρώτου αιώνα στην Ιερουσαλήμ, αυτοί οι ισχυρισμοί έχουν μικρή αξιοπιστία στην ακαδημαϊκή κοινότητα.

Η συμπλήρωση των κενών και το P.Oxy 5577

Ωστόσο, οι μελετητές συνεχίζουν να αποκαλύπτουν δελεαστικές ενδείξεις για τη ζωή και το έργο της Μαρίας Μαγδαληνής καθώς έρχονται στο φως χαμένα αρχαία κείμενα.

Στο τέλος του 2023 κυκλοφόρησε το P.Oxy 5577, ένα θραύσμα παπύρου από την Αίγυπτο που μπορεί να αποκαλύψει κρίσιμες πληροφορίες. «Η Μαρία η Μαγδαληνή μπορεί κάλλιστα να ήταν μια από τις πιο κοντινές μαθήτριες του Ιησού», λέει η Schrader Polczer «και αυτό το πρόσφατα δημοσιευμένο θραύσμα παπύρου υποστηρίζει αυτή την πιθανότητα επειδή ο Ιησούς καθοδηγεί μια γυναίκα που ονομάζεται Μαρία πώς να γίνει είδωλο του αιώνιου άφθαρτου φωτός». Ωστόσο ο πάπυρος δεν προσδιορίζει ρητά τη γυναίκα ως τη Μαρία Μαγδαληνή.

Όπως υπογραμμίζει η Schrader Polczer, οι βασικές λεπτομέρειες της ζωής της παραμένουν στο σκοτάδι. «Υπάρχουν πολλά που δεν θα γίνουν ποτέ γνωστά για τη Μαρία Μαγδαληνή. Δεν μπορούμε να είμαστε σίγουροι πού γεννήθηκε, ποια ήταν η οικογένειά της, η ηλικία της τη στιγμή της σταύρωσης ή τι της συνέβη μετά τα γεγονότα του πρωινού το Πάσχα».

Γιατί οι ερευνητές συνεχίζουν να ψάχνουν για τη Μαρία;

Γιατί λοιπόν οι ερευνητές συνεχίζουν να εξερευνούν το μυστήριο της Μαρίας Μαγδαληνής; Επειδή η ιστορία της προσφέρει πληροφορίες για την ιστορία του Χριστιανισμού – και επειδή ήταν ένα παρεξηγημένο πρόσωπο για τόσο καιρό. Ενώ η έλλειψη αποδεικτικών στοιχείων για τη ζωή της επέτρεψε στους μύθους να πολλαπλασιαστούν για εκατοντάδες χρόνια, η Schrader Polczer τονίζει ότι «η χρυσή τομή είναι πως η Μαρία υπηρέτησε ως προστάτης των εργαζομένων του σεξ και των καταπιεσμένων γυναικών ανά τους αιώνες».

Σύμβολο των περιθωριοποιημένων

Πράγματι, η Μαρία Μαγδαληνή έχει συνδεθεί ιστορικά με περιθωριοποιημένους, όπως οι λεπροί. Τα μεσαιωνικά και πρώιμα σύγχρονα νοσοκομεία λεπρών, μερικές φορές, έπαιρναν το όνομά της, ενώ πολλοί συνεχίζουν να τη βλέπουν ως ένα πρόσωπο που εκπροσωπεί αυτούς που η κοινωνία παραμελεί, απορρίπτει ή παραβλέπει.

«Η Μαρία Μαγδαληνή έχει βαθιά απήχηση σε πολλούς ανθρώπους που αισθάνονται ότι οι φωνές και οι ιστορίες τους δεν έχουν ακουστεί ή εκτιμηθεί», καταλήγει η Schrader Polczer. «Φέρνοντας τη Μαρία στο φως, ίσως ανακτήσουμε κρίσιμες και παραμελημένες πτυχές του οράματος του Ιησού για την ανθρωπότητα».

Με πληροφορίες από National Geographic