Ο Juan Pablo Vaquero δηλώθηκε νεκρός στην πόλη Iquitos του Περού στον Αμαζόνιο όταν πρωτοχτύπησε η πανδημία του COVID-19 τον Απρίλιο του 2020. Στην αδελφή του δεν επετράπη να δει το πτώμα του. Τρεις ημέρες αργότερα εμφανίστηκε στο σπίτι της, αφού φέρεται να είχε ξυπνήσει μέσα σε έναν σωρό από πτώματα στη ζούγκλα.

Ο «θείος Covid», όπως συνηθίζουν να φωνάζουν πλέον τον Vaquero, προκάλεσε αίσθηση στα τοπικά μέσα ενημέρωσης. Η ιστορία του απορρίφθηκε ως αστικός μύθος από τις πολιτικές ελίτ της χώρας – αλλά αποκάλυψε τη θλιβερή αλήθεια για μια εξαθλιωμένη πλειοψηφία παγιδευμένη σε μια πρωτοφανή κρίση.

Όπως δείχνει η νέα έρευνα του Japhy Wilson, λέκτορα στις Αλληλεπιδράσεις Ανθρώπου-Περιβάλλοντος, στο Πανεπιστήμιο Bangor, η πανδημία έπληξε ανεπανόρθωτα το Iquitos. Περίπου το 70% των κατοίκων της είχαν μολυνθεί μέχρι τον Ιούλιο του 2020, ενώ η περιοχή Loreto – της οποίας το Iquitos είναι πρωτεύουσα – είχε το υψηλότερο ποσοστό θανάτων στο Περού, το οποίο είχε το υψηλότερο ποσοστό θανάτων στον κόσμο.

Όταν ο Wilson επισκέφτηκε για 2^η φορά την πόλη, το 2022, ο θείος Covid αναφερόταν συνεχώς στις συζητήσεις των ντόπιων. Στην αρχή, ο επιστήμονας ήταν ιδιαίτερα επιφυλακτικός – αλλά όσο περισσότερα μάθαινε, τόσο πιο αληθοφανής γινόταν η ιστορία του Vaquero.

Κανιβαλικός καπιταλισμός

Η φτώχεια ήταν σε μεγάλο βαθμό υπεύθυνη για τη σοβαρότητα της πανδημίας στο Iquitos. Οι περισσότεροι άνθρωποι εργάζονται άτυπα στις τεράστιες αγορές της πόλης, αφού καθημερινά καλούνται να βρουν τα χρήματα για να θρέψουν τις οικογένειές τους. Έτσι, την περίοδο του COVID, δεν είχαν άλλη επιλογή από το να σπάσουν τον αυστηρό αποκλεισμό που επέβαλε η κεντρική κυβέρνηση, μεταφέροντας ουσιαστικά τον ιό στα σπίτια τους.

Ωστόσο, η κύρια αιτία των υπερβολικών θανάτων ήταν η χρόνια έλλειψη ιατρικού οξυγόνου. Δεκαετίες ιδιωτικοποιήσεων και λιτότητας είχαν αποδεκατίσει το περουβιανό σύστημα υγείας πριν από την πανδημία, ενώ ο μειωμένος τοπικός προϋπολογισμός θεωρείται ευρέως ότι έχει λεηλατηθεί επανειλημμένα από την περιφερειακή κυβέρνηση του Loreto, η οποία έχει διεισδύσει σε μαφίες που εμπλέκονται στην παράνομη εξόρυξη χρυσού, την υλοτομία και το παράνομο εμπόριο ναρκωτικών.

Όταν ο COVID-19 έφτασε στο Iquitos, τον Μάρτιο του 2020, το κεντρικό νοσοκομείο της πόλης διέθετε μόνο επτά κρεβάτια εντατικής θεραπείας και μια δυσλειτουργική μονάδα οξυγόνου που δεν μπορούσε να ανταποκριθεί στην τεράστια ζήτηση. Γρήγορα δημιουργήθηκε μια μαύρη αγορά, με μια μόνο δεξαμενή οξυγόνου να κοστίζει 5.000 σόλ Περού – δηλαδή περίπου 1.300 ευρώ.

Αντί, όμως, να ρυθμίσει αυτή την αγορά, η περιφερειακή κυβέρνηση ήταν ένας από τους κύριους παίκτες της: το κεντρικό υπουργείο Υγείας άρχισε να στέλνει δεξαμενές οξυγόνου με καθημερινές πτήσεις από τη Λίμα.

Ωστόσο, όπως πληροφορήθηκε ο  Wilson, πολλές από αυτές τις δεξαμενές εκλάπησαν και μεταπωλήθηκαν από εγκληματικές συμμορίες που συνδέονται με ισχυρά πρόσωπα της περιφερειακής κυβέρνησης, η οποία το 2020 φέρεται να ήταν η πιο διεφθαρμένη στο Περού.

Η μαύρη αγορά οξυγόνου ήταν ο καπιταλισμός στην πιο κανιβαλική του μορφή. Ήταν μια αγορά της ίδιας της ζωής, όπως αναφέρει το Conversation, στην οποία οι αποταμιεύσεις μεταφέρονταν στις μαφίες με αντάλλαγμα την ευκαιρία της επιβίωσης.

Η εξαθλιωμένη πλειοψηφία αποκλείστηκε από αυτή την αγορά. Χιλιάδες πέθαναν από περιπτώσεις της ασθένειας που θα μπορούσαν να προληφθούν. Στα τέλη Απριλίου του 2020, το νεκροτομείο του νοσοκομείου είχε ξεχειλίσει και ο δημοτικός αποτεφρωτήρας είχε χαλάσει.

Έτσι, ένας μαζικός τάφος άνοιξε κρυφά έξω από την πόλη, στον οποίο οι νεκροί μεταφέρονταν μέσα σε μαύρες σακούλες με φορτηγά.

Διαβασε ακομα

Ένας άλλος κόσμος: Η φυλή στον Αμαζόνιο που ζει μακριά από τον πολιτισμό

Σουρεαλιστικές ιστορίες

Το Iquitos ήταν μια ακραία περίπτωση της κοινωνικής κατάρρευσης που βίωσε όλος ο κόσμος κατά τη διάρκεια της πανδημίας. Για δισεκατομμύρια ανθρώπους, η κανονικότητα της καθημερινής ζωής αντικαταστάθηκε ξαφνικά από άδειες πόλεις, έρημους αυτοκινητόδρομους και μαζικό θάνατο. Η κατάσταση περιγράφεται συχνά ως «σουρεαλιστική» – μόνο που η ακαδημαϊκή έρευνα για την πανδημία έχει, σε μεγάλο βαθμό, παραβλέψει αυτή την εντελώς αλλόκοτη διάσταση.

Για να αντιμετωπίσει ο Wilson αυτή την παράλειψη στην έρευνά του για το Iquitos, χρησιμοποίησε μια μέθοδο που ονομάζεται «εθνογραφικός σουρεαλισμός», η οποία δίνει φωνή σε εμπειρίες που έχουν παραλειφθεί από τις συνήθεις επιστημονικές αναφορές, για να αποκαλύψει κρυμμένες αλήθειες σχετικά με την κοινωνική κατάρρευση.

Αυτή η προσέγγιση αποκάλυψε αμέτρητες καθημερινές ιστορίες στις οποίες η πραγματικότητα πήρε τις σουρεαλιστικές ιδιότητες ενός ονείρου, όπως διάφορες εμπειρίες που μοιράστηκαν μαζί του οι ντόπιοι σχετικά με το ταξίδι των πτωμάτων στον ομαδικό τάφο.

Οι μόνοι άνθρωποι που ήταν πρόθυμοι να παραλάβουν τα πτώματα για τη μεταφορά τους στον τάφο ήταν άστεγοι τοξικοεξαρτώμενοι που πληρώνονταν με ημερομίσθιο συν φαγητό. Τους προσέλαβε ένα μέλος της περιφερειακής κυβέρνησης, ο οποίος περιέγραψε ότι οδηγούσαν φορτηγά μέσα στην έρημη πόλη, τρώγοντας χάμπουργκερ, ενώ άλλοι κάθονταν πάνω σε στοίβες πτωμάτων τυλιγμένων σε μαύρες σακούλες σκουπιδιών.

Ο μαζικός τάφος βρισκόταν στη ζούγκλα, μακριά από τον κεντρικό δρόμο. Οι μάρτυρες περιέγραψαν μια βίαιη και χαοτική διαδικασία, κατά την οποία οι εκσκαφείς φτυάριζαν και μετά έριχναν τα πτώματα σε έναν λάκκο.

Διαβασε ακομα

Πόσο έτοιμος είναι ο κόσμος για μια νέα πανδημία;

Αστικός μύθος;

Δεδομένου ότι ιστορία του θείου Covid φαινόταν λιγότερο τραβηγμένη, ο Wilson βρήκε την αδελφή του σε μια από τις φτωχογειτονιές της πόλης. Παρόλο που εκείνος είχε φύγει από το Iquitos αφού δεν ήθελε να συζητά πια την περιπέτειά του, η ίδια συμφώνησε να μοιραστεί με τον επιστήμονα τη δική της εμπειρία.

Όταν πήγε τον αδερφό της στο νοσοκομείο, περίμενε στο διάδρομο. «Οι άνθρωποι πέθαιναν γύρω μου σαν κοτόπουλα με πανούκλα», είπε. Παρακολουθούσε το προσωπικό να τυλίγει τα σώματά τους σε μαύρο πλαστικό και «να τα μεταφέρει σαν σκουπίδια».

Αφού ενημερώθηκε για τον θάνατο του αδερφού της, το επόμενο πρωί, πέρασε όλη την ημέρα στο νοσοκομείο προσπαθώντας να μάθει τι είχε συμβεί στο σώμα του. Πολλοί άλλοι έκαναν μάταια παρόμοιες έρευνες – τελικά επέστρεψε στο σπίτι της εκείνο το βράδυ, χωρίς να της έχουν πει πού βρισκόταν.

Δύο ημέρες αργότερα, η φτώχεια την ανάγκασε να επιστρέψει στην εργασία της. Σηκώθηκε τα μεσάνυχτα για να πάει σε μια νυχτερινή αγορά που λειτουργούσε παράνομα υπό το καθεστώς αποκλεισμού. Ξαφνικά μια γειτόνισσα φώναξε ότι ο αδελφός της ήταν στην πόρτα. Την άνοιξε και τον βρήκε εκεί. Τα ρούχα του ήταν βρόμικα και μύριζε θάνατο. Όλοι ήταν τρομοκρατημένοι και της είπαν να μην τον αφήσει να μπει μέσα. Αλλά εκείνη όχι μόνο τον έβαλε στο σπίτι αλλά τον έπλυνε.

Όταν τον ρώτησε πού ήταν τόσες ημέρες, εκείνος της είπε: «Ήμουν έξω στον αυτοκινητόδρομο σε μια χωματερή […] Ξύπνησα μέσα στα σκουπίδια, πάνω σε έναν σωρό από μαύρες σακούλες».

Ο Vaquero και η αδελφή του δεν έλαβαν ποτέ επίσημη εξήγηση για το τι συνέβη. Πιστεύουν ότι ενδεχομένως τον πήγαν στον ομαδικό τάφο έξω από την πόλη και τον άφησαν να πεθάνει. Η ιστορία τους χλευάζεται από τις ελίτ της πόλης – εκείνους που μπορούσαν να αντέξουν οικονομικά το οξυγόνο της μαύρης αγοράς και των οποίων τα μέλη της οικογένειας δεν θάφτηκαν κρυφά σε κάποιο ανοιχτό λάκκο.

Αλλά ο θείος Covid εξακολουθεί να γιορτάζεται στις φτωχογειτονιές του Iquitos, όπου έχει φτάσει να συμβολίζει την επιβίωση των φτωχών, οι οποίοι αρνούνται να ηττηθούν από ένα κανιβαλικό καπιταλιστικό σύστημα που εμπορεύεται ακόμα και τον αέρα που αναπνέουν.

Διαβασε ακομα

Να ανησυχούμε ή όχι για τον μεταπνευμονοϊό;

Μαθήματα για την «πολυκρίση»

Η ιστορία της πανδημίας στο Iquitos αποτυπώνει επίσης μια ευρύτερη αλήθεια για την εποχή της λεγόμενης «πολυκρίσης», κατά την οποία ο κόσμος καταλαμβάνεται από οξυμένα οικονομικά, κοινωνικά, πολιτικά και περιβαλλοντικά προβλήματα που αναμένεται να χειροτερέψουν.

Καθώς το πρώτο κύμα πλησίαζε στο τέλος του, υπήρχε συναίνεση στο Iquitos ότι η πραγματικότητα που είχε αποκαλύψει απαιτούσε ριζική αλλαγή. Σύμφωνα με δύο ντόπιους ιερείς: «Αυτή η πανδημία έφερε στο φως όλα μας τα ελαττώματα. Η αποσύνθεση της κοινωνίας στο Loreto είναι τρομερή. Η κακοδιοίκηση και η διαφθορά εργάζονται για τον θάνατο».

Παγκοσμίως, καθώς πλησιάζουμε στην πέμπτη επέτειο από την έναρξη της πανδημίας, «φαίνεται ότι έχουμε μάθει ελάχιστα από όσα περάσαμε», λέει ο Wilson.

Στο πλαίσιο της εντεινόμενης πολυκρίσης, η φιγούρα του θείου Covid συνεχίζει να ενσαρκώνει τα δεινά που προκαλεί ο κανιβαλικός καπιταλισμός.

Αλλά η σουρεαλιστική εικόνα ενός απέθαντου άνδρα που παραπαίει σε έναν άδειο δρόμο μοιάζει επίσης με το ίδιο αυτό το διεστραμμένο σύστημα: «ένα σύστημα που όχι μόνο σκοτώνει αλλά και αρνείται να πεθάνει».