«Εδώ δεν είναι Eurovision», είπε η πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, Ρομπέρτα Μέτσολα, καθώς προσπαθούσε να κάνει τους αριστερούς ευρωβουλευτές να σιωπήσουν, υποδεχόμενοι τον Ούγγρο πρωθυπουργό, Βίκτορ Όρμπαν, με μια θορυβώδη ερμηνεία του κλασικού αντιφασιστικού ύμνου Bella Ciao.

Το μοτίβο που βρίσκεται στο επίκεντρο αυτού του τραγουδιού -ο τίτλος του οποίου σημαίνει «Αντίο, όμορφη» – μπορεί πράγματι να ακούγεται σαν κάτι από τον ευρωπαϊκό διαγωνισμό τραγουδιού. Αλλά η ιστορία που αφηγείται φτάνει πολύ βαθύτερα στην ιστορία της ηπείρου από την ετήσια κιτς μουσική υπερπαραγωγή, αφηγούμενη μια πανάρχαια ιστορία του αποφασιστικού αγώνα της Αριστεράς ενάντια στην πολιτική καταπίεση.

Η πιο γνωστή εκδοχή του τραγουδιού εξιστορεί την οπτική γωνία ενός αντάρτη μαχητή, ο οποίος ξυπνάει ένα πρωί γνωρίζοντας ότι πρέπει να αφήσει πίσω την αγαπημένη του για να πολεμήσει έναν απροσδιόριστο εισβολέα, συνειδητοποιώντας ότι μπορεί να μην την ξαναδεί ποτέ.

«Αν πεθάνω ως αντάρτης», τραγουδάει, «πρέπει να με θάψεις / να με θάψεις εκεί πάνω, στο βουνό / κάτω από τη σκιά ενός όμορφου λουλουδιού / και όλοι όσοι θα περνούν από εκεί / θα λένε τι όμορφο λουλούδι / Αυτό είναι το λουλούδι του αντάρτη / που πέθανε για την ελευθερία».

Το Bella Ciao δεν ακούγεται μόνο σε όλη την Ιταλία κάθε χρόνο στις 25 Απριλίου για τον εορτασμό του τέλους της φασιστικής δικτατορίας του Μπενίτο Μουσολίνι και της γερμανικής ναζιστικής κατοχής.

Αλλά τα τελευταία χρόνια, έχει επίσης ακουστεί σε αντικυβερνητικές διαδηλώσεις στο Ιράν, έχει ψαλεί στα οδοφράγματα της Ουκρανίας, έχει τραγουδηθεί από διαδηλωτές για τα δικαιώματα των γυναικών στην Πολωνία και έχει μεταδοθεί παράνομα από μιναρέδες τζαμιών στην Τουρκία.

Από τη Χιλή μέχρι το Χονγκ Κονγκ, από το Occupy Wall Street μέχρι τις Fridays for Future, έχει γίνει η απόλυτη μουσική έκφραση της λαχτάρας για ελευθερία.

Η περίοπτη χρήση του τραγουδιού στην ισπανική σειρά La Casa de Papel, μία από τις σειρές με τις περισσότερες μεταδόσεις στην ιστορία του Netflix, σημαίνει ότι το τραγούδι έχει φτάσει σε λιγότερο πολιτικά ενεργά μυαλά και – μέσω ηλεκτρονικών remixes – στις πίστες των νυχτερινών κέντρων.

Ωστόσο, η προέλευση του Bella Ciao είναι τόσο μπερδεμένη, όσο απλή είναι η μουσική του απήχηση. Η παλαιότερη γνωστή ηχογράφηση μιας μελωδίας που μοιάζει με το τραγούδι χρονολογείται από το 1919, από τον γεννημένο στην Οδησσό ακορντεονίστα του klezmer Μίσκα Ζιγκάνοφ, ενώ διάφοροι ερευνητές εντοπίζουν τις ρίζες του στη γαλλική, την εβραϊκή ή τη δαλματική λαϊκή μουσική. Η εκδοχή του Ζιγκάνοφ, ωστόσο, προήλθε χωρίς τους στίχους.

Μια στιχουργική εκδοχή τοποθετεί το τραγούδι όχι ανάμεσα στην resistenza – το ιταλικό κίνημα αντίστασης που πολεμούσε τους ναζί κατακτητές και τους Ιταλούς συνεργάτες τους από το 1943-45 – αλλά στους ορυζώνες της βορειοανατολικής κοιλάδας του Πάδου της Ιταλίας. Ο αφηγητής του δεν είναι ένας άνδρας αντάρτης, αλλά μια mondina, μια γυναίκα καλλιεργήτρια ρυζιού που διαμαρτύρεται για τα κουνούπια και τα σκληρά αφεντικά.

Αυτό υποδηλώνει ότι το Bella Ciao είναι ένα λαϊκό τραγούδι του 19ου αιώνα που πολιτικοποιήθηκε κατά τη διάρκεια του δεύτερου παγκόσμιου πολέμου, αλλά τα τελευταία χρόνια οι μουσικοί μελετητές έχουν προτείνει ότι η «παρτιζάνικη» εκδοχή προηγείται της εκδοχής «mondina».

Αμφισβητώντας ακόμη περισσότερο την προέλευσή του, ορισμένοι ιστορικοί λένε ότι η «παρτιζάνικη» εκδοχή μπορεί να επινοήθηκε μετά το τέλος του αντιστασιακού αγώνα, καθώς υπάρχουν ελάχιστες ενδείξεις ότι τραγουδήθηκε ποτέ από πραγματικούς παρτιζάνους.

Ακόμα κι αν το Bella Ciao τραγουδήθηκε από κάποιους αντάρτες από το Αμπρούτζο, όπως έχει υποστηρίξει ο Ιταλός ιστορικός Τσέζαρε Μπερμάνι, πιθανότατα δεν ήταν κεντρικό στοιχείο του αντιστασιακού κινήματος. Οι περισσότεροι αντάρτες θα ήταν πιο πιθανό να ψάλλουν τον πιο ανοιχτά αριστερό ύμνο των ταξιαρχιών του Γκαριμπάλντι, Fischia il Vento, ο οποίος βασίστηκε σε ρωσική μελωδία και προφήτευε μια «κόκκινη άνοιξη».

Στην εποχή του ψυχρού πολέμου, το Bella Ciao, με τον ασαφώς καθορισμένο εχθρό και την έμφαση στον ρομαντισμό έναντι της ιδεολογίας, έγινε ένας πιο συναινετικός ύμνος με τον οποίο θυμόμαστε τον αγώνα κατά του φασισμού.

Στη σύνοδο ολομέλειας της Τετάρτης (10/10) στο Στρασβούργο, το τραγούδι ακούστηκε κυρίως από την επάνω αριστερή γωνία της αίθουσας του ημικυκλίου, όπου κάθονται τα αριστερά κόμματα. Κάτι που μοιάζει κρίμα: H αρχική γοητεία του Bella Ciao ήταν ακριβώς ότι επέτρεπε στα κόμματα διαφορετικών αποχρώσεων να ενώσουν τα όπλα τους εναντίον των αντιδημοκρατών.

Με πληροφορίες από Guardian