Η εικόνα μιας ηλικιωμένης γυναίκας στα 84 της χρόνια, να περπατά ακούραστη μέσα στην ζούγκλα της Βολιβίας και μέσα σε ένα δεκάλεπτο να σκάβει για να βγάλει τις κονδυλώδεις ρίζες από τρία δέντρα γιούκα και στη συνέχεια με μόλις δύο κινήσεις του μαχαιριού της να κόβει ένα τσαμπί μπανάνες από το δέντρο, να το φορτώνει στην πλάτη της και να επιστρέφει πίσω στο σπίτι πάλι περπατώντας, μοιάζει προϊόν φαντασίας.

Όμως στα βάθη του τροπικού δάσους του Αμαζονίου, 600 χιλιόμετρα βόρεια της μεγαλύτερης πόλης της Βολιβίας, Λα Παζ, είναι κάτι παραπάνω από συνηθισμένη. Εκεί ζουν οι Τσιμάνες, μια ημινομαδική κοινότητα ιθαγενών, που έχει τραβήξει το ενδιαφέρον των επιστημόνων, οι οποίοι κάνουν έρευνες για να μελετήσουν το σθένος αυτής της φυλής που παραμένει αγέρωχο, ακόμη και στους ανθρώπους προχωρημένης ηλικίας.

Οι επιστήμονες έχουν καταλήξει στο συμπέρασμα, ότι η ομάδα αυτή έχει τις πιο υγιείς αρτηρίες που έχουν μελετηθεί ποτέ και ότι ο εγκέφαλός τους γερνάει πιο αργά από ό,τι των ανθρώπων στη Βόρεια Αμερική, την Ευρώπη και αλλού.

Οι Τσιμάνες είναι μια σπανιότητα. Είναι ένας από τους τελευταίους λαούς στον πλανήτη που ζουν έναν πλήρως βιοποριστικό τρόπο ζωής με κυνήγι, αναζήτηση τροφής και γεωργία. Η ομάδα είναι επίσης αρκετά μεγάλη, ώστε να παρέχει ένα σημαντικό επιστημονικό δείγμα και οι ερευνητές, με επικεφαλής τον ανθρωπολόγο Hillard Kaplan του Πανεπιστημίου του Νέου Μεξικού, τη μελετούν εδώ και δύο δεκαετίες.

Διαβασε ακομα

Τι συνέβη σε μια απομονωμένη φυλή στον Αμαζόνιο όταν γνώρισε το ίντερνετ

Οι άνθρωποι αυτής της φυλής είναι συνεχώς ενεργοί – κυνηγούν ζώα, φυτεύουν τρόφιμα και κατασκευάζουν στέγες.

Περνούν λιγότερο από το 10% των ωρών της ημέρας σε καθιστικές δραστηριότητες, σε σύγκριση με το 54% των βιομηχανικών πληθυσμών. Ένα μέσο κυνήγι, για παράδειγμα, διαρκεί πάνω από οκτώ ώρες και καλύπτει 18 χιλιόμετρα.

Ζουν στον ποταμό Maniqui, που απέχει περίπου 100 χιλιόμετρα με βάρκα από την πλησιέστερη πόλη, και είχαν μικρή πρόσβαση σε επεξεργασμένα τρόφιμα, αλκοόλ και τσιγάρα.

Οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι μόνο το 14% των θερμίδων που καταναλώνουν προέρχεται από λίπος, σε σύγκριση με το 34% στις ΗΠΑ. Τα τρόφιμά τους είναι πλούσια σε φυτικές ίνες και το 72% των θερμίδων τους προέρχεται από υδατάνθρακες, σε σύγκριση με το 52% στις ΗΠΑ.

Οι πρωτεΐνες προέρχονται από τα ζώα που κυνηγούν, όπως τα πουλιά, οι μαϊμούδες και τα ψάρια. Όσον αφορά το μαγείρεμα, παραδοσιακά, δεν υπάρχει τηγάνισμα.

Το αρχικό έργο του καθηγητή Kaplan και του συναδέλφου του, Michael Gurven του Πανεπιστημίου της Σάντα Μπάρμπαρα στην Καλιφόρνια, ήταν ανθρωπολογικό. Παρατήρησαν όμως ότι οι ηλικιωμένοι Τσιμάνες δεν εμφάνιζαν σημάδια ασθενειών που είναι τυπικές για τα γηρατειά, όπως υπέρταση, διαβήτη ή καρδιακά προβλήματα.

Τότε μια μελέτη που δημοσιεύθηκε το 2013 τράβηξε την προσοχή τους. Μια ομάδα με επικεφαλής τον Αμερικανό καρδιολόγο Randall C Thompson χρησιμοποίησε αξονική τομογραφία για να εξετάσει 137 μούμιες από τους πολιτισμούς των αρχαίων Αιγυπτίων, των Ίνκας και των Ουνάνγκαν.

Καθώς οι άνθρωποι γερνούν, η συσσώρευση λιπών, χοληστερόλης και άλλων ουσιών μπορεί να κάνει τις αρτηρίες να πυκνώσουν ή να σκληρύνουν, προκαλώντας αθηροσκλήρωση. Βρήκαν σημάδια αυτού του φαινομένου σε 47 από τις μούμιες, αμφισβητώντας τις υποθέσεις ότι προκαλείται από τον σύγχρονο τρόπο ζωής.

Οι δύο ερευνητικές ομάδες ένωσαν τις δυνάμεις τους και πραγματοποίησαν αξονικές τομογραφίες σε 705 Τσιμάνες ηλικίας άνω των 40 ετών, αναζητώντας ασβέστιο στεφανιαίων αρτηριών (CAC) – ένδειξη φραγμένων αιμοφόρων αγγείων και κινδύνου καρδιακής προσβολής.

Η μελέτη τους, που δημοσιεύθηκε για πρώτη φορά στο The Lancet το 2017, έδειξε ότι το 65% των Τσιμάνες άνω των 75 ετών δεν είχαν CAC. Συγκριτικά, οι περισσότεροι Αμερικανοί αυτής της ηλικίας (80%) έχουν ενδείξεις του.

Όπως το θέτει ο Kaplan «οι αρτηρίες ενός 75χρονου Τσιμάνε μοιάζουν περισσότερο με τις αρτηρίες ενός 50χρονου Αμερικανού».

Σε μια δεύτερη φάση, που δημοσιεύθηκε το 2023 στο περιοδικό Proceedings of the National Academy of Science, διαπιστώθηκε ότι οι ηλικιωμένοι Tsimanes παρουσίαζαν έως και 70% λιγότερη εγκεφαλική ατροφία σε σχέση με άτομα της ίδιας ηλικίας σε βιομηχανικές χώρες όπως το Ηνωμένο Βασίλειο, η Ιαπωνία και οι ΗΠΑ.

Διαβασε ακομα

Αμαζόνιος: Ο πνεύμονας του πλανήτη κινδυνεύει να γίνει σαβάνα

«Βρήκαμε μηδενικές περιπτώσεις Αλτσχάιμερ σε ολόκληρο τον ενήλικο πληθυσμό – είναι αξιοσημείωτο», λέει ο Βολιβιανός γιατρός Daniel Eid Rodríguez, ιατρικός συντονιστής των ερευνητών.

Ωστόσο, ο προσδιορισμός των ηλικιών των Τσιμάνες δεν μπορεί να γίνει με ακρίβεια. Ορισμένοι δυσκολεύονται να μετρήσουν, καθώς δεν έχουν διδαχθεί καλά τους αριθμούς. Καθοδηγούνται από τα αρχεία των χριστιανικών ιεραποστολών στην περιοχή ή από το πόσο καιρό γνωρίζονται μεταξύ τους. Οι επιστήμονες κάνουν υπολογισμούς με βάση τις ηλικίες των παιδιών ενός ατόμου.

Σύμφωνα με τα αρχεία τους, η Hilda είναι 81 ετών, αλλά λέει ότι πρόσφατα η οικογένειά της σκότωσε ένα γουρούνι για να γιορτάσει τα «100ά γενέθλιά της ή κάτι τέτοιο».

Ο Juan, που λέει ότι είναι 78 ετών, βγαίνει ακόμη για κυνήγι. Τα μαλλιά του είναι σκούρα, τα μάτια του ζωηρά και τα χέρια του μυώδη και σταθερά, καθώς καταδιώκει ένα μικρό taitetú – ένα τριχωτό, άγριο γουρούνι – το οποίο καταφέρνει να ξεγλιστρήσει μέσα από τα φυλλώματα και να διαφύγει.

Παραδέχεται ότι αισθάνεται την ηλικία του: «Τώρα το πιο δύσκολο πράγμα είναι το σώμα μου. Δεν περπατάω πια μακριά… θα είναι το πολύ δύο μέρες».

Η Martina συμφωνεί. Οι γυναίκες Τσιμάνες είναι γνωστές για την πλέξη στεγών από jatata, ένα φυτό που φυτρώνει βαθιά στη ζούγκλα. Για να το βρει, η Martina πρέπει να περπατήσει τρεις ώρες μέχρι εκεί και τρεις ώρες πίσω, κουβαλώντας τα κλαδιά στην πλάτη της.

«Το κάνω μία ή δύο φορές το μήνα, αν και τώρα είναι πιο δύσκολο για μένα», λέει.

Πολλοί Τσιμάνες δεν φτάνουν ποτέ σε μεγάλη ηλικία. Όταν ξεκίνησε η μελέτη, το μέσο προσδόκιμο ζωής τους ήταν μόλις 45 χρόνια – τώρα έχει φτάσει τα 50.

Διαβασε ακομα

Ιθαγενείς που δεν έχουν έρθει ποτέ σε επαφή με τον πολιτισμό βγαίνουν από την περιοχή τους στον Αμαζόνιο

Στην κλινική όπου πραγματοποιούνται οι τομογραφίες, ο Dr Eid ρωτά τις ηλικιωμένες γυναίκες για τις οικογένειές τους καθώς ετοιμάζονται να εξεταστούν. Μετρώντας με τα δάχτυλα των χεριών της, μια γυναίκα λέει με θλίψη ότι είχε έξι παιδιά, εκ των οποίων τα πέντε πέθαναν. Μια άλλη λέει ότι είχε 12, εκ των οποίων τα τέσσερα πέθαναν – μια άλλη λέει ότι έχει εννέα παιδιά που ζουν ακόμη, αλλά άλλα τρία πέθαναν.

«Αυτοί οι άνθρωποι που φτάνουν στην ηλικία των 80 ετών ήταν εκείνοι που κατάφεραν να επιβιώσουν από μια παιδική ηλικία γεμάτη ασθένειες και λοιμώξεις», λέει ο Dr Eid.

Οι ερευνητές πιστεύουν ότι όλοι οι Τσιμάνες έχουν βιώσει κάποιο είδος μόλυνσης από παράσιτα ή σκουλήκια κατά τη διάρκεια της ζωής τους. Βρήκαν επίσης υψηλά επίπεδα παθογόνων μικροοργανισμών και φλεγμονών, γεγονός που υποδηλώνει ότι ο οργανισμός των Τσιμάνες πολεμούσε συνεχώς τις λοιμώξεις.

Αυτό τους οδήγησε να αναρωτηθούν αν αυτές οι πρώιμες λοιμώξεις θα μπορούσαν να είναι ένας άλλος παράγοντας – εκτός από τη διατροφή και την άσκηση – πίσω από την υγεία των ηλικιωμένων Τσιμάνες.

Ωστόσο, ο τρόπος ζωής της κοινότητας αλλάζει.

Ο Juan λέει ότι δεν έχει καταφέρει να κυνηγήσει ένα αρκετά μεγάλο ζώο εδώ και μήνες. Μια σειρά δασικών πυρκαγιών στα τέλη του 2023 κατέστρεψε σχεδόν δύο εκατομμύρια εκτάρια ζούγκλας και δάσους. «Η φωτιά έκανε τα ζώα να φύγουν», λέει.

Τώρα έχει αρχίσει να εκτρέφει ζώα και ελπίζει ότι τα τέσσερα μοσχάρια του θα προσφέρουν πρωτεΐνη στην οικογένεια αργότερα φέτος.

Ο Dr Eid λέει ότι η χρήση σκαφών με εξωλέμβια μηχανή -γνωστή ως peque-peque- φέρνει επίσης αλλαγές. Η πρόσβαση στις αγορές γίνεται ευκολότερη, δίνοντας στους Τσιμάνες πρόσβαση σε τρόφιμα όπως ζάχαρη, αλεύρι και λάδι.

Διαβασε ακομα

Το μαγικό μέρος που μπορούν να επισκεφθούν μόνο 20 άτομα

Και επισημαίνει ότι αυτό σημαίνει ότι κωπηλατούν λιγότερο από ό,τι πριν – «μια από τις πιο απαιτητικές σωματικές δραστηριότητες».

Πριν από είκοσι χρόνια, δεν υπήρχαν σχεδόν καθόλου περιπτώσεις διαβήτη. Τώρα έχουν αρχίσει να εμφανίζονται, ενώ τα επίπεδα χοληστερόλης έχουν επίσης αρχίσει να αυξάνονται μεταξύ του νεότερου πληθυσμού, διαπίστωσαν οι ερευνητές.

«Οποιαδήποτε μικρή αλλαγή στις συνήθειές τους καταλήγει να επηρεάζει αυτούς τους δείκτες υγείας», λέει ο Dr Eid.

Και οι ίδιοι οι ερευνητές είχαν αντίκτυπο κατά τη διάρκεια των 20 ετών της εμπλοκής τους – διευθετώντας καλύτερη πρόσβαση στην υγειονομική περίθαλψη για τους Τσιμάνες, από επεμβάσεις καταρράκτη έως θεραπεία για σπασμένα οστά και δαγκώματα φιδιών.

Αλλά για τη Hilda, τα γηρατειά δεν είναι κάτι που πρέπει να παίρνει κανείς πολύ σοβαρά. «Δεν φοβάμαι να πεθάνω», μας λέει γελώντας, «γιατί θα με θάψουν και θα μείνω εκεί… πολύ ακίνητη».

Με πληροφορίες από BBC