Μεγέθυνση κειμένου
Για πολλούς, οι συνεχείς κακές ειδήσεις μουδιάζουν την αντίδρασή μας στις κλιματικές καταστροφές. Αλλά η έρευνα δείχνει ότι ένας νέος τύπος καθηλωτικής αφήγησης για τη φύση μέσω της εικονικής πραγματικότητας (VR) μπορεί να ενισχύσει την ενσυναίσθηση και να μας εμπνεύσει να δράσουμε
Οι εμπειρίες εικονικής πραγματικότητας (VR) μπορούν να είναι πολλά περισσότερα από απλή κίνηση ή διασκέδαση, σύμφωνα με έρευνες. Οι επιστήμονες ανακαλύπτουν ότι οι εμπειρίες της φύσης που προβάλλονται μέσω VR μπορούν να επηρεάσουν τις στάσεις και τις συμπεριφορές μας – και ότι αυτές οι εντυπωσιακές απεικονίσεις της φύσης μπορεί να μας ωθήσουν να φροντίζουμε καλύτερα το περιβάλλον μας.
Μια από τις πιο επιδραστικές ιστορίες εικονικής πραγματικότητας αφορά έναν νεαρό θηλυκό παγκολίνου που ονομάζεται Chestnut, καθώς αγωνίζεται να επιβιώσει στην έρημο Καλαχάρι. Ένα απέραντο, σκονισμένο τοπίο εκτείνεται γύρω από τον άνθρωπο που φορά το VR headset προς όλες τις κατευθύνσεις και το θωρακισμένο σώμα της μοιάζει ευάλωτο καθώς κουλουριάζεται, μόνη της, για να κοιμηθεί. Η ιστορία της βασίζεται στη ζωή ενός πραγματικού παγκολίνου που εντοπίστηκε από επιστήμονες.
Η Chestnut δεν έχει βρει αρκετά μυρμήγκια για να φάει, αφού ο αριθμός των εντόμων έχει μειωθεί λόγω της κλιματικής κρίσης. Η φωνή της παραμένει αισιόδοξη ακόμη και όταν η εξάντληση την κυριεύει. Στις τελευταίες σκηνές, πεθαίνει και τότε είναι που όσοι παρακολουθούν την ιστορία της, σηκώνουν αδέξια το VR headset για να σκουπίσουν τα δάκρυα από τα μάτια τους.
Η ισχυρή εμπειρία VR με την ιστορία της Chestnut δημιουργήθηκε από το HabitatXR, ένα στούντιο παραγωγής που εδρεύει στο Γιοχάνεσμπουργκ. Ο ιδρυτής Ulrico Grech-Cumbo εγκαινίασε την εταιρεία το 2016, μετά από πολλά ταξίδια στους θάμνους της Αφρικής, κατά τη διάρκεια των οποίων απαθανάτισε στην κάμερα τα πράσινα, σκονισμένα τοπία και την εμβληματική άγρια ζωή της. Είχε εμπειρία από την εργασία σε VR και συνειδητοποίησε ότι μπορούσε να μεταφράσει το υλικό του σε κάτι πιο καθηλωτικό.
«Σκέφτηκα ότι θα ήταν πολύ διασκεδαστικό να βρίσκομαι μέσα σε ένα ντοκιμαντέρ φυσικής ιστορίας», λέει.
Η HabitatXR είναι μία μόνο από τις εταιρείες που πειραματίζονται με την τεχνολογία VR για τη δημιουργία εμπειριών στη φύση. Η Wild Immersion, με έδρα το Παρίσι, μεταφέρει τις καθηλωτικές ταινίες της με υποβρύχιους κόσμους και χιονισμένα τοπία σε επιστημονικά κέντρα και ενυδρεία. Και η βρετανική καλλιτεχνική κολεκτίβα Marshmallow Laser Feast έχει δημιουργήσει καθηλωτικές εμπειρίες που δείχνουν το δάσος μέσα από τα μάτια μιας λιβελούλας και μεταφέρουν τον θεατή «μέσα» σε ένα δέντρο.
Οι εμπειρίες φύσης που αναπτύσσει η HabitatXR βρίσκονται σε μια εικονική εκδοχή της αφρικανικής σαβάνας. Μία από αυτές, ταξιδεύει τους ανθρώπους σε ένα ομιχλώδες τοπίο διάσπαρτο με ακακίες. Ξαφνικά εμφανίζεται ένας ρινόκερος, επικίνδυνα κοντά, με το τεράστιο κέρατό του να σκίζει τον αέρα καθώς περπατάει προς το μέρος τους και χαμηλώνει το κεφάλι του.
Παρά τα pixelated γραφικά, ενστικτωδώς όλοι κοιτούν προς τα κάτω στο σημείο που θα έπρεπε να είναι το γόνατό τους – στο σημείο που θα έπρεπε να έχει ακουμπήσει το κέρατο του ρινόκερου. Το θηρίο βγάζει ένα βαθύ ρουθούνισμα και, ευτυχώς, υποχωρεί.
Αν ακόμη δεν έχεις πειστεί για το πόσο συναρπαστική μπορεί να είναι συναισθηματικά αυτή η αφήγηση, τότε αυτά που διηγείται ο Grech-Cumbo ίσως το καταφέρουν. Όπως λέει, όταν μια περιβαλλοντική ΜΚΟ πήγε μια από τις εμπειρίες VR του HabitatXR σε ένα γκαλά συγκέντρωσης χρημάτων, είδε ο ίδιος με τα μάτια του την ισχυρή επίδραση που είχε σε όσους την παρακολούθησαν. «Άτομα με μεγάλη περιουσία έκαναν βόλτες με ακριβά ρολόγια και ποτήρια σαμπάνιας», λέει. «Τους βάζαμε κάτω σε ένα σκοτεινό δωμάτιο και τους φορούσαμε ένα VR headset και πέντε λεπτά αργότερα έκλαιγαν. Αυτό δεν είναι κάτι που έχω δει ποτέ να κάνει μια ταινία [σε] 50 ανθρώπους ταυτόχρονα».
Η παρατήρηση του Grech-Cumbo αντικατοπτρίζεται σε επιστημονικές έρευνες, οι οποίες διαπιστώνουν ότι η εικονική πραγματικότητα τείνει να προκαλεί ισχυρότερα συναισθήματα από άλλα μέσα. Η ενασχόληση με μια εμπειρία VR για έναν Σύρο πρόσφυγα προκαλεί πιο έντονα συναισθήματα από την ανάγνωση ενός άρθρου που παρουσιάζει τις ίδιες εικόνες και πληροφορίες, για παράδειγμα.
Μπορεί να υπάρχουν ιδιαίτερα οφέλη για το περιεχόμενο VR που ασχολείται με τη φύση. Μια εμπειρία φύσης που απεικόνιζε ένα δάσος με μεγαλοπρεπή δέντρα, για παράδειγμα, έκανε τους ανθρώπους πιο πιθανό να αναλάβουν δράση για την προστασία του περιβάλλοντος, όπως να υπογράψουν μια αίτηση για τη μείωση των πλαστικών ή να πάρουν φυλλάδια για να διαδώσουν την αίτηση. Μια άλλη, που αφορούσε ένα ταξίδι στο τροπικό δάσος του Αμαζονίου, διαπίστωσε ότι οι συμμετέχοντες που βίωσαν το δάσος μέσω εικονικής πραγματικότητας ανέφεραν ότι αισθάνονταν περισσότερο συνδεδεμένοι με τη φύση και εξέφρασαν μεγαλύτερη δέσμευση για το περιβάλλον σε σχέση με τους συμμετέχοντες που παρακολούθησαν τα ίδια οπτικά στοιχεία του τροπικού δάσους σε μια τυπική οθόνη υπολογιστή.
Η εικονική πραγματικότητα είναι ιδιαίτερα καλή στο να μας κάνει να νιώθουμε ένα σύνθετο και επιδραστικό συναίσθημα: δέος. Οι ψυχολόγοι περιγράφουν το δέος ως την αίσθηση ότι βρίσκεσαι μπροστά σε κάτι τεράστιο που υπερβαίνει την τρέχουσα κατανόησή σου για τον κόσμο. Μπορεί να μας κάνει να νιώσουμε θαυμασμό, αλλά και αβεβαιότητα. Και οι έρευνες δείχνουν ότι η εμπειρία του δέους μπορεί να μας κάνει πιο πρόθυμους να κάνουμε προσωπικές θυσίες για το περιβάλλον.
Αυτές οι πρόσφατες επιστημονικές αναλύσεις του δέους βασίζονται σε μια μακρά ιστορία εξερεύνησής του στη φιλοσοφία και τις τέχνες. Ιδιαίτερα απασχόλησε ορισμένους ποιητές και συγγραφείς του 18ου αιώνα, των οποίων η εμπειρία αυτού που αποκαλούσαν «το μεγαλειώδες» συχνά εμπνεόταν από τη φύση.
Η Alice Chirico, ψυχολόγος στο Καθολικό Πανεπιστήμιο της Ιερής Καρδιάς στο Μιλάνο της Ιταλίας, έχει μελετήσει την ικανότητα της εικονικής πραγματικότητας να μας κάνει να νιώθουμε δέος και πώς αυτό μπορεί να επηρεάσει τη σχέση των ανθρώπων με τον φυσικό κόσμο. Διαπίστωσε ότι οι εμπειρίες VR στη φύση μας ωθούν να νιώσουμε δέος όταν προκαλούν την αίσθηση της απεραντοσύνης – όπως τα τεράστια βουνά και τα ψηλά δέντρα. Σε μια άλλη μελέτη, διαπίστωσε ότι αυτού του είδους οι εμπειρίες εικονικής φύσης που προκαλούν δέος έκαναν τους ανθρώπους να είναι πιο πιθανό να αναλάβουν κοινωνικές δράσεις με στόχο την προστασία του περιβάλλοντος.
«Το δέος είναι σε θέση να υποστηρίξει θετικές στάσεις απέναντι στο περιβάλλον και επίσης μια αίσθηση προσκόλλησης προς το περιβάλλον – ένα είδος σύνδεσης με τη φύση, το αίσθημα ότι περιλαμβάνεσαι μέσα σε κάτι που είναι πολύ μεγαλύτερο από εμάς», λέει η Chirico.
Το VR μπορεί να το κάνει αυτό με τρόπους που άλλες μορφές μέσων ενημέρωσης δεν μπορούν, λέει, επειδή μπορεί να μας ρίξει μέσα σε μια ιστορία και να δημιουργήσει την ψευδαίσθηση ότι είμαστε μέρος της. Το VR «χειραγωγεί την αίσθηση της παρουσίας», λέει η Chirico, δημιουργώντας «την ψευδαίσθηση ότι είσαι πραγματικά εκεί, στο συγκεκριμένο μέρος, τη συγκεκριμένη στιγμή, σαν να είναι η ίδια η πραγματικότητα».
Το εντυπωσιακό πλεονέκτημα που μπορεί να έχει η εικονική πραγματικότητα σε σχέση με άλλα μέσα, όπως άρθρα ή βίντεο, μπορεί να έχει επιπτώσεις στον πραγματικό κόσμο. Ερευνητές διαπίστωσαν ότι οι άνθρωποι είναι πιο πρόθυμοι να εξοικονομήσουν ενέργεια στο σπίτι όταν μαθαίνουν για την ανάγκη φιλοπεριβαλλοντικών συμπεριφορών μέσω εικονικής πραγματικότητας, παρά από ένα άρθρο ή βίντεο. Υποστηρίζουν ότι η διαφορά οφείλεται σε αυτό που ονομάζουν «μηχανισμό παρουσίας» – την αίσθηση ότι βρίσκεσαι πραγματικά σε έναν άλλο κόσμο.
Αυτές οι εμπειρίες συνήθως φέρνουν τον θεατή κοντά στο θέμα τους – πρόσωπο με πρόσωπο με έναν γορίλα ή μέσα σε ένα κοπάδι γκνου που μεταναστεύει. Ωστόσο, η αίσθηση της εμβύθισης σε τέτοιες σκηνές μπορεί να περιορίζεται από την τρέχουσα τεχνολογία. Οι ερευνητές προτείνουν ότι οι πλούσιες εικόνες υψηλής ανάλυσης είναι σημαντικές για τη βύθιση του θεατή στην εμπειρία. Η τεχνολογία VR πιθανότατα θα βελτιωθεί τα επόμενα χρόνια, καθώς τα αξεσουάρ αυξάνουν τον ρεαλισμό των εικονικών κόσμων. Υπάρχει ακόμη και ένα γάντι ικανό να πείσει τον χρήστη του ότι μια αράχνη περπατάει στο χέρι του, για παράδειγμα.
Παρά τις δεκαετίες ενθουσιασμού για την εικονική πραγματικότητα, η τεχνολογία δυσκολεύτηκε να εισχωρήσει στην επικρατούσα τάση. Ακόμα και σήμερα, σχετικά λίγοι άνθρωποι έχουν πρόσβαση σε headset VR, καθώς μόνο περίπου 10 εκατομμύρια συσκευές πωλούνται σε όλο τον κόσμο κάθε χρόνο. Οι αναφορές δείχνουν ότι το πολυαναμενόμενο headset Vision Pro της Apple, για παράδειγμα – το οποίο κοστίζει 3.499 δολάρια στις ΗΠΑ και 3.499 λίρες στο Ηνωμένο Βασίλειο – έχει επιτύχει ένα κλάσμα των αναμενόμενων πωλήσεών του.
«Παρόλο που εργάζομαι σε αυτόν τον κόσμο εδώ και 10 χρόνια, υπάρχει πιθανώς μια πιθανότητα εννέα στις 10 να φορέσω ένα headset σε ένα άτομο, να είναι η πρώτη φορά που φοράει ένα VR headset», λέει ο Grech-Cumbo.
Ακόμα κι αν η τεχνολογία ήταν πιο προσιτή, θα μπορούσαν οι εκθαμβωτικές εικονικές εμπειρίες να υπονομεύσουν την εκτίμησή μας για την τοπική, καθημερινή φύση; Είναι σημαντικό, αναγνωρίζει ο Grech-Cumbo, οι εντυπωσιακές εμπειρίες φύσης VR να μην μας αποσπούν την προσοχή από τα πραγματικά δάση, τα πάρκα και τις οροσειρές κοντά στον τόπο που ζούμε.
«Πρόκειται για την κατανόηση της δικής μας σχέσης με τη φύση, όπου κι αν βρισκόμαστε», λέει.
Με αυτό το σκεπτικό, το HabitatXR εργάζεται τώρα σε ένα έργο που θα φέρει την εικονική φύση στις πόλεις, ξεκινώντας από το Γιοχάνεσμπουργκ. Τα σχέδιά τους για έναν VR «ζωολογικό κήπο του μέλλοντος» θα περιλαμβάνουν μια εμπειρία ζωής, στην οποία οι άνθρωποι θα μπορούν να επιλέγουν εικονικά μεμονωμένα είδη – λουλούδια, χόρτα, έντομα, ζώα – από έναν χάρτη οικοσυστημάτων και να βλέπουν τους οικολογικούς δεσμούς τους με άλλα είδη.
«[Θέλουμε να] δώσουμε έμφαση στο γεγονός ότι είμαστε όλοι συνδεδεμένοι – είτε το πιστεύουμε είτε όχι, είτε μας αρέσει είτε όχι», λέει ο Grech-Cumbo.
Η Chirico τονίζει ότι ο στόχος του VR δεν πρέπει να είναι να αντικαταστήσει την πραγματικότητα και τη φύση. Υπάρχουν πολλά πράγματα που η εικονική φύση δεν μπορεί να κάνει. Μελέτες δείχνουν ότι δεν μπορεί να ενισχύσει τη διάθεσή μας με τον ίδιο τρόπο που μπορεί να το κάνει η πραγματική φύση, για παράδειγμα. Ωστόσο, θα μπορούσε να είναι εκδημοκρατιστική. «Οι άνθρωποι δεν έχουν [πάντα] πλήρη ή εύκολη πρόσβαση στη φύση, οπότε ο στόχος είναι να την παρέχουμε με φθηνότερο τρόπο», λέει η Chirico.
Στις ΗΠΑ, για παράδειγμα, 100 εκατομμύρια άνθρωποι, συμπεριλαμβανομένων 28 εκατομμυρίων παιδιών, δεν έχουν πρόσβαση σε πάρκα κοντά στα σπίτια τους. Οι εμπειρίες φύσης VR θα μπορούσαν, σε τέτοιες περιπτώσεις, να δώσουν τη δυνατότητα στους ανθρώπους να αλληλεπιδράσουν με μια εξωπραγματική, αλλά ενημερωτική και εμπνευσμένη εκδοχή της φύσης. Επιπλέον, προσθέτει η Chirico, «υπάρχει το γεγονός ότι δεν χρειάζεται να μετακινηθείς από το σπίτι σου, οπότε οι εκπομπές ρύπων μειώνονται – μπορείς να εξερευνήσεις εκπληκτικά τοπία που διαφορετικά θα απαιτούσαν ώρες και ώρες ταξιδιού με αεροπλάνο ή αυτοκίνητο».
Όμως το βασικό μήνυμα που θέλει να περάσει ο Grech-Cumbo με την ιστορία της Chestnut «είναι ότι είμαστε μέρος της φύσης, όχι το αντίθετο της φύσης». Αυτό άλλωστε περικλείεται και στους τίτλους τέλους της ταινίας: «Αυτή δεν είναι μια ιστορία για τους παγκολίνους. Ή μυρμήγκια. Ή ακόμη και για την κλιματική αλλαγή. Αυτή είναι μια ιστορία για εμάς», διαβάζουν οι θεατές μόλις τελειώσει η σύντομη προβολή, σε μια υπενθύμιση ότι οι άνθρωποι αποτελούν μέρος των ίδιων οικοσυστημάτων με τα φυτά και τα άλλα ζώα.
Με πληροφορίες από BBC
Ακολουθήστε το pride.gr στο Google News και ενημερωθείτε πρώτοι
Νεοτερα
