Πριν από εκατό χρόνια, σε μια αυλή στο Neues Museum του Βερολίνου, ο κόσμος αντίκρισε για πρώτη φορά με ένα από τα πιο διαρκή σύμβολα ομορφιάς του: Τη βασίλισσα Νεφερτίτη.

Είναι μία από τις πιο διάσημες και μυστηριώδεις προσωπικότητες της αρχαίας Αιγύπτου. Η ζωή της παραμένει σε μεγάλο βαθμό ασαφής και γεμάτη αίνιγμα, αλλά ταυτόχρονα έχει αφήσει σημαντικό αποτύπωμα στην ιστορία και τον πολιτισμό της Αιγύπτου.

Το όνομα «Νεφερτίτη» σημαίνει «Η όμορφη έχει έρθει» και η βασίλισσα πράγματι φημίζεται για την απαράμιλλη ομορφιά της. Το όνομά της έγινε συνώνυμο της ομορφιάς και της χάρης, και έχει καταστεί σύμβολο αισθητικής και κομψότητας για τους αιώνες.

Το 3.300 ετών καλυμμένο με γύψο αγαλματίδιο από ασβεστόλιθο, ανακαλύφθηκε στην Αίγυπτο το 1912 από Γερμανούς αρχαιολόγους. Εκτέθηκε για πρώτη φορά το 1924.

Η αποκάλυψή του σόκαρε το κοινό από το Κάιρο μέχρι το Λονδίνο και πυροδότησε έναν αιώνα διαρκούς γοητείας με την αισθητική του.

Τα χαρακτηριστικά του αντικειμένου, η καλοσχηματισμένη γραμμή του σαγονιού, τα ψηλά ζυγωματικά, ο «λαιμός κύκνου» και τα μάτια με το έντονο περίγραμμα, χρησίμευσαν για δεκαετίες ως σημείο αναφοράς στη μόδα και τις τέχνες.

Στο αγαλματίδιο η Νεφερτίτη φαίνεται να φοράει ένα φαρδύ κολάρο και ένα επίπεδο στέμμα με χρυσή λωρίδα και ουραίο (έναν κεφαλόδεσμο που περιλαμβάνει ένα ιερό φίδι), διακοσμημένο με πράσινα, κίτρινα, καφέ και μπλε χρώματα.

Έρευνες υποδεικνύουν ότι ήταν βασιλική και αριστοκρατική γυναίκα που φέρεται να είχε έξι κόρες, μία από τις οποίες λέγεται ότι παντρεύτηκε τον Τουταγχαμών, αλλά λίγα είναι γνωστά για τη ζωή και την καταγωγή της Νεφερτίτης.

Η Αίγυπτος του 14ου αιώνα π.Χ. δεν ήταν εθνολογικά ή φυλετικά ομοιογενής, και πολλοί μελετητές υποθέτουν ότι, με βάση τις απεικονίσεις της και τον πληθυσμό της περιοχής, η Νεφερτίτη θα θεωρούνταν μαύρη γυναίκα σήμερα.

«Το άγαλμα της Νεφερτίτης είναι τόσο τέλειο. Δείχνει τόσο αυτοκυριαρχημένη», δήλωσε η Dr Cheryl Finley, καθηγήτρια Ιστορίας της Τέχνης στο Spelman College στην Ατλάντα, μιλώντας στο CNN. «Αυτό είναι που πραγματικά τραβά την προσοχή και τη φαντασία. Είναι η αυτοπεποίθησή της, και η ματιά της, φυσικά. Είναι κάτι που μας ελκύει όλους».

Μετά την ανακάλυψη του αγάλματος τη δεκαετία του 1920, η Νεφερτίτη έγινε γρήγορα το απόλυτο «it girl». Η σημασία του ονόματός της, «Η όμορφη έφτασε», αποδείχθηκε ιδιαίτερα κατάλληλη, καθώς το πρόσωπό της χρησιμοποιήθηκε σε διαφημίσεις για το kohl (αρχαίο καλλυντικό για το μακιγιάζ των ματιών» και η εικόνα της εμφανιζόταν σε στήλες ομορφιάς.

Οι σχεδιαστές της εποχής, όπως ο Γάλλος μόδιστρος Paul Poiret, ενσωμάτωσαν αιγυπτιακά μοτίβα στα έργα τους. Το 1945, η Αμερικανίδα πιλοποιός Lilly Daché σχεδίασε καπέλα με έντονη την επιρροή της Νεφερτίτης.

Το 1961, το περιοδικό Vogue δημοσίευσε ένα άρθρο που εξερευνούσε τη συνεχιζόμενη «γοητεία» του κόσμου από τη βασίλισσα. Η ερμηνεία της Κλεοπάτρας από την Ελίζαμπεθ Τέιλορ το 1963 καθιέρωσε αυτή την εμμονή, κάνοντας το «Αιγυπτιακό look» ένα βασικό στοιχείο στον κόσμο της μόδας.

Το στυλ της Νεφερτίτης συνέχισε να επηρεάζει τη μόδα δεκαετίες μετά την ανακάλυψη του αγάλματος. Στην επίδειξη του Dior για την Άνοιξη του 2004, ο John Galliano παρουσίασε σχέδια που περιλάμβαναν ψηλά καπέλα Νεφερτίτης.

Το 2015, ο Christian Louboutin λάνσαρε μια συλλογή κραγιόν που αντλούσε έμπνευση από τη βασιλική σύζυγο, με φιαλίδια χρυσού και μαύρου διακοσμημένα με στέμματα. Η Νεφερτίτη πιθανότατα χρησιμοποιούσε την φυσική πηλική κόκκινη ώχρα για τα χείλη της.

Σχεδιαστές κοσμημάτων, όπως η Azza Fahmy, την έχουν επικαλεστεί στα κομμάτια τους, ενώ η γραμμή Φθινόπωρο 2017 του Azzedine Alaïa απέτισε φόρο τιμής με μαύρα τουρμπάνια, ένα από τα οποία φόρεσε το supermodel Naomi Campbell.

Στη σύγχρονη εποχή, η σημασία της Νεφερτίτης ως πολιτισμικό σύμβολο παραμένει ισχυρή. Στο TikTok και στο Instagram, οι influencers αναδημιουργούν τα look της βασίλισσας σε tutorials. Η ομοιότητά της εμπνέει αντικείμενα τόσο ποικίλα όσο τα μαζικά παραγόμενα T-shirts και κούπες, μέχρι φορέματα αξίας 14.000 δολαρίων και ακριβές αρωματικές συλλογές.

Στη βιομηχανία ομορφιάς, εταιρείες όπως η Juvia’s Place και η UOMA Beauty έχουν προωθήσει μακιγιάζ που αποτίει φόρο τιμής στη Νεφερτίτη. Ακόμα και οι πλαστικοί χειρουργοί τη χρησιμοποιούν ως αναφορά με το «Nefertiti Lift», μια μη επεμβατική αισθητική τεχνική που χρησιμοποιεί Botox για να ενισχύσει τη γραμμή του σαγονιού.

«Το άγαλμα της Νεφερτίτης… ξεπερνά τον χρόνο», εξήγησε η Finley. «Επιτρέπει επίσης στους ανθρώπους να αντλήσουν τη δική τους δύναμη από αυτό».

Αλλά η ιστορία του πώς το άγαλμα της Νεφερτίτης έφτασε στο Βερολίνο είναι γεμάτη διαμάχες. Αφού μεταφέρθηκε στην Ευρώπη το 1913, ένα χρόνο μετά την ανακάλυψή του στην Αίγυπτο, το αντικείμενο κρύφτηκε από το κοινό για πάνω από μια δεκαετία.

Το 1924, με μεγάλη δημοσιότητα, εκτέθηκε στο Neues Museum, όπου παραμένει μέχρι σήμερα, προκαλώντας μια συνεχιζόμενη συζήτηση για την «αντίστοιχη» θέση του.

Ένα πρόσφατο petition του αιγυπτιολόγου Zahi Hawass αναζωπύρωσε τις εκκλήσεις για την επιστροφή του, λέγοντας ότι η αφαίρεσή του από τη χώρα ήταν «αδικαιολόγητη» και αντίθετη με «το πνεύμα των αιγυπτιακών νόμων».

Όταν το άγαλμα αποκαλύφθηκε για πρώτη φορά, οι λευκές δυτικές γυναίκες επιθυμούσαν να μιμηθούν το look της Νεφερτίτης. Ένα άρθρο του 1933 στους New York Times ενθάρρυνε τις γυναίκες να αναδημιουργήσουν τα γωνιακά χαρακτηριστικά της, αν και χωρίς να σκουρύνουν το δέρμα, αντικατοπτρίζοντας τις διαρθρωτικές ανισότητες στη βιομηχανία ομορφιάς, η οποία εξιδανίκευσε τις μη ευρωπαϊκές αισθητικές, αλλά ταυτόχρονα αποθάρρυνε και διακρίνονταν για τους σκουρόχρωμους τόνους δέρματος.

Οι γυναίκες άρχισαν να διαμορφώνουν τα look τους σύμφωνα με το στυλ της Νεφερτίτης, κάνοντας περίγραμμα στα μάτια τους σαν το cat-eye της, φορώντας μπλούζες που μιμούνταν τα κολάρα της εποχής και φορώντας ψηλά καπέλα ή χτένιζαν τα μαλλιά τους ψηλά για να μοιάζουν με το στέμμα της. Αντίγραφα του αγάλματος εμφανίστηκαν ακόμη και σε αμερικανικά κομμωτήρια, υποσχόμενα τη γοητεία της «εξωτικής» ομορφιάς της.

«Και γιατί να μην θέλεις να της μοιάζεις» είπε η Dr Elka Stevens, αναπληρώτρια καθηγήτρια οπτικού πολιτισμού και στούντιο τέχνης στο Howard University στην Ουάσινγκτον. «Βγάλε το στέμμα, ρίξε την σε οποιαδήποτε κοινωνία και θα ταιριάξει».

Μας λέει περισσότερα για τον εαυτό μας παρά για εκείνη

Η Νεφερτίτη μπορεί να ήταν πιο αποδεκτή από το ευρωπαϊκό κοινό, καθώς ορισμένα από τα χαρακτηριστικά της προτομής ευθυγραμμίζονται με τις δυτικές αισθητικές προτιμήσεις, εξήγησε η καθηγήτρια Charmaine A. Nelson του Πανεπιστημίου Amherst της Μασαχουσέτης.

Η βασίλισσα, σημείωσε, αψήφησε τόσο μεγάλο μέρος της ιστορίας της δυτικής αντίληψης των μαύρων γυναικών, (η οποία) θεωρείται «άλλη», «γκροτέσκα», «μη αισθητικό σώμα», δήλωσε η Nelson, η οποία διδάσκει την τέχνη της μαύρης διασποράς και την ιστορία της τέχνης.

«Είναι πραγματικά εντυπωσιακό και πιθανώς λειτουργεί υπέρ του λευκού βλέμματος το γεγονός ότι τα μαλλιά της είναι καλυμμένα», πρόσθεσε, υποδηλώνοντας ότι τα μαλλιά με υφή, ιδιαίτερα τα αφρο μαλλιά, έχουν ιστορικά αμφισβητήσει τα ευρωκεντρικά πρότυπα ομορφιάς.

Κατά κάποιο τρόπο, η Νεφερτίτη μας λέει περισσότερα για εμάς παρά για εκείνη. Αν και είναι μια από τις πιο αναγνωρίσιμες μορφές της αρχαίας ιστορίας, μεγάλο μέρος της ζωής της παραμένει μυστήριο – ένα κενό που επιτρέπει στην προσωπικότητά της να διαμορφώνεται σε όποιο είδωλο χρειάζεται η κοινωνία κάθε φορά.

Ως σύζυγος του φαραώ Ακενατόν, η Νεφερτίτη διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο στην αιγυπτιακή πολιτική. Μαζί, το ζευγάρι ηγήθηκε μιας θρησκευτικής επανάστασης εγκαταλείποντας τον πολυθεϊσμό και προωθώντας τη λατρεία του θεού του Ήλιου Άτων.

Η Νεφερτίτη απεικονιζόταν συχνά μαζί με τον σύζυγό της με περίτεχνη ενδυμασία, γεγονός που υποδηλώνει ότι η μόδα της ήταν συνδεδεμένη με τα πολιτικά της καθήκοντα.

Αλλά 12 χρόνια μετά τη βασιλεία του Ακενατόν, εξαφανίστηκε από τα ιστορικά αρχεία, οδηγώντας σε ατελείωτες θεωρίες σχετικά με την τύχη της – αναγκάστηκε να εξοριστεί, αρρώστησε ή δολοφονήθηκε; Κάποιοι εικάζουν ότι μπορεί ακόμη και να πήρε μια νέα ταυτότητα ως συνβασιλεύουσα.

Η κληρονομιά της Νεφερτίτης έχει ωραιοποιηθεί με διάφορους τρόπους- μια τρισδιάστατη αναπαράσταση του 2018, για παράδειγμα, προκάλεσε αντιδράσεις για τον ανοιχτότερο τόνο του δέρματός της. Τέτοιες προσπάθειες αντικατοπτρίζουν προσπάθειες να καταστεί λευκή η Αίγυπτος και «να διεκδικήσει ότι βρίσκεται πιο κοντά στην Ευρώπη παρά στη (Μαύρη) Αφρική», σημειώνει η Nelson.

Σύμβολο εξουσίας

Εν τω μεταξύ, στη μαύρη κουλτούρα, η Νεφερτίτη έχει αγκαλιαστεί ως σύμβολο δύναμης, με σύγχρονες προσωπικότητες όπως η Beyoncé και η Rihanna να εμπνέονται από την εικόνα της.

Η Rihanna, η οποία έχει ένα τατουάζ με την προτομή της Νεφερτίτης στο θώρακά της, την τίμησε στο εξώφυλλο της Vogue Arabia το 2017. Η Beyoncé μιμήθηκε τη Νεφερτίτη στο βιντεοκλίπ της «Sorry» το 2016, φτιάχνοντας τα μαλλιά της για να μιμηθεί το στέμμα και ποζάροντας όπως το έργο τέχνης.

Η εμφάνιση της τραγουδίστριας στο Coachella το 2018 περιλάμβανε μια κάπα σχεδιασμένη από τον Balmain, διακοσμημένη με ομοίωμα της Νεφερτίτης.

Στο αποκορύφωμα της καριέρας της, η Erykah Badu τύλιξε τα κοτσιδάκια της στο σχήμα του κεφαλόδεσμου της βασίλισσας- η Aretha Franklin φορούσε επίσης «Nefertiti head wraps». Πιο πρόσφατα, η Αγγλίδα τραγουδίστρια FKA Twigs επιδείκνυε ένα μισοξυρισμένο κεφάλι και ψεύτικα κοτσιδάκια, αντικατοπτρίζοντας το στέμμα της Νεφερτίτης και, στο Met Gala του 2024, ο makeup artist της Imaan Hammam έβαλε στο supermodel από την Ολλανδία υπερβολικό eyeliner, τιμώντας επίσης την αρχαία βασίλισσα.

Η ανάμνηση της βασιλικής συζύγου πηγαίνει πολύ πέρα από τις τάσεις – βοηθάει να διαμορφωθεί ο τρόπος με τον οποίο οι άνθρωποι βλέπουν τον εαυτό τους, δήλωσε η Stevens. «Αλλάζει τον τρόπο με τον οποίο εμπλεκόμαστε μεταξύ μας όταν γνωρίζουμε ότι υπάρχει αυτή η κοινή ιστορία».

Ίσως το πιο σημαντικό είναι ότι για πολλούς, η εικόνα της Νεφερτίτης είναι βαθιά προσωπική. «Βλέπω την οικογένειά μου όταν την κοιτάζω, και μπορώ να δω τη δική σας οικογένεια», λέει η Stevens. Για το λόγο αυτό, «θα μας διασκεδάζουν με ιστορίες για την ομορφιά της μέχρι το τέλος του κόσμου. Δεν πρόκειται να πάει πουθενά – θα ζήσει μέσα από τον καθένα μας, και αυτό είναι το πιο συναρπαστικό πράγμα».

Tags