Φαντάσου να ξυπνήσεις ένα πρωί και να αντικρίσεις ένα νέο, εντυπωσιακό έργο τέχνης να στολίζει τον τοίχο του σπιτιού σου. Δεν μιλάμε για κάποιο τυχαίο γκράφιτι, αλλά μία από τις δημιουργίες του μυστηριώδους street artist, Banksy.

Η ανακάλυψη του έργου Valentine’s Day Mascara στον τοίχο ενός σπιτιού στο Μάργκεϊτ ξεκίνησε μια απρόσμενη περιπέτεια για την ιδιοκτήτρια Σαμ, η οποία βρέθηκε σε ένα παράξενο δίλημμα: Τι να κάνει με αυτή τη «σύνθεση» τέχνης που είχε εμφανιστεί ξαφνικά στον τοίχο της;

Από τη στιγμή που η street art έγινε σύμβολο αξίας και εμπορικής επιτυχίας, οι ιδιοκτήτες των σπιτιών που φιλοξενούν τέτοιου είδους έργα βρέθηκαν μπροστά σε μια σειρά δύσκολων αποφάσεων.

Το BBC εξετάζει τις αντιφάσεις που προκύπτουν όταν η τέχνη του Banksy, η οποία γεννήθηκε στους δρόμους, γίνεται αντικείμενο εμπορικής εκμετάλλευσης και πώς η ανώνυμη παρουσία του καλλιτέχνη δημιουργεί αναταραχές στις τοπικές κοινότητες.

Από την αναστάτωση των κατοίκων μέχρι τις διαφωνίες για τη φύση της τέχνης, η ιστορία των έργων του Banksy που ξαφνικά «κοσμούν» σπίτια, είναι μια ιστορία που αναδεικνύει την αμφισημία της σύγχρονης τέχνης και την έλξη του παράνομου με το καλλιτεχνικό κύρος.

Ένα απρόσμενο «δώρο» ανήμερα του Αγίου Βαλεντίνου

Η Σαμ ήταν ξαπλωμένη στο κρεβάτι της ένα πρωί, όταν ο ένοικος ενός σπιτιού που της ανήκε στο Μάργκεϊτ της έστειλε μια φωτογραφία ενός γκράφιτι που είχε εμφανιστεί στον εξωτερικό τοίχο.

Εκπληκτικά, έμοιαζε με Banksy. Θα αποδεικνυόταν ότι ήταν ίσως το πιο ενδιαφέρον νέο έργο τέχνης του καλλιτέχνη γκράφιτι των τελευταίων ετών, το Valentine’s Day Mascara, το οποίο αποκαλύφθηκε στο Μαργκέιτ την Ημέρα του Αγίου Βαλεντίνου του 2023.

Σαστισμένη, η Σαμ googlαρε: Τι κάνεις όταν ξυπνάς με έναν Banksy στον τοίχο σου; Όμως η Google δεν είχε απάντηση για αυτό το ερώτημα κι έτσι η Σαμ σκεφτόταν ότι έπρεπε να μιλήσει με τον Δήμο ή μια γκαλερί τέχνης για να αναζητήσει συμβουλές.

Κάπως έτσι βρέθηκε να τηλεφωνεί στον Τζούλιαν Άσερ στην γκαλερί Red Eight. Η ομάδα του Τζούλιαν, έχοντας επίγνωση του ότι τα νέα έργα του Banksy απειλούνται άμεσα από τους καθαριστές των δρόμων, τον καιρό, τους αντίπαλους καλλιτέχνες γκράφιτι και άλλους εμπόρους τέχνης, υποσχέθηκε ότι θα ήταν στο Μάργκεϊτ μέσα σε μια ώρα: «Ξέραμε ότι έπρεπε να καλύψουμε το έργο», λέει ο Τζούλιαν.

Και υπήρχε και ένας άλλος λόγος που ο Τζούλιαν έφτασε στο Μάργκεϊτ εξαιρετικά γρήγορα: Αν ο Banksy επιλέξει τον τοίχο σου για ένα από τα σχέδιά του, ίσως να μπορέσεις να βγάλεις «σοβαρά» λεφτά.

Για τη δεύτερη σεζόν του podcast The Banksy Story του BBC Radio 4, το οποίο ονομάζεται When Banksy Comes To Town, ο James Peak παρακολουθεί την πολύ διαφορετική μοίρα δύο ομάδων ιδιοκτητών σπιτιού που ξυπνούν μια μέρα και βρίσκουν έναν Banksy στον τοίχο τους. Τα επεισόδια καταδεικνύουν το πόσο σημαντικό γίνεται το γκράφιτι του για μια τοπική κοινότητα – και γιατί οι άνθρωποι διαφωνούν τόσο έντονα για το τι πρέπει να συμβεί μετά την ανακάλυψή του.

Η Σαμ έγινε ο θεματοφύλακας του Valentine’s Day Mascara, το οποίο αναφέρεται στο θέμα της ενδοοικογενειακής βίας, τα περιστατικά της οποίας συνήθως κορυφώνονται κάθε ημέρα του Αγίου Βαλεντίνου. Πρόκειται για ένα σύνθετο έργο. Μια σπιρτόζα νοικοκυρά της δεκαετίας του ’50 με μαυρισμένο μάτι έχει χτυπήσει τον σύντροφό της. Ένα αληθινό τηγάνι με κόκκινες κηλίδες βρίσκεται στα πόδια της, και τα ζωγραφισμένα πόδια του είναι ακουμπισμένα στον αληθινό ψυγειοκαταψύκτη που άφησε ο Banksy δίπλα στον τοίχο. Μια σπασμένη πλαστική καρέκλα μαρτυρά τον καβγά που είχαν.

Banksy

Αργότερα την ημέρα που εμφανίστηκε το γκράφιτι, στο σημείο κατέφθασαν συλλέκτες απορριμμάτων για να απομακρύνουν τον ψυγειοκαταψύκτη. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα κι άλλοι άνθρωποι να φτάνουν στο σημείο και να παίρνει ο καθένας από ένα κομμάτι του έργου. Επικράτησε χάος.

Μια αναμπουμπούλα από τα μέσα ενημέρωσης, ένα άστοχο δημοτικό συμβούλιο, εκατομμύρια θεατές παγκοσμίως. Ακριβώς, υποψιάζεται κανείς, αυτό που ήθελε ο Banksy.

Και αυτή τη φορά, για πλάκα, άφησε πίσω του τον ελαιοχρωματιστή Πίτερ Μπράουν, στον οποίο ανέθεσε να αποτυπώσει τις σκηνές που θα έχανε. «Ο λόγος για τον οποίο προσλήφθηκα ήταν επειδή ο Banksy αμφισβητούσε τι ήταν η τέχνη», λέει ο Πιτ «The Street» Μπράουν. «Έχει να κάνει με το γκράφιτι; Ή μήπως έχει να κάνει με την αντίδραση μετά, και τι συμβαίνει σε αυτό;»

Μια γυναίκα κοιτάζει το γκράφιτι «Choose your weapon» του Banksy
Μια γυναίκα κοιτάζει το γκράφιτι «Choose your weapon» του Banksy / Πηγή: EPA/MICHAEL BUHOLZER

Για καλή του τύχη, ο Πιτ απαθανατίστηκε σε βίντεο ακριβώς τη στιγμή που η ομάδα του Banksy έβαζε τις τελευταίες πινελιές στο Valentine’s Day Mascara – ένα βίντεο που το The Banksy Story κατάφερε να αποκτήσει. Σε αυτό βλέπουμε ότι ένας από την ομάδα του Banksy άφησε ένα παιδί της γειτονιάς να παίξει με το drone τους.

«Βρίσκονται στη διαδικασία τοποθέτησης ενός μεγάλου έργου σε έναν τοίχο και όμως αφιερώνουν χρόνο για να διδάξουν σε ένα παιδί πώς να πετάει ένα drone», λέει η Στεφ Γουόρεν, η οποία εργαζόταν με τον Banksy και η οποία είχε μιλήσει στο BBC παλιότερα σχετικά με την άνοδο και την άνοδο του καλλιτέχνη. «Πολύ γλυκό!»

Ένας γλάρος προκάλεσε θαυμασμό, αλλά και αναστάτωση

Όμως δεν είναι μόνο η Σαμ, που βρήκε τον Banksy στον τοίχο της. Είναι και οι Γκερτ και Γκάρι, στον τοίχο του σπιτιού των οποίων στο Λόουεστοφτ του Σάφολκ εμφανίστηκε ένα πρωί ένας γλάρος ύψους εννέα μέτρων.

Το πουλί έπρεπε να είναι τεράστιο για να λειτουργήσει το φιλόδοξο οπτικό κόλπο του Banksy. Ο καλλιτέχνης είχε τοποθετήσει μεγάλες κίτρινες λωρίδες μόνωσης σε έναν κάδο απορριμμάτων που τώρα έμοιαζε με κοντέινερ απόρριψης μπάζων, στο οποίο ο γλάρος έκανε βουτιά για να κλέψει πατατάκια.

Ο Banksy είχε επιλέξει κατάλληλα τον τοίχο του. Οι επισκέπτες που έφταναν με το τρένο είχαν την ευκαιρία να παρακολουθήσουν αυτόν τον πνευματώδη διαλογισμό για τη μάστιγα των παραθαλάσσιων πόλεων της Βρετανίας, ο οποίος αποτελούσε ταυτόχρονα προειδοποίηση και γιορτή.

Ο γλάρος του Λόουεστοφτ ήταν μέρος του Great British Staycation του Banksy, της εκστρατείας του μετά το κλείδωμα του Κόβιντ για να μας φτιάξει τη διάθεση με την προοπτική καλοκαιρινών διακοπών στο Ηνωμένο Βασίλειο.

Αλλά η Γκερτ δεν ήταν καθόλου ενθουσιασμένη. «Δεν είναι γλάρος, είναι ένα άλμπατρος!», έλεγε, ενώ εξήγησε και πως αναγνώριζε ότι ήταν Banksy: «Υπήρχαν σκαλωσιές που είχαν στηθεί στην πλευρά του σπιτιού. Προσπάθησα να μάθω αν επρόκειτο για μια συγκεκριμένη εταιρεία κατασκευής σκαλωσιών, αλλά δεν υπήρχε αριθμός τηλεφώνου. Το πρωί της Δευτέρας το γραφείο ενοικίασης με ενημέρωσε ότι ενδεχομένως να έχω έναν Banksy. Μέχρι τότε η σκαλωσιά είχε φύγει και εμφανίστηκε αυτός ο γλάρος».

Το έργο με τίτλο «Aachoo!!!» του Banksy την οδό Vale Street στο Μπρίστολ της Βρετανίας
Το έργο με τίτλο «Aachoo!!!» του Banksy την οδό Vale Street στο Μπρίστολ της Βρετανίας / Πηγή: EPA/JON ROWLEY

Αυτό ταιριάζει με όσα γνωρίζουμε για τον τρόπο δράσης του Banksy. Ισχυρίζεται ότι το να κρύβεται κάποιος σε κοινή θέα είναι ο καλύτερος τρόπος για να παραμείνει αόρατος. «Αν αμφισβητηθεί η νομιμότητά σου», έγραψε στο βιβλίο του Wall & Piece, «απλά να παραπονεθείς για το ωρομίσθιο».

Είναι ένα καλό αστείο. Αλλά πόσο διασκεδαστικό είναι για τους ανθρώπους που βρίσκονται στην άλλη άκρη του σπρέι του;

Τύχη ή ατυχία να επιλέξει τον τοίχο σου για καμβά ο Banksy;

Με καλές δεξιότητες, ένας ιδιοκτήτης σπιτιού με Banksy στον τοίχο, μπορεί να δει το τραπεζικό του λογαριασμό να αυξάνεται, αλλά δεν είναι εύκολη διαδικασία.

Όπως εξηγεί εξοργισμένη η Γκερτ, «οι κάτοικοι του Λόουεστοφτ σχολίασαν ότι ανήκει στο Λόουεστοφτ… Αλλά κανείς δεν εμφανίστηκε για να πει “θα σας βοηθήσουμε να το προστατέψετε”. Δεν ανήκει σε αυτόν που το βιντεοσκοπεί ή σε αυτόν που βγάζει φωτογραφίες με τα παιδιά του. Το πρόβλημα είναι δικό μου!»

Η Γκερτ είχε να αντιμετωπίσει τους ανθρώπους που έβαζαν τα παιδιά τους στον κάδο για να βγάλουν φωτογραφίες, το δημοτικό συμβούλιο που προσπαθούσε να τη χρεώσει για τις οθόνες Perspex και την απειλή μιας διαταγής συντήρησης που θα μπορούσε να της κοστίσει 40.000 λίρες το χρόνο.

Πάντως οι δύο ιστορίες είχαν τελείως διαφορετική έκβαση.

Και τα δύο έργα τέχνης αφαιρέθηκαν από τα σπίτια στα οποία είχαν ζωγραφιστεί – μια πολύπλοκη, δαπανηρή διαδικασία που απαιτεί ειδικό εξοπλισμό – ώστε να μπορέσουν να πωληθούν. Αλλά ενώ ο Banksy στο Μάργκεϊτ είναι τώρα στα πρόθυρα της πώλησης για πάνω από 1 εκατομμύριο λίρες, με ένα σημαντικό μέρος να πηγαίνει σε μια φιλανθρωπική οργάνωση για την ενδοοικογενειακή βία, και με το έργο να παραμένει στην πόλη για το προσεχές μέλλον, ο Banksy στην ακτή στο Λόουεστοφτ μαραζώνει σε μια κλιματιζόμενη αποθήκη, κοστίζοντας στους ιδιοκτήτες του 3.000 λίρες τον μήνα.

Η συντήρηση του έργου έχει κοστίσει στην Γκερτ και τον σύντροφό της Γκάρι περίπου 450.000 λίρες μέχρι στιγμής και παρόλο που υπάρχουν αγοραστές που το κυνηγούν, κανείς δεν το έχει αγοράσει ακόμη. Μιλώντας για την κατάσταση, ο Γκάρι είπε ότι η Γκερτ είναι πολύ θυμωμένη με όλο αυτό που συμβαίνει».

Δεν εγκρίνουν όλοι τους ανθρώπους που προσπαθούν να πουλήσουν την street art του Banksy.

Η Στεφ Γουόρεν – η οποία εργάστηκε για τον Banksy χωρίς να υπογράψει τη συμφωνία μη αποκάλυψης – προτείνει στους ανήσυχους ιδιοκτήτες σπιτιού να «ασχοληθούν απλώς με πέντε λίτρα λευκό χρώμα και να το βάψουν».

Ιδιοκτήτρια της γκαλερί street-art Stelladore στο Σεντ Λέοναρντς, η Γουόρεν πιστεύει ότι η τέχνη που δημιουργήθηκε για το δρόμο πρέπει να παραμείνει εκεί, ανεξάρτητα από την αξία της. «Με τον Banksy, το πού τοποθετεί την τέχνη είναι θεμελιώδες», λέει. «Αν αφαιρέσεις το έργο από το ακριβές σημείο στους δρόμους που το τοποθέτησε, το έργο χάνει αμέσως τη δύναμή του. Το πλαίσιο είναι το παν».

Αλλά ο Banksy έχει αναγάγει το γκράφιτι σε μια νέα μορφή τέχνης, η οποία πλέον έχει γίνει και χρήμα – την τέχνη του δρόμου. Οι υπογεγραμμένες εκτυπώσεις του Banksy μπορούν να πωληθούν για εξαψήφια ποσά. Το γκράφιτι ή η τέχνη του δρόμου δεν έχει απλώς ωριμάσει, αλλά αποτελεί πλέον μια κατηγορία περιουσιακών στοιχείων. Με αυτά τα δεδομένα, πώς μπορεί κάποιος ιδιοκτήτης σπιτιού να αισθάνεται εντάξει όταν καθαρίζει έναν Banksy χωρίς να αισθάνεται ότι έχει σπάσει ένα βάζο Μινγκ;

Το σίγουρο είναι πως αν μια μέρα ξυπνήσεις με έναν Banksy στον τοίχο σου, θα πρέπει να πάρεις μια σειρά από έξυπνες αποφάσεις για να βγεις αλώβητος. Όπως λέει η Σαμ, μετά από δύο χρόνια ενασχόλησης με το τσίρκο του Banksy, «η επιστροφή στην κανονική ζωή τώρα θα είναι τρομερά βαρετή».

Tags