3,1 εκατομμύρια δολάρια. Αυτό είναι το ιλιγγιώδες ποσό (2,94 εκατ. ευρώ) που πλήρωσε ένας μεγιστάνας του σούσι για έναν ερυθρό τόνο σε δημοπρασία στο Τόκιο το 2019. Ο τόνος βάρους 278 κιλών – το ίδιο βάρος με μια αρκούδα γκρίζλι – ήταν το ακριβότερο ψάρι που έχει πωληθεί ποτέ.

Ο τόνος είναι η πιο εμπορικά πολύτιμη οικογένεια ψαριών σε ολόκληρο τον κόσμο και ο ερυθρός τόνος, που συνήθως χρησιμοποιείται στο σούσι και το σασίμι, είναι ο πιο ακριβός, λέει η Σάρα Γκλέιζερ, ανώτερη διευθύντρια της ομάδας για το μέλλον των ωκεανών στο Παγκόσμιο Ταμείο για τη Φύση (WWF) των ΗΠΑ.

Ένας μόνο ερυθρός τόνος κοστίζει περισσότερο από παλαμίδες βάρους ενός τόνου. Αυτή η υψηλή αξία έχει οδηγήσει στην υπεραλίευση, με την τεράστια παγκόσμια ζήτηση για σούσι να εξαντλεί σοβαρά τα αποθέματα του ερυθρού τόνου, ωθώντας το είδος στα πρόθυρα της εξαφάνισης το 2010.

Όμως, τα τελευταία χρόνια, οι πληθυσμοί του τόνου γνώρισαν μια απίστευτη ανάκαμψη μετά την καθιέρωση πιο βιώσιμων αλιευτικών ποσοστώσεων και την πάταξη της παράνομης αλιείας.

Η Διεθνής Ένωση για τη Διατήρηση της Φύσης (IUCN) υποβάθμισε τον ερυθρό τόνο του Ατλαντικού από «απειλούμενο» σε «λιγότερο ανησυχητικό» το 2021.

Εν τω μεταξύ, ο ερυθρός τόνος του Ειρηνικού έχει ανακάμψει σε νέα υψηλά επίπεδα, υπερβαίνοντας τους διεθνείς στόχους μια δεκαετία νωρίτερα από το χρονοδιάγραμμα. Ο νότιος ερυθρός τόνος παραμένει υπό εξαφάνιση, αλλά δεν είναι πλέον «κρίσιμα απειλούμενος» στον κόκκινο κατάλογο της IUCN.

«Πρόκειται για μια μεγάλη ιστορία επιτυχίας. Καταφέραμε να αντιστρέψουμε αυτή την τάση υπεραλίευσης και σχεδόν κατάρρευσης του αποθέματος σε λιγότερο από 20 χρόνια», λέει ο Alessandro Buzzi, υπεύθυνος αλιευτικών προγραμμάτων του WWF που ειδικεύεται στην αλιεία τόνου. «Βρισκόμαστε τώρα σε μια κατάσταση όπου η υπεραλίευση δεν αποτελεί πλέον απειλή».

Όμως ο ερυθρός τόνος αντιμετωπίζει τώρα μια άλλη μεγάλη πρόκληση: την κλιματική κρίση. Μελέτες δείχνουν ότι ο ερυθρός τόνος είναι ιδιαίτερα ευαίσθητος στις αλλαγές της θερμοκρασίας, με μικρές αυξήσεις να επηρεάζουν τον μεταβολισμό, την αναπαραγωγή και τις διατροφικές του συνήθειες. Οι επιστήμονες προειδοποιούν ότι αυτές οι αλλαγές στον ερυθρό τόνο θα μπορούσαν με τη σειρά τους να επηρεάσουν άλλα θαλάσσια άγρια ζώα καθώς και τις αλιευτικές κοινότητες.

Με μέγεθος 1,8-3 μέτρα, ο ερυθρός τόνος είναι ο μεγαλύτερος τόνος στον κόσμο. Μπορούν να ζήσουν έως και 40 χρόνια και είναι κορυφαίοι θηρευτές που κυνηγούν κοπάδια ψαριών, όπως ρέγγες και σκουμπριά.

Τα θερμόαιμα ψάρια συγκαταλέγονται μεταξύ των ταχύτερων κολυμβητών στον πλανήτη. Μεταναστεύουν χιλιάδες μίλια κάθε χρόνο για να αναπαραχθούν και να κυνηγήσουν. Αλλά αυτά τα μοτίβα μετανάστευσης αρχίζουν τώρα να αλλάζουν.

Μετακίνηση προς τα βόρεια

Καθώς οι θερμοκρασίες των ωκεανών αυξάνονται, ο ερυθρός τόνος μετακινείται σε ψυχρότερα νερά.

Μια πρόσφατη μελέτη της Εθνικής Υπηρεσίας Θαλάσσιας Αλιείας διαπίστωσε ότι οι μεγάλοι και μικροί τόνοι του Ατλαντικού μετακινούνται βορειότερα, στα ύδατα στα ανοικτά των ακτών της Μασαχουσέτης, με ρυθμό 4-10 χιλιομέτρων ετησίως.

Ιρλανδοί επιστήμονες διαπίστωσαν ότι το 2019, έξι γιγάντιοι ερυθροί τόνοι του Ατλαντικού αποκολλήθηκαν από τις καθιερωμένες μεταναστευτικές τους διαδρομές μεταξύ της Ιρλανδίας και του Βισκαϊκού Κόλπου ή της μεσοατλαντικής κορυφογραμμής, για να κινηθούν βορειότερα προς την Ισλανδία. Η νέα διαδρομή θεωρήθηκε ότι ήταν απάντηση σε ένα θαλάσσιο κύμα καύσωνα.

«Βλέπουμε τον ερυθρό τόνο να τρέφεται σε ασυνήθιστες περιοχές, για παράδειγμα στη Βόρεια Θάλασσα, γύρω από τη Σκανδιναβία και την Ισλανδία», λέει ο Buzzi. «Βλέπουμε ήδη αλλαγές στα πρότυπα μετανάστευσης».

Υπάρχουν επίσης ανησυχίες σχετικά με τον αντίκτυπο που θα έχει η άνοδος της θερμοκρασίας στους τόπους αναπαραγωγής, λέει ο Buzzi. Τον Ιούνιο και τον Ιούλιο, ο ερυθρός τόνος του Ατλαντικού συρρέει στη Μεσόγειο για να αναπαραχθεί, συμβάλλοντας στο να καταστεί η Μεσόγειος Θάλασσα η σημαντικότερη αλιευτική περιοχή ερυθρού τόνου στον κόσμο.

Η Μεσόγειος Θάλασσα είναι επίσης ένα «κλιματικό hotspot». Μέχρι το τέλος του αιώνα, η μέση θερμοκρασία της επιφάνειας της θάλασσας στη Μεσόγειο αναμένεται να αυξηθεί κατά 1-3 βαθμούς Κελσίου.

«Όντας τόσο στενά περιορισμένη με όχι τόσο μεγάλη ροή και περιστροφή όσο οι μεγαλύτερες ωκεάνιες λεκάνες, η Μεσόγειος Θάλασσα θα [βιώσει] πολύ ταχύτερες και μεγαλύτερες επιπτώσεις από την κλιματική αλλαγή», λέει ο Glaser.

Η άνοδος των θερμοκρασιών μπορεί να οδηγήσει τα νεαρά ερυθρά κήτη έξω από τη Μεσόγειο μέσα στα επόμενα 50 χρόνια, σύμφωνα με μελέτη του Πανεπιστημίου του Σαουθάμπτον στο Ηνωμένο Βασίλειο. Η μελέτη διαπίστωσε ότι οι θαλάσσιες θερμοκρασίες που υπερβαίνουν τους 28°C επηρεάζουν αρνητικά τον μεταβολισμό και την ανάπτυξη των νεαρών ερυθρών τόνων.

Για να ανακαλύψει αυτό το κρίσιμο όριο θερμοκρασίας, ο Clive Trueman, καθηγητής γεωχημικής οικολογίας στο Πανεπιστήμιο του Σαουθάμπτον, ανέπτυξε μια πρωτοποριακή μέθοδο που ανέλυε τον μεταβολισμό του ερυθρού τόνου μέσω των αφτιών του.

Συγκεκριμένα, ο Trueman και η ομάδα του εξέτασαν ένα χαρακτηριστικό που ονομάζεται ωτόλιθος – μια δομή ανθρακικού ασβεστίου στο εσωτερικό αφτί των ψαριών, η οποία τους επιτρέπει να ισορροπούν και να αντιλαμβάνονται το θόρυβο και τις δονήσεις.

Παρόμοια με τους δακτυλίους των δέντρων, οι ωτόλιθοι αποκαλύπτουν την ηλικία ενός ψαριού και περιέχουν ισότοπα που αποκαλύπτουν τις προηγούμενες περιβαλλοντικές συνθήκες, λέει ο Trueman.

Τα ισότοπα οξυγόνου αποκαλύπτουν τη θερμοκρασία του νερού που βίωσε το ψάρι όσο ήταν ζωντανό, ενώ τα ισότοπα άνθρακα δείχνουν πόσο γρήγορα μετέτρεπε την τροφή σε ενέργεια, δηλαδή τον μεταβολισμό του, λέει.

«Αυτά τα δύο πράγματα μαζί μας δίνουν τη θερμοκρασία στην οποία ζούσε το ψάρι και τον μεταβολικό του ρυθμό», λέει ο Trueman. Το επίπεδο λεπτομέρειας που αποκάλυψαν αυτά τα οστά για τις συνθήκες διαβίωσης του ψαριού ήταν πρωτοφανές. «Είναι εκπληκτικό. Είναι ουσιαστικά σαν να έχουμε ένα έξυπνο ρολόι».

Τα ερυθρά ψάρια χρειάζονται ζεστό νερό για να αναπαραχθούν – τα αβγά τους αναπτύσσονται όταν η θερμοκρασία φτάνει τους 20°C – αλλά αν το νερό θερμανθεί πέρα από ένα συγκεκριμένο όριο, τότε ο μεταβολισμός τους αρχίζει να μειώνεται, λέει ο Trueman. «Αυτό το όριο είναι οι 28°C».

Η θερμοκρασία στη Μεσόγειο Θάλασσα ξεπέρασε αυτό το κρίσιμο όριο τον Αύγουστο του 2024, όταν η μέση ημερήσια επιφανειακή θερμοκρασία έφθασε στο ρεκόρ των 28,45°C.

Σύμφωνα με τον Trueman, μελέτες δείχνουν ότι ο ερυθρός τόνος περνάει τον περισσότερο χρόνο του στα ανώτερα 20 μέτρα της υδάτινης στήλης. «Έτσι, είναι πιθανό ότι οι επιφανειακές θερμοκρασίες του νερού είναι πραγματικά κρίσιμες για τους νεαρούς (κάτω του ενός έτους) τόνους στη Μεσόγειο», λέει.

Καθώς οι θερμοκρασίες των ωκεανών αυξάνονται, ο ερυθρός τόνος αναμένεται να μετακινήσει τις περιοχές αναπαραγωγής του μακριά από τη Μεσόγειο σε ψυχρότερα νερά, ενδεχομένως στον Βισκαϊκό Κόλπο, λέει ο Trueman.

«Αν το ενδιαίτημα των νεαρών ατόμων αρχίσει να μετατοπίζεται, τότε τα μέρη στα οποία αναγκάζονται να [μεταναστεύσουν] είναι μέρη με άλλες παραδοσιακές αλιευτικές δραστηριότητες», προσθέτει.

Η ανησυχία είναι ότι οι νεαροί τόνοι μπορεί να καταλήξουν ως παρεμπίπτον αλίευμα στην καθιερωμένη αλιεία γαύρου και σαρδέλας στον Βισκαϊκό Κόλπο, λέει. «Πρέπει να σκεφτείτε πώς θα μπορούσατε να αλλάξετε την εποπτεία σας ή να αλλάξετε τους κανονισμούς αλιείας σας για να προσαρμοστείτε σε αυτές τις μεταβαλλόμενες κατανομές».

Σώζοντας τον ερυθρό τόνο

Τα μεταβαλλόμενα πρότυπα μετανάστευσης θα επηρεάσουν επίσης τις αλιευτικές κοινότητες που εξαρτώνται από την αλίευση τόνου για τον βιοπορισμό τους, λέει ο Buzzi.

«Στη Μεσόγειο, πολλές αλιευτικές κοινότητες εξαρτώνται ιστορικά από τον τόνο που περνάει από το δικό τους τμήμα της ακτής σε μια συγκεκριμένη εποχή του χρόνου.

Οι παγίδες τόνου λειτουργούν με βάση αυτές τις μεταναστεύσεις. Αν η κλιματική κρίση μεταβάλει τα μοτίβα των μεταναστεύσεων, αυτό δεν μπορεί πλέον να είναι ένα αξιόπιστο σύστημα».

«[Οι κοινότητες αυτές] δεν βλέπουν τις θερμοκρασίες των ωκεανών να αλλάζουν και τα οικολογικά μοντέλα. Αυτό που βλέπουν είναι ότι πρέπει να πάνε πιο μακριά για να πιάσουν ψάρια», λέει ο Glaser. «Βλέπουν ότι τα ψάρια μετακινούνται, ότι αλλάζουν τις μεταναστευτικές τους συνήθειες».

Οι μικρότερες αλιευτικές κοινότητες επηρεάζονται ήδη από τα αυστηρά μέτρα που θεσπίστηκαν για να αποτραπεί η υπεραλίευση του ερυθρού τόνου τις τελευταίες δύο δεκαετίες, λέει ο Buzzi.

Στις αρχές της δεκαετίας του 2000, «υπήρχαν εκατοντάδες σκάφη που ψάρευαν τόνο στην Ιταλία… δεν υπήρχαν κανόνες», λέει. «Ήταν δυνατό να αλιεύει κανείς ερυθρό τόνο χωρίς περιορισμούς, σε οποιαδήποτε ηλικία, ακόμη και πριν φτάσουν στη σεξουαλική ωριμότητα».

Αυτό το ελεύθερο παιχνίδι ωφέλησε τόσο τα μεγάλα, όσο και τα μικρά αλιευτικά σκάφη, αλλά προκάλεσε επίσης το 2007 σχεδόν την κατάρρευση των αποθεμάτων ερυθρού τόνου.

Οι αυστηρές νέες αλιευτικές ποσοστώσεις οδήγησαν στην κατάρρευση μεγάλου μέρους της βιομηχανίας αλιείας ερυθρού τόνου, λέει ο Buzzi.

«Τώρα μόλις 12 [σκάφη] επιτρέπεται να αλιεύουν ερυθρό τόνο», λέει. Αυτό το αυστηρά ρυθμισμένο σύστημα ποσοστώσεων ευνοεί τα μεγαλύτερα σκάφη, με παρατηρητές επί του σκάφους, παρά τα μικρότερα αλιευτικά σκάφη, λέει.

Παρόλο που οι περιορισμοί μπορεί να έχουν βοηθήσει στην ενίσχυση των ιχθυαποθεμάτων, οι ανάγκες των μικρότερων αλιευτικών κοινοτήτων δεν έχουν πάντα προτεραιότητα. «Αυτή είναι η επόμενη πρόκληση που πρέπει να αντιμετωπιστεί».

Αν και οι πληθυσμοί του ερυθρού τόνου έχουν ανακάμψει τα τελευταία χρόνια, «ο κίνδυνος εξαφάνισης δεν έχει δυστυχώς απομακρυνθεί ποτέ», λέει ο Glaser.

«Αν καταφέρουμε να αλλάξουμε τις πολιτικές και τους κανονισμούς μας και να κάνουμε την αλιεία πολύ πιο βιώσιμη, πολλά ψάρια θα μπορέσουν να προσαρμοστούν στην κλιματική κρίση», λέει.

Αλλά αυτό είναι πιο δύσκολο για τα μακρόβια είδη, όπως ο γαύρος, που δεν αναπαράγονται μέχρι να γίνουν περίπου οκτώ ετών, από ό,τι για τα μικρά πελαγικά ψάρια, όπως οι σαρδέλες και οι γαύροι.

Αυτά τα μικρότερα ψάρια αναπαράγονται πολύ γρήγορα, οπότε οι πληθυσμοί τους μπορούν να ανταποκριθούν καλύτερα στις αλλαγές των θερμοκρασιών, προσθέτει η ίδια.

«Βρισκόμαστε σε πορεία ανάκαμψης», λέει ο Trueman. «Πρέπει απλώς να διασφαλίσουμε ότι αυτό δεν θα καταστραφεί από το επόμενο πρόβλημα στη συνέχεια. Άλλα προβλήματα διαφαίνονται».

Ο Glaser λέει ότι η παγκόσμια προσπάθεια για τη διάσωση του ερυθρού τόνου δεν έχει χαθεί. «Θα έλεγα με προσοχή ότι βλέπουμε σημαντικές επιστημονικές βελτιώσεις στα αποθέματα ερυθρού τόνου σε όλο τον κόσμο», λέει. «Και αυτό μου δίνει ελπίδα».

Με πληροφορίες από BBC

Tags