Τα ζώα έχουν αναπτύξει πολλούς και διάφορους τρόπους για να μπορούν να προστατεύονται από τους «εχθρούς» – από κοφτερά δόντια μέχρι έξυπνο καμουφλάζ και ανθεκτικά κελύφη. Πλέον, όμως, οι επιστήμονες ανακάλυψαν και μια εκπληκτική νέα τεχνική που φαίνεται πως αποτελεί έναν σπουδαίο αμυντικό μηχανισμό: ορισμένα αρσενικά χταπόδια χρησιμοποιούν δηλητήριο για να αποφύγουν να φαγωθούν από τις θηλυκές συντρόφους τους.

Οι ερευνητές ανέφεραν τα ευρήματά τους στις αρχές Μαρτίου σε μια νέα μελέτη που δημοσιεύθηκε στο περιοδικό Current Biology.

Μακριά κι αγαπημένοι

Το χταπόδι Hapalochlaena fasciata, ένα μικρό, εξαιρετικά δηλητηριώδες κεφαλόποδο που ζει στον Ειρηνικό Ωκεανό, στα ανοικτά της ανατολικής Αυστραλίας, φέρει στα πλοκάμια του ιριδίζοντες μπλε δακτυλίους, τους οποίους επιδεικνύει για να προειδοποιήσει τους θηρευτές που πλησιάζουν να απομακρυνθούν.

Τα συγκεκριμένα χταπόδια έχουν διάμετρο μόλις έξι ίντσες, αλλά το δηλητήριό τους έχει μεγάλη ισχύ. Οι σιελογόνοι αδένες τους είναι γεμάτοι βακτήρια, τα οποία εκλύουν ένα θανατηφόρο δηλητήριο που ονομάζεται τετροδοτοξίνη ή εν συντομία TTX.

Τα μικρά κεφαλόποδα χρησιμοποιούν το δηλητήριο για να προστατευτούν και να σκοτώσουν τη λεία τους: κατά τη διάρκεια του κυνηγιού, μπορούν να ακινητοποιήσουν ένα πιθανό γεύμα εγχέοντας την τοξίνη με ένα γρήγορο δάγκωμα. Επιπλέον, αν ένα αρπακτικό φάει το συγκεκριμένο είδος, η τοξίνη δρα ως δυνητικά θανατηφόρο δηλητήριο.

Στον άνθρωπο, η δηλητηρίαση από TTX προκαλεί μυϊκή παράλυση, ζάλη, εμετό, δυσκολία στην αναπνοή και, μερικές φορές, θάνατο, ενώ οι επιστήμονες δεν έχουν ανακαλύψει αντίδοτο.

Προληπτικά μέτρα πριν από το σεξ

Ερευνητές στην Αυστραλία ανακάλυψαν πρόσφατα ότι τα αρσενικά χταπόδια με μπλε δακτυλίους χρησιμοποιούν επίσης το TTX κατά τη διάρκεια της αναπαραγωγής. Στη φύση, τα θηλυκά είναι πολύ μεγαλύτερα από τα αρσενικά και μετά τη συνουσία, τα πρώτα, συχνά, επιτίθενται και τρώνε τους συντρόφους τους.

«Ο σεξουαλικός κανιβαλισμός είναι πολύ συνηθισμένος στα κεφαλόποδα», λέει στον Guardian ο επικεφαλής της μελέτης Wen-Sung Chung, βιολόγος στο Πανεπιστήμιο του Κουίνσλαντ, στην Αυστραλία.

Αλλά τα αρσενικά έχουν αναπτύξει μια έξυπνη άμυνα ενάντια στον κανιβαλισμό: κατά τη διάρκεια εργαστηριακών πειραμάτων, οι επιστήμονες παρακολούθησαν αρσενικά χταπόδια με μπλε δακτυλίους να εγχέουν μια δόση TTX στην αορτή της συντρόφου τους στο πίσω μέρος του κεφαλιού της.

Παρόλο που τα τσιμπήματα αυτά δεν σκοτώνουν τα θηλυκά, τα οποία είναι ανθεκτικά από τη φύση τους στην τετροδοτοξίνη, τα ακινητοποιούν: η αναπνοή τους επιβραδύνεται και, μετά από περίπου οκτώ λεπτά, σταματά εντελώς, ενώ το σώμα τους χλομιάζει. Ταυτόχρονα, οι κόρες των ματιών τους δεν ανταποκρίνονται στο φως.

Μόλις η τοξίνη ενεργοποιείται, όπως αναφέρουν οι επιστήμονες, τα αρσενικά χωρίς πια να κινδυνεύουν προχωρούν στη συνουσία.

Η σωστή δοσολογία

Όπως σημειώνουν οι ειδικοί, τα αρσενικά πρέπει να ξέρουν τη σωστή δοσολογία, ώστε να εγχύσουν αρκετό δηλητήριο για να έχουν τον απαραίτητο χρόνο να ζευγαρώσουν, αλλά όχι υπερβολικά πολύ ώστε να καταλήξουν να σκοτώσουν την ερωτικό τους σύντροφο.

Πρέπει, επίσης, να «δαγκώσουν με ακρίβεια την αορτή του θηλυκού» – διαφορετικά, είναι πιθανό να ξυπνήσει πολύ νωρίτερα.

Οι επιστήμονες ανακάλυψαν, επίσης, ότι τα αρσενικά χταπόδια έχουν πολύ μεγαλύτερους δηλητηριώδεις αδένες σε σχέση με τα θηλυκά – κάτι που, πιθανώς, συνδέεται με τον αναπαραγωγικό αμυντικό μηχανισμό των αρσενικών.

«Πρόκειται για ένα εξαιρετικό παράδειγμα συν-εξελικτικής κούρσας εξοπλισμών μεταξύ των φύλων, όπου ένα κανιβαλιστικό μεγάλο θηλυκό εξουδετερώνεται με τη χρήση δηλητηρίου», λέει ο Chuan-Chin Chiao, οικολόγος στο Εθνικό Πανεπιστήμιο Tsing Hua στην Ταϊβάν.

Δεδομένου ότι τα συγκεκριμένα αρσενικά χταπόδια ζευγαρώνουν μόνο μία φορά στη ζωή τους, δεν είναι απολύτως σαφές τι έχουν να κερδίσουν, εξελικτικά μιλώντας, χρησιμοποιώντας την τοξίνη για να αποφύγουν να φαγωθούν.

Μια πιθανή εξήγηση είναι ότι χρησιμοποιούν το δηλητήριο για να υποτάξουν τα απρόθυμα θηλυκά, τα οποία έχουν πολλά διαφορετικά αρσενικά για να διαλέξουν ή μπορεί να μην θέλουν να ζευγαρώσουν εκείνη τη στιγμή.