Όταν πριν από αρκετά χρόνια o Jonathan Losos, Βιολόγος και Ερπετολόγος στο Πανεπιστήμιο της Ουάσινγκτον, είχε την ευκαιρία να κάνει σαφάρι στη Νότια Αφρική, μία από τις μεγαλύτερες συγκινήσεις για εκείνον ήταν να βγαίνει τη νύχτα και να παρατηρεί τις μεγάλες γάτες: Τα λιοντάρια και τις ύαινες που περιφέρονταν.

Καθώς όμως οδηγούσε στο σκοτάδι, ο προβολέας του τζιπ του φώτιζε κατά διαστήματα ένα μικρότερο, λεπτό, καφετί αιλουροειδές που μπαινόβγαινε μέσα στα θαμνώδη χόρτα. Αρχικά νόμιζε ότι επρόκειτο για μία μακροπόδαρη, ριγέ γάτα – ίσως ένα κατοικίδιο ζώο που βρισκόταν για κάποιο ανεξήγητο λόγο έξω στους θάμνους.

Μετά όμως από προσεκτικότερη εξέταση αποκαλύφθηκαν τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της αγριόγατας: Πόδια ελαφρώς μακρύτερα από εκείνα των περισσότερων οικόσιτων γατών και μία εντυπωσιακή ουρά με μαύρη άκρη. Ωστόσο, αν σύμφωνα με τον Losos βλέπαμε μία τέτοια γάτα έξω από το παράθυρο της κουζίνας μας, η πρώτη μας σκέψη θα ήταν «Κοιτάξτε αυτή την όμορφη γάτα» και όχι «Πώς έφτασε αυτή η αφρικανική αγριόγατα εδώ πέρα;».

Ως εξελικτικός βιολόγος, ο Losos έχει περάσει χρόνια μελετώντας τον τρόπο με τον οποίο τα είδη προσαρμόζονται στο περιβάλλον τους. Παρόλο που η έρευνά του έχει επικεντρωθεί στα ερπετά, πάντα αγαπούσε και γοητευόταν από τα αιλουροειδή.

«Όσο περισσότερο σκέφτομαι αυτές τις αφρικανικές αγριόγατες, τόσο περισσότερο θαυμάζω την εξελικτική τους επιτυχία», αναφέρει σε άρθρο του στo The Conversation. Μάλιστα, στο βιβλίο του The Cat’s Meow: How Cats Evolved from the Savanna to Your Sofa (Το Νιαούρισμα της Γάτας: Πώς οι Γάτες Εξελίχθηκαν από τη Σαβάνα στον Καναπέ σας) αναλύει τον τρόπο με τον οποίο η αφρικανική αγριόγατα εξελίχθηκε στο εξαιρετικά δημοφιλές κατοικίδιο.

Γιατί η αφρικανική αγριόγατα;

Οι μεγάλες γάτες, όπως τα λιοντάρια, οι τίγρεις και τα πούμα, είναι οι celebrities των αιλουροειδών, τα πλάσματα που τραβούν την προσοχή με το εντυπωσιακό μέγεθος και το άγριο παρουσιαστικό τους.

Οι σημερινές οικόσιτες γάτες προήλθαν από την αφρικανική αγριόγατα – τη μόνη που τόλμησε να έρθει πιο κοντά στους ανθρώπους

Παρ’ όλα αυτά, από τα 41 είδη άγριων αιλουροειδών, η συντριπτική πλειονότητα έχει περίπου το μέγεθος μιας οικόσιτης γάτας. Λίγοι όμως άνθρωποι έχουν ακούσει για τη μαυροπόδαρη γάτα ή τη γάτα του Βόρνεο, πόσω μάλλον για την κοντκόντ, την τιγρογαλή ή το μαρμαροειδή αγριόγατο.

Θεωρητικά, οποιοδήποτε από αυτά τα είδη θα μπορούσε να είναι ο πρόγονος της οικόσιτης γάτας, αλλά πρόσφατες μελέτες DNA, σύμφωνα με τον Losos, αποδεικνύουν απερίφραστα ότι οι σημερινές οικόσιτες γάτες προήλθαν από την αφρικανική αγριόγατα και συγκεκριμένα, από το βορειοαφρικανικό υποείδος, Felis silvestris lybica.

Εφόσον λοιπόν υπάρχουν τόσα πολλά μικρού μεγέθους αιλουροειδή, γιατί η βορειοαφρικανική αγριόγατα ήταν εκείνη που έδωσε τους οικιακούς μας συντρόφους;

Συνοπτικά, θα μπορούσαμε να πούμε ότι ήταν το κατάλληλο είδος στο κατάλληλο μέρος την κατάλληλη στιγμή: 10.000 χρόνια πριν, στην εύφορη Μεσοποταμία άνθρωποι εγκαταστάθηκαν για πρώτη φορά σε οικισμούς και άρχισαν να καλλιεργούν.

Αυτή η περιοχή, η οποία εκτείνεται σε τμήματα της σημερινής Αιγύπτου, της Τουρκίας, της Συρίας και του Ιράν φιλοξενούσε πολυάριθμες μικρές γάτες, όπως τα καρακάλ, τα σερβάλ, γάτες της ζούγκλας και της άμμου. Αλλά από αυτές, η αφρικανική αγριόγατα ήταν εκείνη που τόλμησε να έρθει κοντά στους ανθρώπους.

Οικόσιτες γάτες: Η γέννηση

Γενικώς, οι αφρικανικές αγριόγατες είναι από τα πιο φιλικά είδη αιλουροειδών, καθώς, με την κατάλληλη εκπαίδευση, μπορούν να γίνουν στοργικοί σύντροφοι. Αντίθετα, ο στενός συγγενής τους, η ευρωπαϊκή αγριόγατα, μεγαλώνοντας μπορεί να γίνει επικίνδυνα μοχθηρή, ανεξαρτήτως εκπαίδευσης.

Έτσι, είναι εύκολο να φανταστεί κανείς τι πιθανόν συνέβη: Οι άνθρωποι εγκαταστάθηκαν σε οικισμούς και ξεκίνησαν τις καλλιέργειες, αποθηκεύοντας το πλεόνασμα σε σιταποθήκες, οι οποίες προσέλκυσαν μεγάλους αριθμούς τρωκτικών.

News MEOW! Όσα λένε οι γάτες μεταξύ τους

Κάποιες αφρικανικές αγριόγατες, αυτές που φοβόντουσαν λιγότερο τους ανθρώπους, εκμεταλλεύτηκαν αυτή την κατάσταση και πλησίασαν τα χωριά. Οι άνθρωποι είδαν το όφελος της παρουσίας τους και φέρθηκαν ευγενικά στις γάτες, δίνοντάς τους ίσως καταφύγιο ή τροφή. Οι πιο τολμηρές γάτες μπήκαν σε καλύβες και ίσως επέτρεψαν στους ανθρώπους να τις χαϊδέψουν και, κάπως έτσι, γεννήθηκε η οικόσιτη γάτα.

Το πού ακριβώς συνέβη η εξημέρωση της αγριόγατας, αν δηλαδή έγινε σε ένα μόνο μέρος ή ταυτόχρονα σε ολόκληρη την περιοχή, δεν είναι σαφές. Όμως, οι ταφικές ζωγραφιές και τα γλυπτά υποδηλώνουν ότι πριν από 3.500 χρόνια, οι οικόσιτες γάτες ζούσαν ήδη στην Αίγυπτο.

Η γενετική ανάλυση, συμπεριλαμβανομένου του DNA από αιγυπτιακές μούμιες γατών, και τα αρχαιολογικά δεδομένα καταγράφουν τη διασπορά των αιλουροειδών: Μετακινήθηκαν προς τα βόρεια μέσω της Ευρώπης και τελικά στη Βόρεια Αμερική, νότια βαθύτερα στην Αφρική και ανατολικά στην Ασία. Το DNA καταδεικνύει ακόμη ότι οι Βίκινγκς έπαιξαν ρόλο στη διάδοση των αιλουροειδών σε όλο τον κόσμο.

Τα χαρακτηριστικά της γάτας που τόνισε η εξημέρωση

Οι οικόσιτες γάτες διαθέτουν πολλά χρώματα, σχέδια και υφές τριχώματος που δεν παρατηρούνται στις άγριες γάτες. Ορισμένες φυλές γατών έχουν ξεχωριστά φυσικά χαρακτηριστικά, όπως τα κοντά πόδια των Manchester γατών, τα επιμήκη πρόσωπα των siamese ή η έλλειψη ρύγχους των περσικών γατών.

Στις οικόσιτες γάτες έχουν σημειωθεί μειώσεις στα μέρη του εγκεφάλου που σχετίζονται με την επιθετικότητα, το φόβο και τη συνολική αντιδραστικότητα

Ωστόσο, πολλές οικόσιτες γάτες ελάχιστα ξεχωρίζουν από τις αγριόγατες. Στην πραγματικότητα, μόνο 13 γονίδια έχουν αλλάξει από φυσική επιλογή κατά τη διαδικασία εξημέρωσης. Αντίθετα, σχεδόν τριπλάσια γονίδια έχουν υποστεί αλλαγή κατά την εξημέρωση των σκύλων, των οποίων πρόγονοι αποτελούν οι λύκοι.

Υπάρχουν μόνο δύο τρόποι για να ξεχωρίσει κανείς χωρίς αμφιβολία μία αγριόγατα: Ο πρώτος είναι να μετρήσουμε το μέγεθος του εγκεφάλου της, αφού στις οικόσιτες γάτες, όπως και σε άλλα οικόσιτα ζώα, έχουν σημειωθεί μειώσεις στα μέρη του εγκεφάλου που σχετίζονται με την επιθετικότητα, το φόβο και τη συνολική αντιδραστικότητα.

Ο δεύτερος είναι να μετρήσουμε το μήκος του εντέρου της. Στις οικόσιτες γάτες, το μήκος του εντέρου είναι μεγαλύτερο, έτσι ώστε να μπορούν να χωνέψουν την τροφή φυτικής προέλευσης που τους προσφέρει ο άνθρωπος.

Με πληροφορίες από: The Conversation