Υπάρχουν άνθρωποι που διαβάζουν μόνο διαλόγους. Υπάρχουν άλλοι που παραλείπουν μεγάλα τμήματα κειμένου ή διαβάζουν μόνο την πρώτη και την τελευταία πρόταση μιας παραγράφου και μπαίνουν στο νόημα. Κι αυτοί που διαβάζουν λέξη προς λέξη αλλά ξανακοιτάζουν το ίδιο τμήμα του κειμένου δύο, τρεις και τέσσερις φορές για να βεβαιωθούν ότι δεν τους έχει ξεφύγει τίποτα.

Η ψηφιακή εποχή έχει επηρεάσει σε μεγάλο βαθμό τον τρόπο που διαβάζουμε. Ενδεικτικό είναι, για παράδειγμα, ότι σύμφωνα με έρευνες, οι Αμερικανοί διαβάζουν λιγότερα βιβλία ετησίως από ό,τι πριν από 30 χρόνια.

Παρότι η άνοδος των κοινοτήτων όπως το #BookTok στα social media έχει πιθανότατα αυξήσει τις πωλήσεις βιβλίων τα τελευταία χρόνια, ο μέσος Αμερικανός ξοδεύει μόλις 26 λεπτά ανά ημέρα διαβάζοντας, την ίδια στιγμή που ξοδεύει τρεις ώρες στο διαδίκτυο ή βλέποντας τηλεόραση.

Οι ειδικοί λένε ότι ο τεράστιος όγκος πληροφοριών που είναι διαθέσιμος στα χέρια μας έχει αλλάξει τον τρόπο με τον οποίο προσλαμβάνουμε πληροφορίες. Οι Αμερικανοί λαμβάνουν μέσα από το διαδίκτυο καθημερινά τα δεδομένα που αντιστοιχούν σε 174 εφημερίδες και ξοδεύουν κατά μέσο όρο 55 δευτερόλεπτα για την ανάγνωση ενός άρθρου.

Σήμερα, οι μελέτες δείχνουν ότι ξοδεύουμε περισσότερο χρόνο για περιήγηση και σάρωση, παρά για προσεκτική ανάγνωση. Ορισμένοι ειδικοί θρηνούν για την απώλεια της ικανότητάς μας να επιβραδύνουμε και να διαβάζουμε σε βάθος, ενώ άλλοι λένε ότι μπορούμε να την αποκτήσουμε ξανά με λίγη εξάσκηση.

Υπάρχει «σωστός» τρόπος ανάγνωσης για να πετύχουμε κάτι τέτοιο;

Σύμφωνα με τους ειδικούς, το ξεφύλλισμα – όπου προσπερνάτε λέξεις και τμήματα για να συλλάβετε την κύρια ιδέα ενός κειμένου – είναι μια συνηθισμένη στρατηγική ανάγνωσης. «Κι είναι απολύτως εντάξει», λέει ο Daniel Willingham, Ψυχολόγος στο Πανεπιστήμιο της Βιρτζίνια, αρκεί το ξεφύλλισμα ή η σάρωση να μην εμποδίζουν την κατανόηση αυτών που διαβάζετε.

Όταν σκέφτεστε πώς να διαβάσετε καλύτερα ένα κείμενο, οι ειδικοί της ανάγνωσης λένε ότι πρέπει πρώτα να σκεφτείτε τι θέλετε να αποκομίσετε από αυτό.

«Εάν ο στόχος είναι να διαβάσετε για ευχαρίστηση ή να τελειώσετε σε σύντομο χρονικό διάστημα, η περιήγηση είναι ένας πολύ καλός τρόπος για να πάρετε τη γενική ιδέα του τι λέει ένα κείμενο», εξηγεί η Ιωάννα Χριστοδούλου, Καθηγήτρια στο Τμήμα Επιστημών και Διαταραχών Επικοινωνίας στο Ινστιτούτο Επαγγελμάτων Υγείας του MGH.

«Το skimming είναι επαρκές όταν για παράδειγμα είσαι στην παραλία και διαβάζεις κάτι. Δεν χρειάζεται να ανακαλέσεις λεπτομέρειες μιας σκηνής ή να αντιμετωπίσεις σύνθετες και άγνωστες λέξεις.

Το skimming μπορεί να σας οδηγήσει στην κατανόηση του τι διαβάζετε μέσα από τον τίτλο και να σας βοηθήσει να μεταπηδάτε από είδηση σε είδηση», λέει η Χριστοδούλου και συνεχίζει:

«Η εξοικείωση ενός ατόμου με το είδος του κειμένου που διαβάζει μπορεί να επηρεάσει τη στρατηγική που χρησιμοποιεί για να διαβάσει.

Κάποιος που διαβάζει πολλά μυθιστορήματα μυστηρίου, για παράδειγμα, μπορεί να συνηθίσει τη δομή και τα συναισθήματα που προκαλεί το κείμενο και έτσι να είναι σε θέση να παραλείπει ή να προσπερνά τμήματα και να καταλαβαίνει τι συμβαίνει.

Ομοίως, αν διαβάζετε πολλά βιβλία για ένα συγκεκριμένο θέμα, όπως η ιστορία της τέχνης, μπορεί να εξοικειωθείτε περισσότερο με την ορολογία. Αυτό μπορεί να βελτιώσει το πόσο αποτελεσματικά μπορείτε να τα διαβάσετε και το πόσο μπορείτε να συγκρατήσετε».

«Προσεκτική ανάγνωση»

Οι ειδικοί συχνά αντιπαραβάλλουν το skimming με την «προσεκτική» ανάγνωση, όταν ο αναγνώστης συνδέει τις νέες πληροφορίες με προηγούμενες γνώσεις, κάνει ερωτήσεις και αναπτύσσει βαθύτερη κατανόηση του κειμένου (αν και ο ακριβής ορισμός είναι αμφιλεγόμενος). Όπως γράφει το National Geographic, ορισμένες μελέτες έχουν δείξει ότι μια συνεδρία στενής ανάγνωσης προκαλεί πιο εκτεταμένη εγκεφαλική δραστηριότητα από ό,τι το skimming.

«Για παράδειγμα, ένας μεταπτυχιακός φοιτητής μπορεί να διαβάσει πολύ προσεκτικά ένα κείμενο ώστε να μπορεί να θυμάται τις πληροφορίες όταν το υλικό δεν είναι πια μπροστά του», εξηγεί η Χριστοδούλου.

Ωστόσο, ορισμένοι ειδικοί υποστηρίζουν ότι η διάκριση μεταξύ της στενής ανάγνωσης και του skimming ή της σάρωσης μπορεί να μην είναι τόσο χρήσιμη. Θεωρούν ότι κατά τη διάρκεια της «προσεκτικής» ανάγνωσης, οι αναγνώστες διαφοροποιούν την προσοχή τους, χρησιμοποιώντας τόσο το skimming όσο και το close reading για να κατανοήσουν ένα κείμενο. Μελέτες δείχνουν ότι οι ισχυροί και μανιώδεις αναγνώστες συχνά προσπερνούν τμήματα ενός μυθιστορήματος ή προχωρούν μπροστά.

Ο Willingham υποστηρίζει ότι η βαθιά κατανόηση δεν σημαίνει επίσης ότι πρέπει να διαβάζουμε κάθε λέξη με τη σειρά, όπως υποδηλώνει ο όρος «προσεκτική ανάγνωση». Στην πραγματικότητα, μπορεί να είναι εντελώς μη γραμμική και να περιλαμβάνει την εκ νέου ανάγνωση λέξεων ή ορισμένων τμημάτων του κειμένου.

Η στενή ανάγνωση θεωρείται ότι απαιτεί πιο εστιασμένη προσοχή και είναι συνήθως πιο χρονοβόρα -και μπορεί να είναι δύσκολο να διατηρηθεί αυτή η εστίαση. «Η προσοχή είναι κάτι που βρίσκεται πάντα σε περιορισμένη διαθεσιμότητα», λέει η Inge van de Ven, αναπληρώτρια Καθηγήτρια Πολιτισμικών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο Tilburg.

Έχει μειωθεί η αναγνωστική μας ικανότητα;

Τα τελευταία χρόνια, ορισμένες έρευνες έχουν υποδείξει ότι η ανάγνωση σε οθόνες οδηγεί σε πιο σύντομη ανάγνωση, καθώς τα περισσότερα ψηφιακά μέσα, από τα σχόλια στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης μέχρι τα διαδικτυακά άρθρα, τείνουν να αποτελούν σχετικά σύντομα κομμάτια κειμένου.

Ορισμένοι ειδικοί υποστηρίζουν ότι αυτό έχει διαταράξει την ικανότητά μας να ασχολούμαστε βαθύτερα με μακροσκελή κείμενα και, ως εκ τούτου, η προσεκτική ανάγνωση βρίσκεται σε παρακμή.

Οι ερευνητές της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης έχουν υποθέσει ότι αυτό έχει επιδράσει αρνητικά στις γνωστικές δεξιότητες των αναγνωστών, ιδίως των νεαρών αναγνωστών και έχει επηρεάσει αρνητικά τη διάρκεια της προσοχής μας. Ωστόσο, αυτό συζητείται έντονα, με ορισμένους να υποστηρίζουν ότι δεν γνωρίζουμε αρκετά για να προσδιορίσουμε τον αντίκτυπο της αυξανόμενης τάσης των αναγνωστών να ξεφυλλίζουν.

«Υπάρχει μεγάλη συζήτηση ότι τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης έχουν κατά κάποιο τρόπο καταστρέψει την ικανότητά μας να δίνουμε προσοχή», λέει ο Willingham. «Κανείς μας δεν ξέρει, επειδή πρόκειται για ένα πολύ δύσκολο ερευνητικό πρόβλημα. Δεν υπάρχει κανένας έλεγχος που μπορούμε να κάνουμε προς το παρόν».

Ο Willingham διατυπώνει τη θεωρία ότι οι μεταβαλλόμενες αναγνωστικές μας συνήθειες πιθανότατα δεν οφείλονται στο ότι η προσοχή μας έχει υποβαθμιστεί – αυτό, λέει, θα είχε βαθιές επιπτώσεις σε άλλους τομείς της νόησης, όπως η μνήμη.

Αλλά επειδή το διαδίκτυο παρέχει την ευκαιρία για ατελείωτη ψυχαγωγία, η προθυμία μας να επικεντρωθούμε σε ένα κείμενο μειώνεται. Υπάρχει επίσης η αίσθηση ότι πρέπει να καταναλώνουμε πληροφορίες γρήγορα, επειδή κυκλοφορούν τόσες πολλές γύρω μας.

Πού καταλήγουν οι ειδικοί; Στο ότι «το αναγνωστικό ταξίδι κάθε ατόμου είναι μοναδικό. Τα κίνητρα και οι δεξιότητές τους μπορεί να είναι διαφορετικά, οπότε δεν είναι περίεργο που οι άνθρωποι χρησιμοποιούν διάφορες στρατηγικές ανάγνωσης», εξηγεί η Χριστοδούλου.

«Μπορεί να μην είναι χρήσιμο να αντιπαραβάλλουμε το skimming και την προσεκτική ανάγνωση μεταξύ τους, αλλά μάλλον να κατανοήσουμε ότι και τα δύο είναι σημαντικά για τη μάθηση και την κατανάλωση περιεχομένου, ειδικά στην ψηφιακή εποχή».