Η ενόχληση είναι ίσως το πιο ευρέως βιωμένο αλλά και λιγότερο μελετημένο από όλα τα ανθρώπινα συναισθήματα γράφουν οι Joe Palca και Flora Lichtman στο βιβλίο τους Annoying (2010): The Science of What Bugs Us. Άλλωστε δεν υπάρχει «Τμήμα Ενοχλητικών Μελετών ή Ενοχλησολόγων». Πολλοί ψυχολόγοι το θεωρούν ως υποσύνολο του θυμού, παρά καθαρό συναίσθημα από μόνο του και συνεπώς είναι πιο δύσκολο να μελετηθεί.

«Τα συναισθήματα μερικές φορές απεικονίζονται σε ένα διάγραμμα», γράφουν οι Palca και Lichtman, «με τα θετικά/αρνητικά στον ένα άξονα και τη διέγερση/ηρεμία στον άλλο». Αυτή η μέθοδος χαρτογράφησης των συναισθημάτων ονομάζεται συχνά μοντέλο valence-arousal.

Τα ακραία συναισθήματα, όπως είναι ο ενθουσιασμός και το θετικό συναίσθημα με υψηλή διέγερση ή η κατάθλιψη και το αρνητικό συναίσθημα με χαμηλή διέγερση, είναι πιο εύκολο να τα εντοπίσουμε. Πού κατατάσσεται όμως η ενόχληση;

Τα σημάδια

Ο MC Flux, ψυχολόγος, νευροεπιστήμονας και επικοινωνιολόγος της επιστήμης από το Πανεπιστήμιο του Κολοράντο στο Μπόλντερ, περιγράφει την ενόχληση ως «μέτρια αρνητική και μέτρια διέγερση». Τελικά, πιστεύει, οι άνθρωποι έχουν την τάση να θέλουν να αισθάνονται ότι είναι ασφαλείς, σταθεροί και ότι έχουν τον έλεγχο.

Τα συναισθήματα, ιδιαίτερα αυτά με υψηλή διέγερση, συχνά οδηγούν σε ενέργειες που ελπίζουμε ότι θα μας οδηγήσουν εκεί. Παρομοίως, η ενόχληση εξυπηρετεί έναν σκοπό, λέει ο Flux: «Είναι ουσιαστικά μια σημαία, που λέει: Κάτι δεν πάει καλά και μάλλον πρέπει να κάνω κάτι γι’ αυτό».

Πολλά «ενοχλητικά» πράγματα έχουν σχεδιαστεί με αυτή τη λογική: Ένα μωρό κλαίει επειδή χρειάζεται προσοχή. Οι σειρήνες των ασθενοφόρων πρέπει να είναι δυνατές και ενοχλητικές, ώστε οι άνθρωποι να απομακρύνονται. «Πολλά από τα συναισθήματά μας εξελίχθηκαν για να μας ωθούν προς την κατεύθυνση της κοινωνικής συνοχής», λέει ο Flux.

Οι τέσσερις κατηγορίες

Ωστόσο, ενώ μπορούμε να σηκώσουμε ένα μωρό που κλαίει ή να κάνουμε στην άκρη όταν ακούμε μια σειρήνα, δεν μπορούμε να κάνουμε πολλά για τη συμπεριφορά των άλλων ανθρώπων, τουλάχιστον όχι χωρίς να προκαλέσουμε κάποια κοινωνική δυσφορία. Ίσως αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο μας «τσούζει» όταν βλέπουμε τις ενοχλητικές μας ιδιότητες στους άλλους.

«Όταν βλέπεις λίγο από τον εαυτό σου σε κάτι», λέει ο Flux, «το αναγνωρίζεις περισσότερο και νιώθεις ότι έχεις περισσότερες δυνατότητες να παρέμβεις». Φυσικά, δεν συμπεριφέρονται όλοι οι ενοχλητικοί άνθρωποι όπως εμείς. Μερικές φορές μια συμπεριφορά είναι ενοχλητική επειδή δεν την καταλαβαίνουμε.

Στο Annoying, οι Palca και Lichtman παραθέτουν τα λόγια του Michael Cunningham, τότε καθηγητή επικοινωνίας και ερευνητή στο Πανεπιστήμιο του Louisville, ο οποίος περιγράφει τις ενοχλητικές πράξεις ως «κοινωνικά αλλεργιογόνα». Αυτά δεν μας ενοχλούν τόσο πολύ στην αρχή, αλλά συσσωρεύονται με την πάροδο του χρόνου. Λέει ότι οι περισσότερες εμπίπτουν σε μία από τέσσερις κατηγορίες: άκομψες συνήθειες, απερίσκεπτες πράξεις, παρεμβατικές συμπεριφορές και «παραβιάσεις κανόνων».

Οι τρεις πρώτες κατηγορίες αφορούν περίπου το ίδιο πράγμα: την υπέρβαση των ορίων. Οι ενέργειες κάποιου εισβάλλουν στον χρόνο μας, στον προσωπικό μας χώρο ή στην αίσθηση της ευπρέπειας. Ωστόσο, η τελευταία κατηγορία μπορεί να είναι η πιο σημαντική. «Πρόκειται για εσκεμμένες συμπεριφορές που δεν στοχεύουν σε εσάς προσωπικά, αλλά παραβιάζουν κάποιο πρότυπο που έχετε», αναφέρει ο Cunningham.

Τα πρότυπα και οι αξίες υπαγορεύουν τη ζωή μας και μας δείχνουν τι να περιμένουμε. Ωστόσο, αυτές μπορεί να διαφέρουν σε μεγάλο βαθμό. Υπάρχουν εκατομμύρια διαφορετικοί πολιτισμοί και απόψεις. Προφανώς, κάποιες θα συγκρουστούν.

Λιγότερο ενοχλημένοι

Όλοι γνωρίζουμε ότι μπορούμε να γίνουμε ενοχλητικοί ή να νιώσουμε ενοχλημένοι. Τι μπορούμε να κάνουμε;

Η σύμβουλος γάμου Pam Shaffer, προτείνει να γίνουμε «περίεργοι για την εμπειρία του άλλου». Αν κάποιος κάνει κάτι που παραβιάζει τους κανόνες ή τα όριά μας, υπάρχει σχεδόν πάντα λόγος γι’ αυτό. Το να προσπαθήσουμε να φανταστούμε τι οδηγεί τη συμπεριφορά τους, μπορεί να μας κάνει να νιώσουμε λιγότερο ενοχλημένοι.

Αν και δεν είναι απαραίτητα ένα θετικό συναίσθημα, η περιέργεια «μπορεί να εξουδετερώσει ένα αρνητικό συναίσθημα» λέει η Shaffer.

Διαβασε ακομα

Καταβροχθίζοντας τα συναισθήματά μας

Λιγότερο ενοχλητικοί

«Συχνά η συμπεριφορά που βρίσκω πιο ενοχλητική συνδέεται με κάποια βαθιά ριζωμένη ανασφάλεια», λέει η Rachel Vorona-Cote, συγγραφέας του βιβλίου Too Much: How Victorian Constraints Still Bind Women Today. Αυτό που την ενοχλεί είναι οι άνθρωποι που δεν έχουν επίγνωση των πράξεών τους. «Είναι άβολο να γίνεσαι μάρτυρας ανθρώπων που δεν έχουν ιδέα για την επίδραση που έχουν στους άλλους».

Η παρακολούθηση της δικής μας συμπεριφοράς, λοιπόν, και η συνειδητοποίηση των όσων μας προκαλούν ανασφάλεια, μπορεί να μας βοηθήσει να γίνουμε λιγότερο ενοχλητικοί προς τους άλλους. Αυτό φυσικά μπορεί να είναι δύσκολο για τους ανθρώπους που δυσκολεύονται να ερμηνεύσουν «τα κοινωνικά συνθήματα» ή για όσους ζουν σε μια κουλτούρα διαφορετική από αυτή στην οποία μεγάλωσαν.

Το κοιτάμε συνεχώς όμως προς τον εαυτό μας, μας βοηθάει; Η σκληρή ειρωνεία είναι ότι η εμμονή με το πώς φαίνεται κανείς μπορεί να τον κάνει πιο ενοχλητικό.

Ο Flux υποδηλώνει ότι δεν είναι χρήσιμο να σκεφτόμαστε συνεχώς πώς θα είμαστε λιγότερο ενοχλητικοί. «Όλοι θα σας βρίσκουν ενοχλητικούς με κάποιο τρόπο», λέει. Μια πιο σημαντική ερώτηση θα μπορούσε να είναι: Πώς μαθαίνουμε να διαχειριζόμαστε καλύτερα τα πράγματα που μας ενοχλούν;

«Θα μπορούσαμε να δοκιμάσουμε ενέργειες που έχουν σχεδιαστεί για να οικοδομήσουν δεσμούς με τους άλλους, όπως η ομαδική εργασία, η θετική ενίσχυση ή το να κάνουμε τον εαυτό μας χρήσιμο» αναφέρει ο Flux. Αντί να επικεντρώνεστε στον εαυτό σας, η συνεργασία και η περιέργεια είναι καλοί τρόποι για να είστε λιγότερο ενοχλητικοί και λιγότερο ενοχλημένοι, υπογραμμίζει.

Με πληροφορίες από Guardian