Από τα ξημερώματα μέχρι και πολύ αργά το βράδυ ακούγονται από παντού κουδουνίσματα καθώς άλλο ένα μπλουζάκι, τζιν, μπουφάν, παντελόνι ή φόρεμα έχει ολοκληρωθεί και είναι έτοιμο να ταξιδέψει μίλια μακριά για να προστεθεί στην – ήδη ασφυκτικά γεμάτη – ντουλάπα ενός φανατικού καταναλωτή της fast fashion σε περισσότερες από 150 χώρες.

Αυτά τα κουδούνια που χτυπούν ασταμάτητα είναι ο μοναδικός ήχος που ακούγεται στο Panyu, στην Κίνα – τη γειτονιά που είναι γνωστή ως το «χωριό Shein», και αποτελείται από έναν «λαβύρινθο» από εργοστάσια που τροφοδοτούν τη μεγαλύτερη εταιρεία λιανικής πώλησης γρήγορης μόδας στον κόσμο.

75 ώρες την εβδομάδα

«Αν ο μήνας έχει 31 ημέρες, θα δουλέψω 31 ημέρες», λέει ένας εργαζόμενος.

Οι περισσότεροι αναφέρουν ότι έχουν μόνο μία ημέρα ρεπό τον μήνα. Όλη η fast fashion αυτοκρατορία στηρίζεται σε ένα εργατικό δυναμικό που κάθεται πίσω από ραπτομηχανές για περίπου 75 ώρες την εβδομάδα – κατά παράβαση της κινεζικής εργατικής νομοθεσίας.

Οι ώρες αυτές, βέβαια, δεν φαντάζουν κάτι ασυνήθιστο στο Guangzhou, ένα βιομηχανικό κέντρο για τους εργάτες της υπαίθρου που αναζητούν υψηλότερο εισόδημα.

Η αξία της Shein, μιας κάποτε ελάχιστα γνωστής εταιρείας που ιδρύθηκε στην Κίνα και έχει γίνει ένα παγκόσμιο μεγαθήριο μέσα σε μόλις πέντε χρόνια, εκτιμάται σε περίπου 60 δισεκατομμύρια δολάρια και πλέον επιδιώκει την εισαγωγή της στο Χρηματιστήριο του Λονδίνου.

Η αλματώδης άνοδός της, ωστόσο, συνοδεύεται από διαμάχες σχετικά με τη μεταχείριση των εργαζομένων της και ισχυρισμούς για καταναγκαστική εργασία. Το 2024, μάλιστα, η ίδια η εταιρεία παραδέχθηκε ότι στα εργοστάσιά της απασχολεί και παιδιά.

Στους δημοσιογράφους του BBC που πέρασαν αρκετές ημέρες στην Κίνα, μιλώντας με τέσσερις ιδιοκτήτες εργοστασίων που τροφοδοτούν τη Shein και περισσότερους από 20 εργαζόμενους, η εταιρεία αρνήθηκε να παραχωρήσει συνέντευξη, αλλά με ανακοίνωσή της στο βρετανικό μέσο ανέφερε πως «δεσμεύεται να διασφαλίσει τη δίκαιη και αξιοπρεπή μεταχείριση όλων των εργαζομένων στην αλυσίδα εφοδιασμού», ενώ επενδύει «δεκάδες εκατομμύρια δολάρια για την ενίσχυση της διακυβέρνησης και της συμμόρφωσης».

«Προσπαθούμε να θέτουμε τα υψηλότερα πρότυπα για τις αμοιβές και απαιτούμε από όλους τους εταίρους της εφοδιαστικής αλυσίδας να τηρούν τον κώδικα δεοντολογίας μας. Επιπλέον, η Shein συνεργάζεται με ελεγκτές για να διασφαλίσει τη συμμόρφωση».

Διαβασε ακομα

Από τους influencers στους de-influencers και τη συνειδητή κατανάλωση

Καταναλωτικό ξεφάντωμα

Η επιτυχία της Shein έγκειται στον όγκο – το online απόθεμα φτάνει τις εκατοντάδες χιλιάδες – και στις γερές εκπτώσεις: φορέματα που κοστίζουν 10 δολάρια, πουλόβερ των 7 δολαρίων και γενικά τιμές τόσο δελεαστικές που μπορούν να παρασύρουν εύκολα τον οποιοδήποτε σε ένα «καταναλωτικό ξεφάντωμα».

Τα έσοδα έχουν εκτοξευθεί, ξεπερνώντας γνωστές αλυσίδες ένδυσης, όπως οι H&M και η Zara.

Οι πωλήσεις πραγματοποιούνται σε μέρη, όπως το χωριό Shein, όπου βρίσκονται περίπου 5.000 εργοστάσια, τα περισσότερα από τα οποία είναι προμηθευτές της.

Τα κτήρια είναι γεμάτα με ραπτομηχανές, ρολά υφασμάτων και σακούλες με ρετάλια, ενώ οι πόρτες στα υπόγεια είναι πάντα ανοιχτές για να εξυπηρετείται ο ατελείωτος κύκλος παραδόσεων και παραλαβών.

Καθώς περνάει η μέρα, στα ράφια στοιβάζονται οι – χαρακτηριστικές πλέον – διαφανείς πλαστικές σακούλες που φέρουν το γνωστό logo της εταιρείας. Μόνο που, ακόμα και μετά τις 22:00, οι ραπτομηχανές – και οι άνθρωποι που καμπουριάζουν πάνω τους – δεν σταματούν καθώς καταφθάνουν όλο και περισσότερα υφάσματα.

«Συνήθως δουλεύουμε, 10, 11 ή 12 ώρες την ημέρα», λέει μια 49χρονη γυναίκα από το Jiangxi, ενώ τις Κυριακές δουλεύουν περίπου τρεις ώρες λιγότερο.

«Κερδίζουμε τόσο λίγα. Το κόστος ζωής είναι πλέον πολύ υψηλό», λέει, προσθέτοντας ότι ελπίζει να βγάλει αρκετά χρήματα για να τα στείλει πίσω στα δύο παιδιά της που ζουν με τους παππούδες τους.

Σε ένα σοκάκι παραπέρα, μια ντουζίνα άνθρωποι είναι μαζεμένοι γύρω από μια σειρά από πίνακες ανακοινώσεων. Διαβάζουν τις αγγελίες εργασίας: τα εργοστάσια, άλλωστε, προσλαμβάνουν συνέχεια προσωρινούς υπαλλήλους για να καλύψουν τη ζήτηση που δεν μπορεί να καλύψει το μόνιμο προσωπικό τους.

Διαβασε ακομα

Έχουμε αρκετά ρούχα στον πλανήτη για να ντύσουμε τις επόμενες έξι γενιές

Πληρωμή με το τεμάχιο

Στα εργοστάσια της Shein οι εργαζόμενοι πληρώνονται «με το κομμάτι» και πάντα σε σχέση με το πόσο απαιτητικό είναι ένα ένδυμα. Για παράδειγμα, κάτι απλό, όπως ένα μπλουζάκι κοστίζει ένα-δύο γουάν (λιγότερο από ένα δολάριο) το τεμάχιο, ενώ μία επιδέξια μοδίστρα μπορεί να φτιάξει περίπου 10-12 την ώρα.

Μια έκθεση της ελβετικής ομάδας υπεράσπισης Public Eye, η οποία βασίστηκε σε συνεντεύξεις με 13 εργάτες κλωστοϋφαντουργίας σε εργοστάσια παραγωγής ρούχων για τη Shein διαπίστωσε πως αρκετοί υπάλληλοι εργάζονταν υπερβολικά πολλές υπερωρίες.

Μάλιστα η έρευνα ανέφερε πως ο βασικός μισθός χωρίς υπερωρίες ήταν 2.400 γιουάν (327 δολάρια) – κάτω από τα 6.512 γιουάν που λέει η Asia Floor Wage Alliance ότι απαιτούνται για έναν «μισθό διαβίωσης».

«Αυτές οι υπερωρίες δεν είναι ασυνήθιστες, αλλά είναι σαφές ότι είναι παράνομες και παραβιάζουν βασικά ανθρώπινα δικαιώματα», λέει ο David Hachfield, μέλος της ομάδας, συμπληρώνοντας πως είναι «μια ακραία μορφή εκμετάλλευσης και αυτό πρέπει να γίνει ορατό».

Η μέση εβδομαδιαία εργασία δεν πρέπει να υπερβαίνει τις 44 ώρες, σύμφωνα με την κινεζική εργατική νομοθεσία, η οποία ορίζει επίσης ότι οι εργοδότες πρέπει να διασφαλίζουν ότι οι εργαζόμενοι έχουν τουλάχιστον μία ημέρα ανάπαυσης την εβδομάδα. Εάν ένας εργοδότης θέλει να παρατείνει αυτές τις ώρες, αυτό θα πρέπει να γίνεται για ειδικούς λόγους.

Από την Κίνα στη Σιγκαπούρη

Παρόλο που η έδρα της Shein βρίσκεται πλέον στη Σιγκαπούρη, δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η πλειονότητα των προϊόντων της κατασκευάζεται στην Κίνα.

Στο εσωτερικό, τα εργοστάσια που επισκέφθηκαν οι δημοσιογράφοι του BBC δεν έδειχναν «στενάχωρα»: υπάρχει αρκετός φωτισμός και έχουν εισαχθεί ανεμιστήρες βιομηχανικών διαστάσεων για να κρατούν τους εργαζομένους δροσερούς.

Τεράστιες αφίσες προτρέπουν το προσωπικό να προχωρά σε καταγγελίες όταν βλέπουν ανήλικους εργάτες. Η Shein, προφανώς, παρακολουθεί στενότερα τους προμηθευτές της ενόψει των σχεδίων της να εισαχθεί στο χρηματιστήριο του Λονδίνου.

«Πρόκειται για τη φήμη τους», λέει ο Sheng Lu, καθηγητής Σπουδών Μόδας και Ένδυσης στο Πανεπιστήμιο του Delaware. «Αν η Shein μπορέσει να επιτύχει μια δημόσια εγγραφή, τότε αυτό σημαίνει ότι αναγνωρίζεται ως μια αξιοπρεπής εταιρεία. Αλλά αν θέλουν να διατηρήσουν την εμπιστοσύνη των επενδυτών, πρέπει να αναλάβουν κάποια ευθύνη».

Μία από τις μεγαλύτερες προκλήσεις που αντιμετωπίζει η Shein είναι οι κατηγορίες ότι προμηθεύεται βαμβάκι από την περιοχή Xinjiang της Κίνας.

Το βαμβάκι της Xinjiang, το οποίο κάποτε φημιζόταν ως ένα από τα καλύτερα υφάσματα στον κόσμο, έχει χάσει μεγάλο μέρος της φήμης του μετά από ισχυρισμούς ότι παράγεται με τη χρήση καταναγκαστικής εργασίας από άτομα της μουσουλμανικής μειονότητας των Ουιγούρων – κατηγορία που το Πεκίνο αρνείται σταθερά.

Ο μόνος τρόπος για να αποφύγουν αυτή την κριτική είναι να είναι πιο «διαφανείς», λέει ο Sheng: «Αν δεν δημοσιοποιήσετε πλήρως τον κατάλογο των εργοστασίων σας, αν δεν κάνετε την αλυσίδα εφοδιασμού σας πιο διαφανή για το κοινό, τότε νομίζω ότι θα είναι πολύ δύσκολο για τη Shein».

Ένα σημαντικό πλεονέκτημα, προσθέτει, είναι ότι η αλυσίδα εφοδιασμού της Shein βρίσκεται στην Κίνα: «Πολύ λίγες χώρες έχουν μια πλήρη αλυσίδα εφοδιασμού. Η Κίνα την έχει – και κανείς δεν μπορεί να την ανταγωνιστεί».

Διαβασε ακομα

Αυτά θα φοράμε το 2025, σύμφωνα με τα «μέντιουμ» της μόδας

Περισσότερα ενδύματα και γρήγορα

Επίδοξοι ανταγωνιστές όπως το Βιετνάμ και το Μπαγκλαντές εισάγουν πρώτες ύλες από την Κίνα για να κατασκευάσουν ρούχα. Αλλά τα κινεζικά εργοστάσια βασίζονται εξ ολοκλήρου σε τοπικές πηγές για τα πάντα, από τα υφάσματα μέχρι τα φερμουάρ και τα κουμπιά. Έτσι, είναι εύκολο να φτιάξουν μια ποικιλία ενδυμάτων και είναι σε θέση να το κάνουν γρήγορα.

Αυτό λειτουργεί ιδιαίτερα για τη Shein, της οποίας ο αλγόριθμος καθορίζει τις παραγγελίες. Εάν οι αγοραστές κάνουν επανειλημμένα κλικ σε ένα συγκεκριμένο φόρεμα ή περνούν περισσότερο χρόνο κοιτάζοντας ένα μάλλινο πουλόβερ, οι εταιρείες γνωρίζουν να ζητήσουν από τα εργοστάσια να φτιάξουν περισσότερα – και γρήγορα.

Για τους εργαζόμενους στο Guangzhou, αυτό μπορεί να αποτελεί τεράστια πρόκληση: «Το Shein έχει τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματά του», λέει στο BBC ένας ιδιοκτήτης εργοστασίου, ο οποίος παραδέχεται ότι το κέρδος είναι «χαμηλό αλλά σταθερό».

Η Shein, λόγω του μεγέθους και της επιρροής της, είναι σκληρή στις διαπραγματεύσεις της. Έτσι, οι ιδιοκτήτες εργοστασίων πρέπει να μειώσουν το κόστος από αλλού, με αποτέλεσμα συχνά να μειώνουν τους μισθούς του προσωπικού.

«Πριν από τη Shein, φτιάχναμε και πουλούσαμε τα ρούχα μόνοι μας», λέει ένας ιδιοκτήτης τριών εργοστασίων. «Μπορούσαμε να υπολογίσουμε το κόστος, να αποφασίσουμε την τιμή και να υπολογίσουμε το κέρδος. Τώρα η Shein ελέγχει την τιμή και πρέπει να σκεφτούμε τρόπους για να μειώσουμε το κόστος».

Διαβασε ακομα

H fast fashion μοιάζει φθηνή αλλά κοστίζει ακριβά στον πλανήτη

Η Shein αποστέλλει κατά μέσο όρο περίπου ένα εκατομμύριο πακέτα την ημέρα, σύμφωνα με στοιχεία της ShipMatrix, μιας εταιρείας συμβούλων logistics. Mε τα εξαντλητικά ωράρια και τους ενίοτε χαμηλότερους μισθούς, η εταιρεία μπορεί να μην αποτελεί πηγή παρηγοριάς για όλους τους εργαζομένους της, όμως για ορισμένους είναι ένας καλός λόγος να υπερηφανεύονται!

«Αυτή είναι η συμβολή των Κινέζων στον κόσμο», λέει μια επόπτρια από την Guangdong, η οποία παραδέχεται πως οι ώρες εργασίας είναι πολλές, αλλά «τα πάμε καλά μεταξύ μας. Είμαστε σαν οικογένεια».

Ώρες αργότερα, αφού πολλοί εργάτες πηγαίνουν στα σπίτια τους για να κοιμηθούν, τα φώτα σε πολλά από τα κτήρια παραμένουν αναμμένα. Ορισμένοι εργάζονται μέχρι τα μεσάνυχτα, όπως λέει ένας ιδιοκτήτης εργοστασίου: «Θέλουν να κερδίσουν περισσότερα χρήματα».

Εξάλλου, στο Λονδίνο, το Σικάγο, τη Σιγκαπούρη, το Ντουμπάι και σε πολλά άλλα μέρη, κάποιος αυτή τη στιγμή αναζητά την επόμενη αγορά του…