Στην καρδιά του Βίλνιους της Λιθουανίας, η φυλακή Lukiškės στέκει ως μια σκληρή υπενθύμιση του φρικτού παρελθόντος της χώρας. Ανοίγοντας το 1904, αυτό το φρούριο από τούβλα και πέτρα έχει γίνει μάρτυρας μερικών από τις πιο σκοτεινές ιστορικές στιγμές της Ανατολικής Ευρώπης, όπως η φυλάκιση πολιτικών αντιφρονούντων, οι οποίοι είχαν πέσει στα χέρια εναλλασσόμενων πολιτικών καθεστώτων – από τους Ρώσους τσάρους μέχρι τις σοβιετικές Αρχές.

Έκτοτε, η φυλακή έχει υποστεί μια μεταμόρφωση που θα ήταν αδιανόητη για τους πρώην ενοίκους της.

Σήμερα, γνωστή ως Φυλακή Lukiškės 2.0, είναι ένα επίκεντρο πολιτισμού και δημιουργικότητας, όπου μέσα στους άλλοτε τρομακτικούς τοίχους της πραγματοποιούνται καθηλωτικές εκδηλώσεις, εικαστικά installations και μουσικά φεστιβάλ.

Η φυλακή Lukiškės προσφέρει ένα ταξίδι στο απροσδόκητο – μια απόδειξη της ανθεκτικότητας ενός τόπου και των ανθρώπων που είναι αποφασισμένοι να τον επαναχρησιμοποιήσουν αντί να τον γκρεμίσουν.

Το 2022 η διαβόητη φυλακή βρέθηκε στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος όταν έγινε τόπος γυρισμάτων στην τέταρτη σεζόν της σειράς του Netflix Stranger Things, καθώς χρησιμοποιήθηκε ως σοβιετική φυλακή όπου κρατείται αιχμάλωτος ο Τζιμ Χόπερ.

Από αυτοκρατορικά κελιά σε σοβιετικό οχυρό

Η ιστορία της φυλακής Lukiškės αρχίζει πριν από την εμφάνισή της στο Netflix, κατά τη διάρκεια της κυριαρχίας της Ρωσικής Αυτοκρατορίας.

Οι τσαρικές Αρχές κατασκεύασαν τη φυλακή για να καταστείλουν την αντίσταση στο Βίλνιους, γνωστό για την πολιτιστική και πολιτική του ποικιλομορφία.

Υπήρξε σταυροδρόμι πολιτικών αυτοκρατοριών για αιώνες και εξελίχθηκε σε ένα μέρος όπου Λιθουανοί, Πολωνοί, Λευκορώσοι, Ρώσοι και Εβραίοι συνυπήρχαν εντός των συνόρων του.

Ως ασφαλές καταφύγιο για ένα μείγμα εθνοτήτων, γλωσσών, θρησκειών και πολιτικών ιδεολογιών, η Λιθουανία επαναστάτησε τελικά κατά της ρωσικής κυριαρχίας.

Στις αρχές του 20ού αιώνα, η φυλακή Lukiškės έγινε ένα ζοφερό σπίτι για πολιτικούς αντιφρονούντες και εγκληματίες, εδραιώνοντας τη φήμη της ως τόπος τρόμου.

View this post on Instagram

A post shared by Lunatikai (@lunatikai.lt)

Βασανιστήρια, βιασμοί και δολοφονίες συνέβαιναν σε αυτή τη φυλακή που φιλοξενούσε τόσο άνδρες, όσο και γυναίκες.

Οι κραυγές τους μπορούσαν να ακουστούν όχι μόνο από τους άλλους κρατούμενους (ως προειδοποίηση) αλλά και από τους Λιθουανούς που περπατούσαν σε κοντινή απόσταση.

Το σωφρονιστικό ίδρυμα δεν προσέφερε καμία ιδιωτικότητα ή φροντίδα, και οι κρατούμενοι είχαν τη δυνατότητα να κάνουν ντους μία φορά την εβδομάδα.

Πριν από την Ηλεκτρονική Εποχή (δεκαετία του 1940), οι φρουροί παρακολουθούσαν πολύ στενά τους κρατούμενους, ενώ οι ψηλοί τοίχοι και η δαιδαλώδης διαρρύθμιση της φυλακής έκαναν την απόδραση σχεδόν αδύνατη.

Όταν η Σοβιετική Ένωση ανέλαβε την εξουσία το 1940, το Lukiškės ήταν ήδη διαβόητο. Υπό την κυριαρχία του Στάλιν, έγινε ακόμη πιο πολυσύχναστο, καθώς χιλιάδες Λιθουανοί -εθνικιστές, διανοούμενοι και όσοι αρνούνταν να συμμορφωθούν με τη σοβιετική ιδεολογία- συνελήφθησαν και φυλακίστηκαν εκεί.

Κατά τη διάρκεια της ναζιστικής κατοχής της Λιθουανίας, η Γκεστάπο χρησιμοποίησε τη φυλακή για να εγκλωβίσει χιλιάδες Εβραίους και μέλη της πολωνικής αντίστασης πριν μεταφερθούν στο Ponary (στα περίχωρα του Βίλνιους), όπου και εκτελέστηκαν κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου.

Μια νέα εποχή και μια απίθανη μεταμόρφωση

Η Lukiškės συνέχισε τη λειτουργία της ως φυλακή υψίστης ασφαλείας μέχρι το κλείσιμό της το 2019, όταν η Λιθουανία βρισκόταν σε φάση ανεξαρτησίας από τη Σοβιετική Ένωση και θεωρήθηκε απομεινάρι μιας εποχής που ήταν καλύτερο να αφήσει πίσω της.

Σύμφωνα με τους ξεναγούς, οι συνθήκες λειτουργίας της ήταν υποβαθμισμένες– τα κελιά ήταν υπερπλήρη και ο εξαερισμός ήταν κακός, σύμφωνα με τους ξεναγούς.

View this post on Instagram

A post shared by Lunatikai (@lunatikai.lt)

Αλλά αντί να κατεδαφίσει αυτό το ζοφερό μνημείο, η Λιθουανία επέλεξε έναν διαφορετικό δρόμο. Αναγνωρίζοντας την ιστορική σημασία και τη μοναδική δομή της φυλακής, ο Martynas Butkevičius και ο Povilas Oželis κέρδισαν με δημόσιο διαγωνισμό τη μίσθωση της φυλακής και την επαναλειτούργησαν ως Lukiškės Prison 2.0.

Ήταν μια ευκαιρία να δώσουν νέα πνοή στις άδειες αίθουσές της. Η ιδέα ήταν ριζοσπαστική αλλά και απλή.

Να μετατραπεί η φυλακή, που κάποτε αποτελούσε σύμβολο καταπίεσης, σε χώρο δημιουργικότητας και αυτοέκφρασης.

Η προσέγγιση αυτή απηχούσε την επιθυμία της χώρας να μην ξεχάσει το παρελθόν της και ταυτόχρονα να αγκαλιάσει ένα μέλλον που έχει τις ρίζες του στην καινοτομία και την πολιτιστική εξερεύνηση.

«Οι Λιθουανοί είναι χαρούμενοι για τη μεταμόρφωση. Όχι μόνο δεν μοιάζει με τίποτα άλλο για τους τουρίστες, αλλά η πολιτιστική μας κληρονομιά έχει απαθανατιστεί και επαναπροσδιοριστεί με εντυπωσιακό τρόπο», λέει η Milisenta Miseviciute, ξεναγός στο Βίλνιους για σχεδόν 20 χρόνια.

Όταν επισκέπτονται την εγκαταλελειμμένη φυλακή, οι επισκέπτες μπορούν να εξερευνήσουν τις δαιδαλώδεις πτέρυγες των κελιών και να νιώσουν την παγωνιά της ιστορίας στον αέρα.

Οι ξεναγοί (ορισμένοι πρώην δεσμοφύλακες) οδηγούν τους επισκέπτες μέσα από σκοτεινούς διαδρόμους και σειρές κελιών με καγκελόφραχτα παράθυρα – το καθένα από αυτά είναι ένας αυστηρός, περιοριστικός χώρος που μόλις και μετά βίας χωράει μια απλή κουκέτα και ένα μικρό γραφείο.

Ορισμένα κελιά έχουν μείνει ανέγγιχτα, αλλά οι επισκέπτες στην ξενάγηση έχουν την ευκαιρία να δουν ένα δωμάτιο αυτοκτονίας, το οποίο δείχνει πώς μπορεί να έμοιαζε, αφού ένας κρατούμενος είχε βάλει τέλος στη ζωή του – όχι ασυνήθιστο φαινόμενο σε αυτό το σπίτι της φρίκης και των ψυχολογικών βασανιστηρίων.

Κατά τη διάρκεια της ξενάγησης, οι ξεναγοί της φυλακής περιγράφουν πώς η απομόνωση χρησιμοποιούνταν ως μορφή τιμωρίας, ενισχύοντας την καταπιεστική ατμόσφαιρα που κυριεύει τους επισκέπτες σε αυτό το τμήμα της φυλακής.

«Οι κρατούμενοι ζούσαν σε εξαιρετικά μικρά κελιά. Κάθε άτομο είχε κατά μέσο όρο μόνο 1,81 έως 2,71 τετραγωνικά μέτρα προσωπικού χώρου.

Υπήρχε επίσης κακής ποιότητας φαγητό, περιορισμένο φως της ημέρας από μικρά παράθυρα, ένα 15λεπτο ντους μία φορά την εβδομάδα και μόνο μία ώρα εξωτερικού χρόνου σε μια κλειστή αυλή», εξηγεί ο Martynas Butkevičius, συνιδιοκτήτης του Lukiškės Prison 2.0.

Φεστιβάλ και τέχνη σε έναν στοιχειωμένο χώρο

Το 2021, η Lukiškės άνοιξε ξανά τις πόρτες της – αυτή τη φορά ως πολιτιστικός χώρος. Σήμερα, φιλοξενεί ένα ευρύ φάσμα εκδηλώσεων, από εκθέσεις τέχνης μέχρι ζωντανές μουσικές παραστάσεις από τοπικούς καλλιτέχνες όπως οι Aklì και King Gizzard & the Lizard Wizard.

Πολλά από τα κελιά της φυλακής έχουν μετατραπεί σε αυτοσχέδιες γκαλερί, όπου παρουσιάζεται σύγχρονη τέχνη που συχνά αντλεί έμπνευση από την ιστορία της Λιθουανίας.

Το συγκρότημα, το οποίο εκτείνεται σε σχεδόν 200.000 τετραγωνικά πόδια, φιλοξενεί σήμερα πάνω από 550 καλλιτέχνες, οι οποίοι εργάζονται σε διάφορους δημιουργικούς κλάδους, όπως μουσική, εικαστικά, design, χορός, κινηματογράφος και χειροτεχνία.

«Ως καλλιτέχνης που μεταμορφώνει καθημερινά αντικείμενα και τους δίνει νέο νόημα- η Lukiškės Prison 2.0 είναι το τέλειο μέρος για να δημιουργήσω. Χαίρομαι που συμμετέχω στη μετατροπή, η οποία θα δώσει στο κτήριο αυτό νέες λειτουργίες και θα αλλάξει την ιστορία του», λέει η Λιθουανή καλλιτέχνιδα και κάτοικος Βίλνιους Jolita Vaitkutė.

«Όταν ήρθα για πρώτη φορά στον σημερινό χώρο του εργαστηρίου μου, το κυλικείο της φυλακής, είδα μια δυνατότητα. Τώρα, δεν έχει άλλη υπόσταση από το στούντιό μου – έχει ήδη μετατραπεί σε έναν φωτεινό και εμπνευσμένο χώρο».

Διαβασε ακομα

Ο γραφικός δρόμος που έσωσε μια απαγορευμένη γλώσσα

Η Lukiškės πρωταγωνιστεί στο Stranger Things

Πέρα από τις καλλιτεχνικές και μουσικές παραστάσεις, η πρώην φυλακή λειτουργεί και ως κινηματογραφικό σκηνικό.

Το 2022, η φυλακή Lukiškės έγινε τόπος γυρισμάτων για την επιτυχημένη σειρά του Netflix Stranger Things.

Η ωμή, γοτθική αισθητική της φυλακής αποδείχθηκε το τέλειο αντίγραφο του πώς θα ήταν μια σοβιετική φυλακή, επιτρέποντας στους θεατές να βιώσουν την αίσθηση τρόμου που ενέπνευσε κάποτε η Lukiškės στην πραγματική ζωή.

Για την Lukiškės, αυτό ήταν κάτι περισσότερο από ένα απλό cameo- έγινε μια κομβική στιγμή στην επανεφεύρεσή της, παρουσιάζοντάς την σε ένα παγκόσμιο κοινό.

Με πληροφορίες από National Geographic