Οι τεράστιες «τράπεζες πάγου» της Ανταρκτικής είναι λευκές έρημοι – σχεδόν χωρίς χαρακτηριστικά, εκτός από μερικές αυλακώσεις και ρωγμές. Περιστασιακά, οι ρωγμές που έχουν μήκος όσο μια μικρή χώρα μπορούν να διευρυνθούν και ένα κομμάτι να αποσπαστεί, σχηματίζοντας επίσης τεράστια παγόβουνα που παρασύρονται στον Νότιο Ωκεανό.

Εγκλωβισμένα από τους θαλάσσιους πάγους που σχηματίζονται γύρω από την ήπειρο και παγιδευμένα σε τεράστια μποτιλιαρίσματα από άλλους πλωτούς πάγους, η πρόοδος αυτών των γιγάντιων παγωμένων πλακών είναι αργή. Περνούν μήνες και μόλις και μετά βίας κινούνται.

Αν σταθείτε πάνω σε μια τράπεζα πάγου, μόνο το περιστασιακό τρίξιμο προδίδει την κίνησή της. Αλλά κάτω από το νερό, εκτυλίσσεται μια εντελώς διαφορετική ιστορία. Τα παγόβουνα τραγουδούν.

Όταν ακούγονται σε συχνότητες που αντιλαμβάνονται οι άνθρωποι, θα μπορούσαν εύκολα να εκληφθούν ως τραγούδια φαλαινών. Στην πραγματικότητα, όμως, ο θόρυβος παράγεται από το τρίψιμο και την απόξεση της τραχιάς κάτω πλευράς αυτών των παγόβουνων στον πυθμένα της θάλασσας και καθώς τρίβονται μεταξύ τους. Το τραγούδι που προκύπτει μπορεί να ανιχνευθεί χιλιάδες μίλια μακριά, στα μακρινά νερά του Ινδικού Ωκεανού.

«Η πλάκα ενός παγόβουνου λειτουργεί σαν ένα κουρδιστό πιρούνι», λέει ο Alexander Gavrilov, καθηγητής στο Κέντρο Θαλάσσιας Επιστήμης και Τεχνολογίας του Πανεπιστημίου Curtin στην Αυστραλία. «Οι συχνότητες του τραγουδιού εξαρτώνται από τις διαστάσεις του παγόβουνου».

Πρόκειται για ένα στοιχειωμένο θρήνο για την τελική, αναπόφευκτη μοίρα όλων των παγόβουνων. Καθώς παρασύρονται σε θερμότερα νερά, αρχίζουν να καταρρέουν και οι ήχοι που παράγουν αλλάζουν από τραγούδι σε ένα θορυβώδες κροτάλισμα.

Εν τω μεταξύ, στον Αρκτικό Ωκεανό, τα παγόβουνα δημιουργούν έναν διαφορετικό, αλλά σχεδόν εξίσου εκκωφαντικό, θόρυβο καθώς αποκολλώνται από τις τεράστιες γλώσσες πάγου των παγετώνων της Γροιλανδίας και διαλύονται.

Και στις δύο αυτές άκρες του πλανήτη, οι επιστήμονες συντονίζονται με τη μουσική των παγόβουνων με την ελπίδα να αποκτήσουν νέες γνώσεις για τη γέννηση και το θάνατό τους και για το πώς η κλιματική κρίση μεταβάλλει αυτές τις διαδικασίες.

«Πρόκειται για πραγματικά ισχυρούς θορύβους», λέει η Vera Schlindwein, καθηγήτρια Πολικής και Θαλάσσιας Σεισμολογίας στο Πανεπιστήμιο της Βρέμης στη Γερμανία και ερευνήτρια στο Κέντρο Helmholtz για την Πολική και Θαλάσσια Έρευνα του Ινστιτούτου Alfred Wegener.

«Όταν ανακαλύφθηκαν για πρώτη φορά, η έρευνα για τους ήχους των παγόβουνων γινόταν κυρίως από περιέργεια».

Με τις σύγχρονες δορυφορικές εικόνες και τη δυνατότητα εγκατάστασης συστημάτων σεισμικής και ακουστικής παρακολούθησης κοντά στην πηγή των ήχων, αυτό πλέον αλλάζει, λέει η Schlindwein.

Στην Ανταρκτική, οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής αποτελούν μια περίπλοκη εικόνα. Ορισμένα τμήματα της ηπείρου θερμαίνονται πολύ ταχύτερα από άλλα, ενώ σε ορισμένες περιοχές η έκταση και το πάχος των τραπεζών πάγου που εκτείνονται πάνω από τον ωκεανό, μαζί με την ποσότητα του εποχιακού θαλάσσιου πάγου, έχουν αυξηθεί. Κάτι που έχει προκύψει τα τελευταία χρόνια είναι η ακραία μεταβλητότητα των συνθηκών γύρω από την παγωμένη ήπειρο. Και αυτό έχει αντίστοιχη επίδραση στα παγόβουνα που γεννά η Ανταρκτική.

Σύμφωνα με το BBC, η ποσότητα του θορύβου που παράγεται από τα παγόβουνα αυξάνεται και μειώνεται σε πολλές διαφορετικές χρονικές κλίμακες. Οι παλίρροιες δημιουργούν κίνηση σε καθημερινή βάση κι αυτή αναγκάζει τα γειτονικά παγόβουνα να τρίβονται μεταξύ τους ή να τρίβουν τον πυθμένα της θάλασσας, με τη συχνότητα του θορύβου που παράγουν να αλλάζει ανάλογα με την ταχύτητα αυτής της τριβής.

Υπάρχουν, επίσης, εποχιακά σήματα – η ποσότητα του θορύβου που παράγεται από τα παγόβουνα στον Νότιο Ωκεανό αυξάνεται και μειώνεται καθώς η Ανταρκτική περνά από το καλοκαίρι στον χειμώνα. Καθώς τα γιγαντιαία παγόβουνα καταρρέουν στις θερμότερες θερμοκρασίες, τεράστιοι όγκοι συντρίβονται στον ωκεανό, δημιουργώντας μια κακοφωνία από βαθύτατους βροντερούς ήχους που διαχέονται σε ολόκληρο τον ωκεανό.

Η μεταβολή σε μεγαλύτερα χρονικά διαστήματα, ωστόσο, είναι πολύ πιο ανάμεικτη. Μια μελέτη στον Νότιο Ατλαντικό διαπίστωσε ότι καθώς ο συνολικός όγκος των παγόβουνων μειώθηκε μεταξύ 2004 και 2012, μειώθηκαν και τα επίπεδα θορύβου χαμηλής συχνότητας που παράγονται από το λιώσιμο των παγόβουνων.

«Τα αρμονικά τραγούδια των παγόβουνων της Ανταρκτικής είναι ιδιαίτερα δύσκολο να συσχετιστούν με μεμονωμένα γεγονότα», λέει η Schlindwein.

Όταν ο παράξενος θρήνος που παράγουν εντοπίστηκε για πρώτη φορά το 2002 σε ηχογραφήσεις που έγιναν από υδροακουστικούς αισθητήρες στην Πολυνησία, οι επιστήμονες μπόρεσαν να τα αποδώσουν σε ένα μεγάλο παγόβουνο που αποκολλήθηκε από την τεράστια τράπεζα πάγου Ross της Ανταρκτικής.

Υπήρχαν ελπίδες ότι θα ήταν δυνατόν να χρησιμοποιηθούν αυτά τα τραγούδια ως ένας τρόπος παρακολούθησης της διάσπασης των πάγων γύρω από την ήπειρο από απόσταση, αλλά καθώς περισσότεροι ερευνητές ανέλυαν τέτοιες ηχογραφήσεις, έγινε φανερό ότι τα τραγούδια ήταν ένας σχεδόν συνεχής θόρυβος που προερχόταν από το νότιο τμήμα του πλανήτη μας.

«Δεν λειτουργεί για τα συνεχή τραγούδια από απόσταση, καθώς δεν γνωρίζεις την αρχή του σήματος», λέει η Schlindwein. «Αλλά μερικές φορές τα παγόβουνα τρέχουν πολύ δυνατά στο έδαφος και προκαλούν έναν σύντομο σεισμό. Αν μπορείς να το εντοπίσεις αυτό σε μια σεισμική διάταξη και να δεις ένα παγόβουνο να στρίβει σε δορυφορικές εικόνες, μπορείς να πεις: «Εντάξει, αυτό το παγόβουνο έχει έρθει σε επαφή με το έδαφος»», εξηγεί.

Στην Αρκτική, ωστόσο, η κατάσταση είναι διαφορετική. Εδώ τα παγόβουνα δεν τραγουδούν, καθώς δεν φτάνουν τα μεγέθη που απαιτούνται για κάτι τέτοιο, αλλά οι υποβρύχιες βουές καθώς οι πάγοι των παγετώνων αποκολλώνται σε φιόρδ, ο βρυχηθμός καθώς πέφτουν μέσα στο νερό και οι κρότοι καθώς τα παγόβουνα διαλύονται προσφέρουν ένα παράθυρο στις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής. Οι επιστήμονες έχουν επίσης ανιχνεύσει τον υποβρύχιο κρότο των φυσαλίδων που απελευθερώνονται από τον πάγο των παγετώνων που λιώνει στα φιόρδ.

Ερευνητές του Ινστιτούτου Ωκεανογραφίας Scripps στο La Jolla της Καλιφόρνιας διαπίστωσαν ότι μπορούν να εκτιμήσουν τα επίπεδα απώλειας πάγου από τους παγετώνες της Αρκτικής από τον υποβρύχιο θόρυβο που παράγεται. Τέτοιες τεχνικές αποδεικνύονται ιδιαίτερα χρήσιμες κατά τη διάρκεια του χειμώνα, όταν ο θαλάσσιος πάγος καθιστά δύσκολη την πρόσβαση σε τέτοιες περιοχές.

Οι επιστήμονες που εργάζονται γύρω από το Σβάλμπαρντ στη Νορβηγία, για παράδειγμα, διαπίστωσαν ότι ο υποβρύχιος θόρυβος που σχετίζεται με το λιώσιμο μπορεί να βοηθήσει στον εντοπισμό ανώμαλων αιχμών στις θερμοκρασίες της θάλασσας. Τα γεγονότα αυτά σχετίζονται συχνά με ξαφνικές εισβολές θερμού νερού λόγω ακραίων κυκλώνων – που μερικές φορές αποκαλούνται καιρικές βόμβες – και μπορεί να διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στην απώλεια της Αρκτικής.

Ορισμένοι ερευνητές ελπίζουν τώρα να χρησιμοποιήσουν ακουστικές συστοιχίες που έχουν αναπτυχθεί στην Αρκτική για να τους βοηθήσουν να παρακολουθούν τα ποσοστά απόκλισης παγόβουνων από τους παγετώνες σε μεγαλύτερες χρονικές κλίμακες, ώστε να τους βοηθήσουν να εντοπίσουν τις αλλαγές που συμβαίνουν ετησίως καθώς το κλίμα θερμαίνεται.