Η εικόνα μιας αιμόφυρτης χελώνας που υπέφερε από τον πόνο όταν ένα πλαστικό καλαμάκι σφηνώθηκε στο ρουθούνι της, ήταν αυτό που πυροδότησε το κίνημα για την απαλλαγή του κόσμου από το πιο δημοφιλές «αξεσουάρ» του καφέ μας.

Το 2015, η διδακτορική φοιτήτρια Christine Figgener βρισκόταν σε ένα μικρό αλιευτικό σκάφος στα ανοικτά των ακτών του Ειρηνικού της Κόστα Ρίκα και εξέταζε μια θαλάσσια χελώνα – όταν παρατήρησε κάτι παράταιρο να βγαίνει από το ρουθούνι της. Από περιέργεια, άρχισε να βιντεοσκοπεί καθώς ένας από τους συναδέλφους της ερευνητές ερευνούσε το αντικείμενο. Με διάρκεια λίγο πάνω από οκτώ λεπτά, το βίντεο καταγράφει τη δυσάρεστη διαδικασία αφαίρεσης του πλαστικού αντικειμένου, ενώ αίμα στάζει από τη μύτη της χελώνας. Ήταν ένα καλαμάκι.

Ως θαλάσσιος βιολόγος, η Figgener επικεντρώθηκε στις χελώνες και όχι στα πλαστικά. Ωστόσο, το πλαστικό ήταν πάντα ένα ζήτημα που αντιμετώπιζε στο πεδίο, έχοντας δει χελώνες κι άλλα ζώα να έχουν κολλήσει σε λάστιχα αυτοκινήτων, δίχτυα ψαρέματος ή πλαστικές σακούλες.

«Δεν ήμουν ακτιβίστρια, αλλά εμείς οι επιστήμονες δεν μπορούμε να μείνουμε στο συννεφάκι μας. Βλέπουμε και καταγράφουμε πράγματα που πρέπει να κοινοποιηθούν ευρύτερα. Δεν πρόκειται μόνο για κατανόηση, αλλά και για να κάνουμε τους ανθρώπους να ενδιαφερθούν και να εξηγήσουμε τι μπορούμε πραγματικά να κάνουμε», λέει η Figgener.

«Το να βλέπεις απλώς τόνους πλαστικού να επιπλέουν στον ωκεανό μπορεί να είναι λίγο αφηρημένο, δεν είναι το ίδιο με το να νιώθεις τον πόνο ενός άλλου πλάσματος. Μεταφέρει το μήνυμα σε μη επιστήμονες, δείχνοντας τι σημαίνουν στην πραγματικότητα οι στατιστικές για το πλαστικό».

Πώς γεννήθηκε το κίνημα ενάντια στο πλαστικό καλαμάκι

Το κίνημα ενάντια στο πλαστικό καλαμάκι τράβηξε την προσοχή του κόσμου αφού το βίντεο της Figgener έγινε viral.

Χρόνια πριν το βίντεο βγει στην επιφάνεια, η Jackie Nuñez μάζευε πλαστικά καλαμάκια σαν αυτό που αφαιρέθηκε από τη χελώνα. Συμμετείχε τακτικά εθελοντικά σε καθαρισμούς παραλιών στη Σάντα Κρουζ, κατά μήκος των ακτών της Καλιφόρνιας, και αυτό της άνοιξε τα μάτια για το μέγεθος της πλαστικής ρύπανσης στον ωκεανό.

Όχι πολύ μακριά, το Εθνικό Θαλάσσιο Καταφύγιο του Κόλπου του Μοντερέι, μια ομοσπονδιακά προστατευόμενη περιοχή, έχει μια σειρά από κανονισμούς για την προστασία του περιβάλλοντος και της πλούσιας βιοποικιλότητας. Μία από τις δραστηριότητες που απαγορεύονται εντός της περιοχής, είναι ο τραυματισμός ή η ενόχληση θαλάσσιων θηλαστικών, θαλασσοπουλιών και θαλάσσιων χελωνών. Παρόλο που αυτό αναφέρεται ρητά, το καταφύγιο δεν μπορεί να ελέγξει το γεγονός ότι τα πλαστικά απορρίμματα καταλήγουν στον ωκεανό, αποτελώντας σοβαρή απειλή για τα οικοσυστήματά μας.

Τα πλαστικά είναι γνωστό ότι βλάπτουν την άγρια ζωή με διάφορους τρόπους, καθώς πολλά είδη τα μπερδεύουν με τροφή. Μια νέα μελέτη βρήκε εκατοντάδες πλαστικά αντικείμενα στα έντερα νεκρών θαλάσσιων χελωνών στη Μεσόγειο, όπου πάνω από το 40% των χελωνών που μελετήθηκαν περιείχαν μακροπλαστικά – κομμάτια μεγαλύτερα από 5 χιλιοστά – συμπεριλαμβανομένων καπακιών μπουκαλιών και παιχνιδιών.

Σύμφωνα με τη WWF, μία στις δύο θαλάσσιες χελώνες έχει φάει πλαστικό – και πολλές λιμοκτονούν καθώς τα στομάχια τους γεμίζουν με πλαστικό. Το Περιβαλλοντικό Πρόγραμμα των Ηνωμένων Εθνών αναφέρει ότι περισσότεροι από 7.874 τόνοι πλαστικού εισέρχονται στους ωκεανούς κάθε χρόνο.

Μεταξύ των πιο συχνών αντικειμένων που μάζεψαν οι εθελοντές κατά τη διάρκεια των καθαρισμών της παραλίας ήταν τα πλαστικά καλαμάκια, τα οποία είναι ιδιαίτερα προβληματικά πλαστικά αντικείμενα μιας χρήσης, καθώς δεν μπορούν εύκολα να ανακυκλωθούν λόγω του μεγέθους, του σχήματος και του υλικού τους.

Η Nuñez συνειδητοποίησε ότι ένας ισχυρός τρόπος για να βοηθήσει ήταν να μειώσει τον όγκο των πλαστικών που χρησιμοποιούν οι καταναλωτές. Δημιούργησε έναν ιστότοπο, συνεργάστηκε με σχολεία για να ευαισθητοποιήσει και ζήτησε από τα τοπικά εστιατόρια να σταματήσουν να προσφέρουν αφειδώς πλαστικά καλαμάκια και, αντίθετα, να τα προσφέρουν στους πελάτες μόνο αν χρειάζεται.

Διαβασε ακομα

Η ομορφιά της άγριας φύσης αντιστέκεται στην κλιματική αλλαγή

Στη συνέχεια, το 2011, ξεκίνησε μια παγκόσμια καμπάνια με τίτλο «Το τελευταίο πλαστικό καλαμάκι». Κάναμε αργή πρόοδο, λέει. Εκείνη την εποχή δεν υπήρχαν πολλοί άνθρωποι που μιλούσαν για τα πλαστικά καλαμάκια.

Ξαφνικά, τον Αύγουστο του 2015 δέχθηκε αμέτρητα e-mails με το βίντεο της Figgener για την ταλαιπωρημένη χελώνα, το οποίο κυκλοφορούσε ευρέως στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Η Nuñez επικοινώνησε αμέσως για να ζητήσει την άδεια να το χρησιμοποιήσει στην εκστρατεία της.

Το βίντεο της Figgener είχε γίνει viral. Το πρωτότυπο έχει πλέον περισσότερες από 110 εκατομμύρια προβολές στο YouTube, ενώ μια πιο σύντομη εκδοχή του έχει πάνω από 15 εκατομμύρια προβολές.

Από τότε, η Figgener έχει δώσει συνεντεύξεις σε ειδησεογραφικά πρακτορεία σε όλο τον κόσμο, ενώ το 2018, εμφανίστηκε στο ντοκιμαντέρ STRAWS. Η ταινία παρουσίασε τη Figgener και το βίντεό της και προβλήθηκε μεταξύ άλλων στις ΗΠΑ, τη Μαλαισία, την Ελλάδα, τη Γαλλία, την Ιταλία, το Χονγκ Κονγκ, το Ισραήλ και σε πολλές χώρες της Καραϊβικής.

Το ντοκιμαντέρ συμπεριλήφθηκε επίσης ως ψυχαγωγικό πρόγραμμα κατά τη διάρκεια της πτήσης σε πολλές αεροπορικές εταιρείες. Μετά από μια προβολή στην πανεπιστημιούπολη το 2018, το πανεπιστήμιο Appalachian State University σταμάτησε να χρησιμοποιεί πλαστικά καλαμάκια, εξοικονομώντας τουλάχιστον 444.000 πλαστικά καλαμάκια από την υγειονομική ταφή σε ένα ακαδημαϊκό έτος, όπως υπολογίζει το πανεπιστήμιο.

Η χελώνα είχε γίνει το σύμβολο της κρίσης των πλαστικών, δίνοντας στο κίνημα ένα αξιομνημόνευτο, ταλαιπωρημένο πρόσωπο. Η Nuñez, που τώρα είναι υπεύθυνη προγράμματος στο Plastic Pollution Coalition, πιστώνει στο βίντεο την εκκίνηση του παγκόσμιου κινήματος και την ευαισθητοποίηση σχετικά με τον αντίκτυπο που μπορεί να έχει ένα μόνο πλαστικό καλαμάκι. «Μόλις το δεις αυτό, δεν μπορείς να το ξεχάσεις. Είναι πολύ ισχυρό», λέει.

Διαβασε ακομα

Η κλεψύδρα αδειάζει: Έχουμε μόνο δύο χρόνια για να σώσουμε τον πλανήτη

Αν και δεν μπορεί να μειωθεί η χρήση πλαστικών μιας χρήσης με ένα μόνο βίντεο, η Nuñez πιστεύει ότι το βίντεο της Figgener συνέβαλε σε μια μαζική αλλαγή συμπεριφοράς, συμπεριλαμβανομένης της εφαρμογής πολιτικών για την εξάλειψη των πλαστικών μιας χρήσης σε παγκόσμιο επίπεδο. Πάνω από 30 χώρες έχουν θεσπίσει εθνικές απαγορεύσεις για τα πλαστικά είδη μίας χρήσης, πολλές από αυτές μετά το 2015.

Μια έκθεση του 2023 του μη κερδοσκοπικού οργανισμού Ocean Conservancy αναφέρει ότι τα προηγούμενα χρόνια τα πλαστικά καλαμάκια βρίσκονταν σταθερά στην κορυφή της λίστας των αντικειμένων που συλλέγονταν κατά τη διάρκεια των ετήσιων διεθνών καθαρισμών των ακτών.

Αλλά, πιο πρόσφατα, τα στοιχεία τους δείχνουν ότι τα πλαστικά καλαμάκια βρίσκονται στους καθαρισμούς ακτών λιγότερο συχνά. Το 2019, ήταν το τρίτο πιο συνηθισμένο αντικείμενο που συλλέγονταν, ενώ μέχρι το 2023 αυτό είχε πέσει στη 10η θέση της κατάταξης. Η έκθεση αναγνωρίζει ότι τα καλαμάκια έχουν γίνει ένας καυτός περιβαλλοντικός κακοποιός από τότε που αυτό το βίντεο με τη χελώνα έγινε viral.

«Ξεκίνησε με τα καλαμάκια, αλλά ήταν μόνο η αρχή. Οι άνθρωποι άρχισαν να αναρωτιούνται τι άλλο θα μπορούσαν να κάνουν, και το βίντεο με τη χελώνα εκτόξευσε όλη τη συζήτηση. Ήταν το κλειδί που άνοιξε την πόρτα», προσθέτει η Nuñez. Ξαφνικά, λέει, υπήρχαν εκατοντάδες εκστρατείες.

Το 2018, η Stephanie Muttillo εργαζόταν στα Starbucks. Αφού παρακολούθησε το βίντεο, ξεκίνησε μια διαδικτυακή αίτηση με την εικόνα της χελώνας, ζητώντας από την εταιρεία να καταργήσει τα πλαστικά καλαμάκια. Η Muttillo συγκέντρωσε περισσότερες από 147.000 υπογραφές μέσα σε λίγους μήνες. «Το βίντεο με επηρέασε σημαντικά όταν ξεκίνησα την αίτηση. Ήξερα ότι έπρεπε να μιλήσω γι’ αυτό», λέει.

Λίγο αργότερα, η Starbucks την υποστήριξε. «Ένιωσα πολύ ωραία που είχα υποστήριξη και που δεν έπεφτε στο κενό», προσθέτει η Muttillo. Μέχρι τον Ιούλιο του 2018, η Starbucks δημοσίευσε δελτίο Τύπου με το οποίο δεσμεύεται να καταργήσει τα πλαστικά καλαμάκια μίας χρήσης, υποσχόμενη να τα αντικαταστήσει με νέα ανακυκλώσιμα καλαμάκια κιι αλλες επιλογές από εναλλακτικά υλικά σε όλο τον κόσμο.

Την ίδια χρονιά, ακολούθησαν και άλλοι – Alaska Airlines, Disney, McDonalds, Ikea και άλλοι – οι οποίοι ανακοίνωσαν σχέδια για τη σταδιακή κατάργηση των πλαστικών καλαμακίων.

Ωστόσο, τα καλαμάκια είναι μόνο ένα παράδειγμα από τα πολλά πλαστικά αντικείμενα μιας χρήσης και τα στοιχεία δείχνουν ότι η παγκόσμια κρίση της πλαστικής ρύπανσης επιδεινώνεται.

Η κατανάλωση πλαστικού έχει τετραπλασιαστεί τα τελευταία 30 χρόνια. Όχι μόνο υπάρχει περισσότερο πλαστικό από πριν, αλλά το μεγαλύτερο μέρος του δεν ανακυκλώνεται. Ο ΟΟΣΑ διαπίστωσε ότι το 2019, μόνο το 9% των πλαστικών αποβλήτων ανακυκλώθηκε παγκοσμίως – με ακόμη χαμηλότερο ποσοστό 4% στις ΗΠΑ.

Διαβασε ακομα

Το τρίτο μεγαλύτερο ποτάμι της Ασίας στερεύει από ψάρια

Η Figgener αναγνωρίζει ότι ο δρόμος είναι ακόμη μακρύς. «Πρέπει να αναλάβουμε πραγματική δράση και να μην παρασυρθούμε από γρήγορες λύσεις που δεν λειτουργούν. Νομίζω ότι η νομοθεσία, οι συνθήκες του ΟΗΕ και η χάραξη στρατηγικής θα οδηγήσουν σε πραγματική αλλαγή», λέει.

Και υπάρχει κάποια έλξη προς αυτή την κατεύθυνση. Το 2022, τα κράτη μέλη του ΟΗΕ ενέκριναν ένα ιστορικό ψήφισμα στη Συνέλευση του ΟΗΕ για το Περιβάλλον (UNEA-5) για τον τερματισμό της πλαστικής ρύπανσης, με τη φιλοδοξία να ολοκληρωθεί ένα σχέδιο νομικά δεσμευτικής συμφωνίας έως το τέλος του 2024.

«Δεν πρόκειται να διορθώσουμε τον κόσμο καταργώντας σταδιακά τα πλαστικά καλαμάκια», λέει η Figgener. «Αυτή δεν ήταν ποτέ η πρόθεσή μας, δεν είχαμε ποτέ τόσο μικρό στόχο. Ήταν σαν μια πέτρα που έπεσε στο νερό και δημιούργησε μικρούς κυματισμούς που έγιναν κύματα… Αυτό το πραγματικά φρικτό πράγμα ενέπνευσε πολλούς ανθρώπους και πυροδότησε κάτι καλό».

Με πληροφορίες από BBC