Οι τραγικές πλημμύρες που έπληξαν την περιοχή της Βαλένθια στην Ισπανία στα τέλη Οκτωβρίου, με αποτέλεσμα να χάσουν τη ζωή τους περισσότεροι από 200 άνθρωποι, υπενθύμισαν ότι πολλές από τις λεγόμενες φυσικές καταστροφές είναι στην πραγματικότητα το αποτέλεσμα ακραίων φαινομένων που ενισχύονται από ανθρώπινους παράγοντες.

Η κλιματική κρίση πιθανότατα οδήγησε στις έντονες βροχοπτώσεις που προκάλεσαν τις πλημμύρες, οι οποίες με τη σειρά τους προκλήθηκαν από ένα καιρικό φαινόμενο, που ονομάζεται απομονωμένη ύφεση υψηλού επιπέδου, επίσης γνωστή ως «cold drop» δηλαδή ψυχρή σταγόνα ή «cut-off low».

Αυτό συμβαίνει όταν μια περιοχή χαμηλής πίεσης αποκολλάται από τον αεροχείμαρρο και παραμένει στατική για μεγάλο χρονικό διάστημα, με αποτέλεσμα να προσελκύει δυνητικά υγρό αέρα και να υποβάλλει την περιοχή από κάτω σε παρατεταμένες δυσμενείς καιρικές συνθήκες.

Η Διακυβερνητική Επιτροπή για την Κλιματική Αλλαγή προειδοποιεί ότι η κλιματική αλλαγή έχει ήδη εντείνει τις ακραίες βροχοπτώσεις σε ορισμένες περιοχές και ότι ένας θερμότερος πλανήτης θα εμφανίσει πιο έντονα καιρικά φαινόμενα.

Επιπλέον, η αστική ανάπτυξη σε περιοχές με ιστορικό πλημμυρών επιδεινώνει την κατάσταση – θέτοντας περισσότερους ανθρώπους σε κίνδυνο και μειώνοντας την ικανότητα της γης να διαχειρίζεται τις έντονες βροχοπτώσεις. Σήμερα, ως αποτέλεσμα του τρόπου ζωής μας, περίπου το 23% του παγκόσμιου πληθυσμού θα εκτίθεται σε πλημμύρα κάθε 100 χρόνια.

Πώς μπορούμε λοιπόν να αντιμετωπίσουμε καλύτερα αυτά τα σενάρια; Μεγάλο μέρος της απάντησης έγκειται στην ακριβή κατανόηση των έντονων καιρικών φαινομένων, στη μείωση του χρόνου πρόβλεψής τους, στην αποτελεσματική επικοινωνία του κινδύνου κάθε συμβάντος στον πληθυσμό και στην ιεράρχηση λύσεων που βασίζονται στη φύση για τη μείωση των επιπτώσεών τους.

Η ανθρωπότητα έχει σημειώσει τη μεγαλύτερη πρόοδο σε αυτό το πρώτο σημείο: Πολλά μετεωρολογικά φαινόμενα είναι καλά τεκμηριωμένα και κατανοητά -συμπεριλαμβανομένου του φαινομένου της ψυχρής σταγόνας.

Διαβασε ακομα

Τι είναι το φαινόμενο DANA που προκάλεσε τις φονικές πλημμύρες στην Ισπανία

Ο José María Bodoque, καθηγητής γεωλογίας και πόρων στο Πανεπιστήμιο Castilla La Mancha στην Ισπανία, εξηγεί ότι ένα φαινόμενο ψυχρής σταγόνας σχηματίζεται στην Ευρώπη όταν ένα ψυχρό πολικό μέτωπο αέρα μεταναστεύει προς τα νότια.

Εάν αυτό συμβεί ακριβώς όταν η Μεσόγειος Θάλασσα είναι πολύ ζεστή, η επαφή μεταξύ των αερίων μαζών με διαφορετικές θερμοκρασίες προκαλεί φαινόμενο ψυχρής σταγόνας, με τις χαρακτηριστικές καταρρακτώδεις βροχές. Η γνώση αυτή βοηθά τους μετεωρολόγους να κάνουν προβλέψεις.

Και η ποιότητα των μετεωρολογικών προβλέψεων για τις βροχοπτώσεις, ακόμη και σε περιόδους κλιματικής κρίσης, έχει βελτιωθεί σημαντικά στις ευρωπαϊκές χώρες τα τελευταία χρόνια, συμπεριλαμβανομένης της Ισπανίας.

Τα μοντέλα που προσομοιώνουν τις ατμοσφαιρικές διεργασίες με βάση φυσικούς νόμους βελτιώνονται συνεχώς, εξήγησε ο Juan Ballesteros, ερευνητής στο Εθνικό Συμβούλιο Έρευνας της Ισπανίας, σε μια συνάντηση που διοργάνωσε το Κέντρο Επιστημονικών Μέσων της Ισπανίας μετά τις πλημμύρες της Βαλένθια.

Οι προβλέψεις είναι αρκετά καλές στο να μειώνουν (αλλά όχι να εξαλείφουν) την αβεβαιότητα και υπάρχει συνεχής έρευνα που αφομοιώνει δεδομένα καιρού με Τεχνητή Νοημοσύνη για βελτιωμένες προβλέψεις. Παρ’ όλα αυτά, εξακολουθεί να είναι δύσκολο να υποδείξει κανείς την ένταση και το μέγεθος των ακραίων καιρικών φαινομένων.

Στην περίπτωση του φαινομένου ψυχρής σταγόνας στη Βαλένθια, ο προσδιορισμός του ήταν επαρκής, παρά το γεγονός ότι επρόκειτο για μια ιδιαίτερα έντονη περίπτωση, αν και ο βαθμός στον οποίο μπορεί να αποδοθεί στην κλιματική αλλαγή είναι πολύπλοκος και ακόμη ασαφής.

Ο Ballesteros επισημαίνει ότι, αν και έχουμε ιστορικά αρχεία με τα οποία μπορούμε να συγκρίνουμε το πρόσφατο γεγονός, από στατιστική άποψη, το μέγεθος του δείγματός μας δεν είναι επαρκές για να αποδώσουμε με βεβαιότητα την ένταση του καιρικού φαινομένου της Βαλένθια στην κλιματική αλλαγή.

Υπάρχουν όμως ενδείξεις ότι η κλιματική κρίση επηρεάζει την εμφάνιση και το μέγεθος αυτών των φαινομένων. Μία από αυτές είναι η αποδυνάμωση του αεροχείμαρρου, η οποία προκαλείται από την κλιματική αλλαγή, διευκολύνοντας την κάθοδο ψυχρού αέρα από τις πολικές περιοχές.

Ο Bodoque αναφέρει επίσης ότι μια θερμότερη θάλασσα φέρνει περισσότερη υγρασία, η οποία «πυροδοτεί τα φαινόμενα». Αν η αύξηση των θερμοκρασιών στην επιφάνεια της θάλασσας που παρατηρείται τα τελευταία χρόνια διατηρηθεί, επισημαίνει, «θα μπορούσαμε να έχουμε πιο έντονα, πιο συχνά και πιο παρατεταμένα φαινόμενα ψυχρής σταγόνας – δηλαδή εκτός των συνηθισμένων εποχών τους, που είναι μεταξύ τέλους του καλοκαιριού και αρχής του φθινοπώρου».

Με άλλα φαινόμενα που προκαλούν καταρρακτώδεις βροχές, όπως οι τυφώνες, η κατάσταση είναι παρόμοια: Γνωρίζουμε τα συστατικά, αλλά δεν κατανοούμε πλήρως πώς αλληλεπιδρούν με το μεταβαλλόμενο κλίμα μας για να έχουν τις επιπτώσεις που βλέπουμε.

Από τεχνική άποψη, η μοντελοποίηση των καταρρακτωδών βροχοπτώσεων δεν είναι το δυσκολότερο μέρος της εξίσωσης. Εξακολουθεί να είναι δύσκολο να προβλέψουμε το επίκεντρο μιας καταιγίδας, για παράδειγμα.

Και ο Ballesteros επισημαίνει ότι όσον αφορά τις πλημμύρες, πρέπει να λάβουμε υπόψη ότι η κλιματική αλλαγή επηρεάζει τα εδάφη, δημιουργώντας ξηρότερα περιβάλλοντα που είναι λιγότερο ικανά να απορροφήσουν νερό ή που αυξάνουν την ταχύτητα του νερού που εκρέει από τη γη.

Διαβασε ακομα

Οι μεγαλύτερες πόλεις του κόσμου υπό την τεράστια απειλή της κλιματικής κρίσης

Όσον αφορά τα διαρθρωτικά μέτρα, ο Bodoque προτείνει τον μετριασμό των κινδύνων με την προσπάθεια αποκατάστασης των φυσικών λειτουργιών του εδάφους -όπως η διασφάλιση ότι το νερό φιλτράρεται σωστά σε αυτό- καθώς και την αποκατάσταση του φυσικού κύκλου του νερού σε οικοσυστήματα όπως τα ποτάμια και οι λεκάνες απορροής, αντί να στηριζόμαστε σε γκρίζες υποδομές όπως οι ταμιευτήρες και τα φράγματα.

Ο Ballesteros προσθέτει ότι πρέπει να σημειωθεί πρόοδος στις πολιτικές για τη μείωση της κατανάλωσης ορυκτών καυσίμων, που είναι η κύρια αιτία της κλιματικής κρίσης.

Όσον αφορά την προσαρμογή, επισημαίνει τη σημασία της βελτίωσης των λεκανών απορροής μέσω της αποκατάστασης των δασών και του μετριασμού των μη καταστροφικών ροών – για παράδειγμα, με τη βελτίωση της συνδεσιμότητας με την πλημμυρική πεδιάδα, δίνοντας στους ποταμούς χώρο για να πλημμυρίσουν χωρίς να επηρεάσουν τους ανθρώπους.

Ήρθε η ώρα να γίνουμε ρεαλιστές σχετικά με την τρωτότητα

Όμως, ενώ η κλιματική αλλαγή πιθανώς ευθύνεται εν μέρει για την απώλεια ανθρώπινων ζωών μετά το πρόσφατο φαινόμενο της ψυχρής σταγόνας στην Ισπανία, το ίδιο συνέβη και με την έλλειψη προετοιμασίας.

Ο Bodoque, ειδικός στην εκτίμηση του κινδύνου πλημμύρας, λέει ότι η περιφερειακή διοίκηση της Βαλένθια δεν προειδοποίησε τον πληθυσμό αρκετά νωρίτερα ώστε να μπορέσει να λάβει μέτρα.

Στην πραγματικότητα, η προειδοποίησή της ήρθε 12 ώρες αφότου η Ισπανική Μετεωρολογική Υπηρεσία ανέφερε τον υψηλό κίνδυνο του φαινομένου.

Στην περίπτωση του φαινομένου της ψυχρής σταγόνας στην Ισπανία, η έγκαιρη μετάφραση του κόκκινου συναγερμού σε συγκεκριμένες δράσεις επί τόπου απέτυχε. Δεν ωφελεί να εντοπίζεται εκ των προτέρων ο κίνδυνος εάν η επικοινωνία δεν είναι αποτελεσματική ή εάν ο πληθυσμός δεν γνωρίζει πώς να δράσει.

«Ένα από τα κύρια διδάγματα που πρέπει να αντλήσουμε από αυτά τα γεγονότα είναι η σημασία της βελτίωσης της υποδομής έγκαιρης προειδοποίησης για να διασφαλιστεί ότι όλοι οι άνθρωποι έχουν πρόσβαση σε ακριβείς πληροφορίες σχετικά με τους κλιματικούς κινδύνους», εξηγεί η Natalia Alonso Cano, επικεφαλής του γραφείου για την Ευρώπη του Γραφείου των Ηνωμένων Εθνών για τη Μείωση του Κινδύνου Καταστροφών.

Σύμφωνα με τον Bodoque, πρέπει επίσης να βελτιώσουμε τη χαρτογράφηση των κινδύνων πλημμύρας. Υπάρχει ανάγκη να χαρακτηρίσουμε την ευπάθεια ολιστικά, πράγμα που συνεπάγεται την εξέταση των κοινωνικών, οικονομικών, φυσικών, θεσμικών και πολιτιστικών διαστάσεων του τι κάνει μια κοινότητα ευάλωτη στις καιρικές συνθήκες.

Είναι απαραίτητο να κατανοήσουμε όλες τις συνιστώσες του τι αυξάνει τον κίνδυνο των ανθρώπων: Όχι μόνο την έκθεσή τους σε ακραία καιρικά φαινόμενα, αλλά και το πόσο ευαίσθητοι είναι σε αυτά και πόσο ανθεκτικοί.

Η έρευνα του ίδιου του Bodoque διαπίστωσε ότι το μεγαλύτερο μέρος της βιβλιογραφίας σχετικά με την ευπάθεια στις φυσικές καταστροφές εξετάζει συνήθως μόνο δύο διαστάσεις – την κοινωνική και την οικονομική – ενώ οι θεσμικές και πολιτιστικές ιδιότητες των περιοχών παραμελούνται.

Διαβασε ακομα

Ξέρουμε ποιος απελευθερώνει το αόρατο αέριο που σκοτώνει τον πλανήτη

Όσον αφορά τις προκλήσεις της ενσωμάτωσης της χαρτογράφησης των πλημμυρόπληκτων περιοχών στη λήψη περιφερειακών αποφάσεων, ο Bodoque επισημαίνει ότι στην Ευρωπαϊκή Ένωση υπάρχει ένα κανονιστικό πλαίσιο που περιλαμβάνει μια προκαταρκτική εκτίμηση του κινδύνου πλημμύρας, καθώς και χάρτες κινδύνου στους οποίους ο κίνδυνος πρέπει να υπολογίζεται ανάλογα με τον πληθυσμό και τα εκτεθειμένα περιουσιακά στοιχεία.

«Υπάρχουν αρκετά περιθώρια βελτίωσης- οι χάρτες κινδύνου πλημμύρας παρουσιάζουν αρκετή αβεβαιότητα». Εν μέρει, εξηγεί, αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι οι πλημμύρες είναι μια τυχαία διαδικασία.

Είναι πολύ πιθανό ότι όπου έχει ήδη συμβεί μια έντονη πλημμύρα, θα συμβεί και άλλη αργότερα, αλλά δεν είναι δυνατόν να γνωρίζουμε αν θα συμβεί σε πέντε ή 300 χρόνια.

Εκτός από αυτό, εξηγεί ο Bodoque, υπάρχει και ένα άλλο ζήτημα. Οι παράμετροι που τροφοδοτούν τους χάρτες κινδύνου δεν είναι σταθερές τιμές, αλλά εύρος τιμών – μπορείς να εισάγεις ανώτερες, μεσαίες ή κατώτερες τιμές, όπως επιθυμείς.

Με άλλα λόγια, βλέπουν μόνο μαύρο και άσπρο. «Παρέχω μια ενιαία χαρτογραφική έξοδο, ενώ για κάθε μία από τις παραμέτρους και για το εύρος έχω άπειρες εξόδους», λέει ο Bodoque. Η αβεβαιότητα ισοπεδώνεται σε έναν ντετερμινιστικό χάρτη που μπορεί στη συνέχεια να δημιουργήσει μια ψευδή αίσθηση ασφάλειας.

Είναι απαραίτητο, λέει ο Bodoque, να αλλάξει αυτή η μέθοδος δημιουργίας χαρτών που αντιπροσωπεύουν τις πιθανότητες κινδύνου σε περιοχές που είναι επιρρεπείς σε πλημμύρες.

Διαβασε ακομα

Μάντεψε ποιος φταίει για τα ακραία καιρικά φαινόμενα. Εσύ!

Αυτή η προσέγγιση θα αντικατοπτρίζει καλύτερα την αβεβαιότητα που ενυπάρχει στα πλημμυρικά φαινόμενα. Ωστόσο, αυτό το πιθανολογικό μοντέλο συνεπάγεται υψηλό υπολογιστικό κόστος.

Για την καλύτερη αντιμετώπιση των κινδύνων που συνδέονται με τις καταρρακτώδεις βροχές, ο Bodoque τονίζει τη σημασία της ευαισθητοποίησης του πληθυσμού σχετικά με τον κίνδυνο που αντιμετωπίζει.

Στην Ισπανία, ο ίδιος και οι συνάδελφοί του διαπίστωσαν ότι οι άνθρωποι που εκτίθενται στις φυσικές καιρικές διεργασίες δεν αντιλαμβάνονται ότι διατρέχουν κίνδυνο, εν μέρει επειδή τα ακραία καιρικά φαινόμενα δεν συμβαίνουν κάθε χρόνο.

Αυτή η χαμηλή αντίληψη του κινδύνου έχει θανατηφόρες συνέπειες, καθώς ενθαρρύνει απερίσκεπτες αποφάσεις σε επικίνδυνες καταστάσεις.

Ενάντια σε αυτό, ο Bodoque προτείνει την ανάπτυξη σχεδίων επικοινωνίας για διαφορετικά ακροατήρια. Σε ένα άρθρο που δημοσιεύθηκε στο Journal of Hydrology, του οποίου είναι συν-συγγραφέας, ο Bodoque αναφέρει ότι ενώ «η διαχείριση κινδύνου που βασίζεται σε μια τεχνοκρατική προσέγγιση μπορεί να δώσει στους ανθρώπους μια ψευδή αίσθηση ασφάλειας», η εφαρμογή μιας καλής στρατηγικής επικοινωνίας κινδύνου θα διευκολύνει την καλύτερη ανταπόκριση στις ειδοποιήσεις έκτακτης ανάγκης.

Με πληροφορίες από Wired