Υπάρχει ένας θησαυρός τρόπων για τη διάσωση ειδών που βρίσκονται σε κίνδυνο και την αποκατάσταση των ενδιαιτημάτων τους, ώστε να μπορούν να ζουν με ασφάλεια. Σε υγιή κατάσταση, οι πλούσιοι και βιοποικίλοι βιότοποι μπορούν να αναπληρώσουν το νερό, τον αέρα, το έδαφος και να μειώσουν τον κίνδυνο επικίνδυνων μεταδοτικών ασθενειών.

Μια μεγάλη μελέτη αποκάλυψε φέτος ότι οι προσπάθειες προστασίας είναι γενικά αποτελεσματικές στη μείωση της παγκόσμιας απώλειας της βιοποικιλότητας. Διεθνείς ερευνητές πέρασαν 10 χρόνια αξιολογώντας μέτρα διατήρησης, συμπεριλαμβανομένης της δημιουργίας προστατευόμενων περιοχών, της αποκατάστασης των οικοτόπων και της εξάλειψης των χωροκατακτητικών ειδών. Διαπίστωσαν ότι στις περισσότερες περιπτώσεις (66%) τα μέτρα αυτά βελτίωσαν την κατάσταση της βιοποικιλότητας ή επιβράδυναν τη μείωσή της.

Η ανάγκη για έργα προστασίας όπως αυτά γίνεται όλο και πιο επείγουσα. Πριν από δύο χρόνια, οι ηγέτες περισσότερων από 100 κρατών υπέγραψαν την πιο φιλόδοξη διεθνή προσπάθεια για τη διάσωση της παγκόσμιας φύσης: Να προστατευθεί το 30% της παγκόσμιας γης και των ωκεανών μέχρι το 2030. Τον Οκτώβριο του 2024, οι παγκόσμιοι ηγέτες συγκεντρώθηκαν και πάλι για να κάνουν έναν απολογισμό της παγκόσμιας προόδου για την προστασία της βιοποικιλότητας, στο Κάλι της Κολομβίας.

Μέχρι στιγμής, ο κόσμος βρίσκεται πολύ μακριά από το στόχο: Μόλις το 17% της γης και το 8% των ωκεανών μας είναι υπό κάποια μορφή καθορισμένης προστασίας, σύμφωνα με το Nature Conservancy – αν και η περιοχή όπου η προστασία επιβάλλεται αποτελεσματικά είναι πιθανότατα μικρότερη.

Ακολουθούν πέντε αποδεδειγμένοι τρόποι με τους οποίους είναι δυνατή η αποκατάσταση της βιοποικιλότητας και η διατήρηση της φύσης.

epistimones-sozoun-tous-kitrinomatides-pigkouinous-sti-nea-zilandia-me-dynamotika-smoothies-psarion

Προστασία των ωκεανών

Καλύπτοντας το 70% του πλανήτη μας και αντιπροσωπεύοντας περισσότερο από το 95% της βιόσφαιρας, οι ωκεανοί περιέχουν πλούσια βιοποικιλότητα. Όμως μόλις το 2,8% των ωκεανών του κόσμου προστατεύεται αποτελεσματικά και μόνο το 8,3% διατηρείται, σύμφωνα με πρόσφατη έκθεση της πρωτοβουλίας Bloomberg Philanthropies Ocean Initiative.

Οι θαλάσσιες προστατευόμενες περιοχές (ΘΠΠ), αν εφαρμοστούν σωστά, μπορούν να γίνουν κρίσιμοι παράδεισοι βιοποικιλότητας, οι οποίοι προστατεύουν αμέτρητα είδη από την υπεραλίευση, τη ρύπανση και την καταστροφή των ενδιαιτημάτων τους. Οι χώρες που έχουν θεσπίσει θαλάσσιες προστατευόμενες περιοχές έχουν βιώσει μεγάλα κέρδη για τη βιοποικιλότητα.

Οι Σεϋχέλλες, ένα αρχιπέλαγος 115 νησιών στον Ινδικό Ωκεανό, για παράδειγμα, βίωσαν μια σημαντική επιστροφή των φαλαινών μετά την υπογραφή μιας ανταλλαγής χρέους με τη φύση, η οποία οδήγησε σε διαγραφή σχεδόν 22 εκατ. δολαρίων του εθνικού χρέους της με αντάλλαγμα τη δημιουργία 13 ΘΠΠ. Οι επιστήμονες περιέγραψαν την επιστροφή των γαλάζιων φαλαινών στον Ινδικό Ωκεανό ως «νίκη της διατήρησης», αφού ο πληθυσμός αποδεκατίστηκε από τον σοβιετικό φαλαινοθηρικό στόλο τη δεκαετία του 1960.

Οι Αζόρες δημιούργησαν τον Οκτώβριο του 2024 τη μεγαλύτερη ΘΠΠ στον Βόρειο Ατλαντικό, η οποία εκτείνεται σε 287.000 τετραγωνικά χιλιόμετρα και προστατεύει το 30% της θάλασσας που περιβάλλει το πορτογαλικό αρχιπέλαγος. Η πρώτη ΘΠΠ της Πορτογαλίας σχεδιάστηκε από τοπικούς ψαράδες που ήθελαν να προστατεύσουν τους πληθυσμούς χταποδιών και σαρδέλας στο Αλγκάρβε. Εκτείνεται σε 156 τετραγωνικά χιλιόμετρα θάλασσας, με μια ζώνη απαγόρευσης της αλιείας 20 τετραγωνικών χιλιομέτρων, η περιοχή έδωσε στη φύση την ευκαιρία να αναπληρωθεί και να διασφαλίσει ότι οι ζωτικές πηγές τροφής θα είναι διαθέσιμες για μεγάλο χρονικό διάστημα στο μέλλον.

«Εδώ και αιώνες, οι κάτοικοι των Αζορών είναι συνδεδεμένοι με τη θάλασσα και θέλουμε να διασφαλίσουμε ότι αυτή η σύνδεση θα παραμείνει ισχυρή, υποστηρίζοντας τις κοινότητες που εξαρτώνται από έναν υγιή ωκεανό», λέει ο Luis Bernardo Brito e Abreu, σύμβουλος της κυβέρνησης των Αζορών. «Ελπίζουμε ότι η δράση μας όχι μόνο θα ωφελήσει τους ανθρώπους και την άγρια ζωή στις Αζόρες, αλλά θα εμπνεύσει και τον υπόλοιπο κόσμο να εκπληρώσει τις παγκόσμιες δεσμεύσεις του για την προστασία του 30% του ωκεανού».

Καταπολέμηση χωροκατακτητικών ειδών

Τα χωροκατακτητικά είδη μπορούν να προκαλέσουν καταστροφές στα οικοσυστήματα και την άγρια ζωή. Κοστίζουν στην παγκόσμια οικονομία περισσότερα από 423 δισ. δολάρια κάθε χρόνο και έχουν αναγνωριστεί ως ένας από τους κύριους παράγοντες απώλειας της παγκόσμιας βιοποικιλότητας. Από το 1500, η εισαγωγή χωροκατακτητικών ειδών έχει οδηγήσει στο 25% των εξαφανίσεων φυτών και στο 33% των εξαφανίσεων ζώων. Η απομάκρυνση αυτών των ειδών από τα ενδιαιτήματα είναι ζωτικής σημασίας για την ανάσχεση της απώλειας της βιοποικιλότητας. Αυτό όμως γίνεται όλο και πιο δύσκολο, καθώς η κλιματική κρίση προκαλεί την εξάπλωση των επιβλαβών οργανισμών και την επέκταση της εξάπλωσής τους σε νέα ενδιαιτήματα.

Οι ολυμπιονίκες της κωπηλασίας και του windsurf έχουν επίσης αρχίσει να ευαισθητοποιούνται σχετικά με την περιβαλλοντική απειλή που συνιστούν τα χωροκατακτητικά είδη, απομακρύνοντας την καταστροφική πανίδα και χλωρίδα από τα σκάφη και τα υδροπτέρυγά τους. Παράλληλα οι σεφ έχουν αρχίσει να προσθέτουν κάποια από αυτά τα χωροκατακτητικά είδη στα πιάτα τους, κάτι που είναι απίθανο να τα εξαλείψει, αλλά μπορεί να εκπαιδεύσει το κοινό σχετικά με τους κινδύνους των εισβολέων.

Αλλά, σε ορισμένες περιπτώσεις, η πλήρης εξάλειψη είναι δυνατή. Το τροπικό νησί Παλμύρα στον κεντρικό Ειρηνικό Ωκεανό κατάφερε να απαλλαγεί από τους 20.000 αρουραίους που κυριαρχούσαν στην ατόλη (πυκνότητα πληθυσμού 10 φορές μεγαλύτερη από ό,τι σε ψυχρότερα κλίματα) το 2011.

Η φύση ανέκαμψε μετά την εξάλειψη, τα αυτοφυή δέντρα κέρδισαν έδαφος και δύο νέα είδη καβουριών παρατηρήθηκαν για πρώτη φορά στα νησιά.

Αποκατάσταση υποβαθμισμένων υγροβιότοπων

Οι υγροβιότοποι, εκτός από το να παρέχουν ένα σημαντικό σπίτι στην άγρια ζωή, συμβάλλουν στην πρόληψη των πλημμυρών, στην παροχή φρέσκου πόσιμου νερού και στη μείωση της διάβρωσης των ακτών. Οι υγροβιότοποι συγκαταλέγονται μεταξύ των πιο υποβαθμισμένων τύπων οικοτόπων, με τον άνθρωπο να καταστρέφει το 85% των υγροβιότοπων στον κόσμο. Αλλά και το αντίθετο είναι δυνατό, με πολλούς υγροβιότοπους να αποκαθίστανται σε υγιή κατάσταση.

Η μεγαλύτερη αποκατάσταση ενός υποβαθμισμένου οικοτόπου στον κόσμο βρίσκεται σε εξέλιξη στη Φλόριντα των ΗΠΑ. Οι Everglades, ένας εκτεταμένος υγροβιότοπος που κάποτε ήταν διπλάσιος από το σημερινό του μέγεθος, αναβιώνουν για να βελτιωθεί η φθίνουσα υδατική ασφάλεια της πολιτείας και να ενθαρρυνθεί η επιστροφή της άγριας ζωής των υγροβιοτόπων.

Στην πρωτεύουσα της Σρι Λάνκα, το Κολόμπο, οι τοπικές προσπάθειες έχουν μετατρέψει αυτό που κάποτε ήταν μια χωματερή σκουπιδιών σε έναν υγροβιότοπο που βρίθει από παπαγάλους, ερωδιούς και κορμοράνους, ενώ φιλοξενεί επίσης ροζ νούφαρα και νεροβούβαλους. (Αυτοί οι ευγενικοί γίγαντες μπορούν και οι ίδιοι να βοηθήσουν στην επιστροφή βιομηχανικών ερειπίων στην παλιά τους υγροτοπική αίγλη).

Ορισμένοι υγροβιότοποι μπορούν επίσης να αποτελέσουν ισχυρούς αποδέκτες άνθρακα όταν βρίσκονται σε υγιή κατάσταση, καθιστώντας την αποκατάστασή τους ακόμη πιο επιτακτική στον αγώνα για τον περιορισμό της κλιματικής αλλαγής. Μια φινλανδική αλιευτική κοινότητα μετέτρεψε τους πλούσιους σε άνθρακα τυρφώνες του Linnunsuo από μια μολυσμένη, άγονη γη που χρησιμοποιούνταν για την εξόρυξη τύρφης σε σπίτι για τα υδρόβια πουλιά. Μόλις ένα χρόνο μετά την αποκατάσταση, το 2013, περισσότερα από 100 είδη είχαν επιστρέψει στο Linnunsuo. Άλλα 100 είδη έχουν προστεθεί από τότε.

Η αποκατάσταση ενδιαιτημάτων μπορεί να συμβεί σε οποιαδήποτε υποβαθμισμένη περιοχή, όχι μόνο σε πρώην βιομηχανικές εκτάσεις. Ακόμη και ο κήπος σου μπορεί να είναι ένα ιδανικό σημείο για ένα μικροσκοπικό καταφύγιο άγριας ζωής για υδρόβια και ημιυδρόβια είδη.

Διάσωση βασικών ειδών

Όλα τα φυτά και τα ζώα ζουν ως μέρος ενός προσεκτικά ισορροπημένου οικοσυστήματος, και όταν ένα στοιχείο αυτού του συστήματος αφαιρείται, η ισορροπία χάνεται. Υπάρχουν όμως ορισμένα ζώα που υπερβαίνουν κατά πολύ το βάρος τους όταν πρόκειται για τη διατήρηση ενός υγιούς οικοσυστήματος. Αυτά είναι γνωστά ως είδη-κλειδιά και η προστασία τους μπορεί να είναι καθοριστική για τη διάσωση πολλών άλλων ειδών που βασίζονται στην παρουσία τους.

Οι μηχανικοί του οικοσυστήματος θεωρούνται συχνά είδη-κλειδιά. Στις ΗΠΑ, οι επανεισαγόμενοι κάστορες ασχολούνται με την ανοικοδόμηση χαμένων ενδιαιτημάτων για βίδρες, χελώνες και ψάρια. Στα νησιά Γκαλαπάγκος, εν τω μεταξύ, οι γιγάντιες χελώνες – που κάποτε χάθηκαν από το νησί της Εσπανιόλα – «γκρεμίζουν» ένα τοπίο κατάφυτο από ξυλώδη φυτά, δημιουργώντας ξέφωτα που χρησιμοποιούνται ως διάδρομοι προσγείωσης και τόποι ωοτοκίας από το απειλούμενο με εξαφάνιση άλμπατρος. Όπως και με τους υγροβιότοπους, οι νεροβούβαλοι μεταμορφώνουν τα περιβάλλοντα σε όλο τον κόσμο, δημιουργώντας υγιείς βιότοπους για κάθε είδους είδη, από βατράχια και νυχτερίδες μέχρι χόρτα σε βάλτους. Και στο Κονγκό, οι αφρικανικοί δασικοί ελέφαντες διαδίδουν σπόρους και θρεπτικά συστατικά και βοηθούν τα δέντρα να μεγαλώσουν και να ζήσουν περισσότερο.

Ένα πράγμα είναι σαφές, υποστηρίζουν οι ειδικοί: Η προστασία των βασικών ειδών είναι θεμελιώδης για τη διατήρηση της βιοποικιλότητας. Όπου οι βίσονες έχουν αντικαταστήσει τα βοοειδή στα λιβάδια της Μοντάνα, οι πληθυσμοί των ντόπιων φυτών, των πτηνών όπως τα σπουργίτια και των οπληφόρων, όπως τα ελάφια και τα ζαρκάδια, έχουν αυξηθεί – η ποικιλομορφία της ζωής ανθίζει.

Αναγέννηση των δασών

Η καταστροφή των δασών αποτελεί σημαντική απειλή για τη βιοποικιλότητα παγκοσμίως. Μεταξύ 2001 και 2011, ο κόσμος έχασε 437 εκατομμύρια εκτάρια δενδρώδους κάλυψης. Συνολικά, σύμφωνα με μια εκτίμηση, σχεδόν τα δύο τρίτα των τροπικών δασών του κόσμου έχουν υποβαθμιστεί ή καταστραφεί. Στη Λατινική Αμερική και την Καραϊβική, οι πληθυσμοί των ζώων έχουν μειωθεί κατά 95% τα τελευταία 50 χρόνια λόγω της έντονης αποψίλωσης των δασών και της επέκτασης της γεωργίας.

Όταν τα δάση προστατεύονται σωστά, η βιοποικιλότητα ευδοκιμεί. Στο δάσος Los Cedros του Εκουαδόρ, οι πίθηκοι και περίπου 400 είδη πουλιών ευδοκιμούν. Αλλά αυτό δεν συνέβαινε πάντα. Η άγρια ζωή του Los Cedros απειλούνταν σοβαρά από τις εξορυκτικές δραστηριότητες και την αποψίλωση των δασών. Το 2021, ένας δικαστής αποφάνθηκε ότι η εκχέρσωση του δάσους για την εξόρυξη παραβίαζε τα συνταγματικά δικαιώματα της φύσης του Los Cedros – ένα αναπτυσσόμενο νομικό κίνημα που αναγνωρίζει το εγγενές δικαίωμα του φυσικού κόσμου στην ίδια προστασία με τους ανθρώπους και τις επιχειρήσεις. Το δάσος απέκτησε νομική προσωπικότητα και μετατράπηκε σε καταφύγιο για τη βιοποικιλότητα.

Η φύτευση δέντρων αναφέρεται συχνά ως μια εύκολη απάντηση για την επίλυση της κλιματικής κρίσης, αλλά οι ειδικοί λένε ότι η προστασία των υφιστάμενων δασών είναι ο καλύτερος τρόπος για τη δέσμευση του άνθρακα και την ενίσχυση της βιοποικιλότητας.

Η φυσική αναγέννηση των δασών, όπου τα δέντρα αφήνονται να αναπτυχθούν αυθόρμητα, με περιορισμένη ανθρώπινη παρέμβαση, κερδίζει έδαφος παγκοσμίως ως ένα εκπληκτικά αποτελεσματικό εργαλείο διατήρησης. Μια μελέτη διαπιστώνει ότι η φυσική αναγέννηση μπορεί δυνητικά να απορροφήσει 40 φορές περισσότερο άνθρακα από ό,τι οι φυτείες, και να προσφέρει βιότοπο για περισσότερα είδη.

Με πληροφορίες από BBC

Tags