Η ελευθερία του Τύπου και ο πλουραλισμός των μέσων ενημέρωσης στην Ευρωπαϊκή Ένωση βρίσκονται αντιμέτωποι με μια βαθιά κρίση, σύμφωνα με έκθεση της οργάνωσης Civil Liberties Union for Europe (Liberties), η οποία στηρίχθηκε στο έργο 43 οργανώσεων ανθρωπίνων δικαιωμάτων σε 21 χώρες.

Η έκθεση υπογραμμίζει ότι αρκετές κυβερνήσεις στην Ε.Ε. επιτίθενται άμεσα ή υπονομεύουν την ανεξαρτησία των ΜΜΕ και τους ρυθμιστικούς τους θεσμούς, ενώ ο πλουραλισμός των μέσων «στραγγαλίζεται» από την υπερσυγκέντρωση ιδιοκτησίας, ακόμη και σε χώρες με παραδοσιακά ελεύθερα μέσα.

«Δεν προκαλεί έκπληξη», λέει ο Jonathan Day, βασικός συντάκτης της έκθεσης. «Οι κυβερνήσεις που αποδυναμώνουν το κράτος δικαίου ξεκινούν συχνά προσπαθώντας να ελέγξουν το τοπίο των μέσων ενημέρωσης στη χώρα τους».

Ο Day τονίζει πως η European Media Freedom Act (Emfa), η νομοθετική πρωτοβουλία της Ε.Ε. για την προστασία της ελευθερίας του Τύπου, ήδη αντιμετωπίζει αντιδράσεις πριν ακόμη τεθεί πλήρως σε εφαρμογή. Η επιτυχής εφαρμογή της, ωστόσο, όπως σημειώνει, θα μπορούσε να καθορίσει το μέλλον της ελευθερίας του Τύπου σε πολλές χώρες.

Ανησυχητικά επίπεδα συγκέντρωσης ιδιοκτησίας

Η έκθεση εστιάζει σε επικίνδυνα υψηλή συγκέντρωση ιδιοκτησίας των ΜΜΕ στην Κροατία, τη Γαλλία, την Ουγγαρία, την Ολλανδία, τη Σλοβενία, την Ισπανία και τη Σουηδία. Ιδιοκτήτες μεγάλου πλούτου συγκεντρώνουν δυσανάλογη επιρροή, ενώ η έλλειψη διαφάνειας στην ιδιοκτησία των μέσων επιδεινώνει την κατάσταση.

Αν και η Emfa προβλέπει δημόσια προσβάσιμες βάσεις δεδομένων για την ιδιοκτησία των ΜΜΕ, πολλά κράτη μέλη δεν τις έχουν ακόμα εφαρμόσει, παρόλο που ο κανονισμός αναμένεται να τεθεί πλήρως σε ισχύ τον Αύγουστο.

Στη Γαλλία, η έκθεση αναφέρεται στον Vincent Bolloré, ο οποίος εξαγόρασε τον εκδοτικό κολοσσό Hachette και τοποθέτησε διευθυντικά στελέχη με πολιτικές συμπάθειες προς τον ίδιο.

Στην Ιταλία, η επικείμενη εξαγορά του πρακτορείου ειδήσεων AGI από τον Antonio Angelucci, βουλευτή της ακροδεξιάς Lega, προκαλεί ανησυχία, καθώς ήδη ελέγχει τα Il Giornale, Libero και Il Tempo.

Στη Σουηδία, ο όμιλος Bonnier κατέχει το 43% των συνδρομητικών εφημερίδων, ενώ στην Ολλανδία οι όμιλοι RTL Nederland και Talpa Network ελέγχουν πάνω από το 75% της τηλεοπτικής αγοράς.

Στη διαδικτυακή ολλανδική αγορά κυριαρχούν οι DPG Media, Mediahuis και RTL Nederland – με την πρώτη να επιχειρεί εξαγορά της τελευταίας, κίνηση που ερευνά η αρμόδια αρχή ανταγωνισμού.

Κρατική παρέμβαση και δημόσια μέσα υπό κατάρρευση

Η κρατική παρέμβαση στα δημόσια μέσα είναι πλέον συστημική σε αρκετές χώρες. Στην Ουγγαρία, η Kesma (Central European Press and Media Foundation), υπό τον έλεγχο προσώπων πιστών στον Viktor Orbán, κατέχει εκατοντάδες ΜΜΕ και χρηματοδοτείται σχεδόν αποκλειστικά από κρατική διαφήμιση.

Παρόμοια φαινόμενα σημειώνονται και σε άλλες χώρες, όπως η Ελλάδα, η Βουλγαρία, η Μάλτα και η Σλοβενία, όπου οι κρατικές διαφημίσεις, όπως αναφέρεται στον Guardian, «κατανέμονται με αδιαφανή και επιλεκτικό τρόπο, ευνοώντας φιλοκυβερνητικά μέσα».

Στη Σλοβακία, νέοι νόμοι κατάργησαν βασικές εγγυήσεις για την ανεξαρτησία της δημόσιας ραδιοτηλεόρασης, ενώ η ανεξαρτησία των δημόσιων ΜΜΕ απειλείται και σε χώρες όπως η Κροατία, η Ιταλία, η Ελλάδα και η Βουλγαρία.

Επιθέσεις κατά δημοσιογράφων και νομικός εκφοβισμός

Οι δημοσιογράφοι παραμένουν ευάλωτοι σε ρητορική μίσους, φυσικές επιθέσεις και αστυνομική βία – φαινόμενα που καταγράφηκαν το 2024 στη Γαλλία, τη Γερμανία, την Ισπανία, την Ουγγαρία και την Ελλάδα, ενώ οι γυναίκες δημοσιογράφοι στοχοποιούνται δυσανάλογα.

Επιπλέον, οι SLAPP αγωγές (στρατηγικές αγωγές φίμωσης δημόσιου λόγου) θεωρούνται υπαρξιακή απειλή σε τουλάχιστον 12 χώρες. Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση του πρωθυπουργού της Σλοβακίας Robert Fico, ο οποίος καταμήνυσε δημοσιογράφο.

Τέλος, η άρνηση πρόσβασης σε δημόσια πληροφορία λειτουργεί ως εργαλείο φίμωσης σε χώρες όπως η Γερμανία, η Ισπανία, η Ολλανδία, η Ελλάδα, η Μάλτα και η Βουλγαρία.