Ποιος ήταν στην πραγματικότητα ο Άγιος Βασίλης; Ήταν ο Μέγας Βασίλειος, ο οποίος έζησε στην Καππαδοκία και αφιέρωσε όλη του τη ζωή στη βοήθεια προς τον συνάνθρωπο; Ήταν ο Άγιος Νικόλαος που φημιζόταν για τη γενναιοδωρία του και στον οποίο οι βόρειοι λαοί «φόρτωσαν» το έλκηθρο και μια σειρά από ταράνδους – και η Coca Cola την κόκκινη στολή; Ή μήπως ήταν ένας σαμάνος των Sámi – όπως αποκαλούνται οι αυτόχθονες κάτοικοι του Sápmi, που σήμερα περιλαμβάνει βόρεια τμήματα της Νορβηγίας, της Σουηδίας, της Φινλανδίας και της χερσονήσου Κόλα στη Ρωσία;

Η ιστορία έχει ως εξής: μια φορά κι έναν καιρό, οι σαμάνοι Sámi μάζευαν και αποξήραναν τα amanita muscaria – κάτι ψυχεδελικά μανιτάρια με κόκκινες και άσπρες κηλίδες – και στο χειμερινό ηλιοστάσιο τα έδιναν ως δώρα μέσα από τα ανοίγματα στην οροφή των καλύβων του χωριού – αφού οι πόρτες ήταν κλειστές από το χιόνι.

Δείτε αυτή τη δημοσίευση στο Instagram.

Η δημοσίευση κοινοποιήθηκε από το χρήστη Photophoko (@photophoko)

Οι Sámi ήταν παραδοσιακά κτηνοτρόφοι ταράνδων, οπότε όταν κατανάλωναν τα μανιτάρια, κυρίαρχο θέμα στις ψευδαισθήσεις τους ήταν πως οι τάρανδοι πετούσαν ή ότι οι ίδιοι έκαναν delivery των μανιταριών τους «καβάλα» σε έλκηθρα που έσερναν τα ιπτάμενα ζώα!

Σε ορισμένες εκδοχές της θεωρίας, οι σαμάνοι φορούσαν κόκκινη στολή (εμπνευσμένη από το χρώμα των μανιταριών), ενώ τύλιγαν τα δώρα τους με κόκκινο και λευκό χαρτί, για να τα βάζουν κάτω από το χριστουγεννιάτικο δέντρο, ακριβώς όπως τα amanita muscaria φυτρώνουν κάτω από τα δέντρα.

Υπάρχει κάποια αξία σε αυτή τη θεωρία;

Η ιστορία ότι ο Άγιος Βασίλης προέκυψε από μια σαμανική παράδοση των Sámi έχει και πολλά κενά, όπως υποστηρίζει ο Tim Frandy, επίκουρος καθηγητής Σκανδιναβικών Σπουδών και μέλος της κοινότητας των απογόνων των Sámi στη Βόρεια Αμερική. «Η θεωρία έχει επικριθεί ευρέως από τους Sámi ως μια στερεοτυπική και προβληματική παρερμηνεία της πραγματικής κουλτούρας τους».

Για να εξακριβώσει εάν η θεωρία είχε βάση, ο Frandy αναζήτησε στοιχεία από τις χειμωνιάτικες παραδόσεις των Sámi. Το Juovllat, ή Yule, ήταν η εποχή που κρύβονταν από τον τρομακτικό stállu, ένα πλάσμα που ρουφούσε το πνεύμα της ζωής των Sámi με έναν σιδερένιο σωλήνα.

Stallu is a #Sami #mythology #character by Goranus that is presented at Samiland. #Levi #Lapland #winterwonderland pic.twitter.com/rEgwiwvVUF

— Samiland (@samilandlevi) January 20, 2014

Δεδομένου ότι τα stállu ήταν πιο δραστήρια κατά τη διάρκεια των Χριστουγέννων, οι παραδόσεις των Sámi περιλάμβαναν προληπτικά μέτρα εκείνη την περίοδο, όπως η διασφάλιση ότι όλοι – συμπεριλαμβανομένων των παιδιών – παρέμεναν απολύτως σιωπηλοί, η τακτοποίηση των σωρών ξύλων για να μην παγιδευτεί ένα stállu στα κλαδιά και η τοποθέτηση νερού για να πιει το stállu.

«Αυτά τα έθιμα δεν ήταν ακριβώς χαρούμενα ή διασκεδαστικά», λέει ο Frandy στο National Geographic. «Οι Sámi και το σύνολο του σκανδιναβικού βορρά, είχαν παραδόσεις πολύ διαφορετικές από αυτές του Άγιου Βασίλη – γεγονός που υποδηλώνει ότι κάτι δεν πάει καλά με αυτή τη θεωρία».

Ευτυχώς, μέχρι τη δεκαετία του 1950, η σκανδιναβική παράδοση του Jultomten, ενός ξωτικού που μοιάζει με ξωτικό των Χριστουγέννων, αντικατέστησε σε μεγάλο βαθμό το stállu.

Διαβασε ακομα

Πώς θα μπορούσε να είναι η ζωή μετά τη ζωή μέσα από τα μαγικά μανιτάρια

Μανιτάρια με επτά βούλες

Ο Frandy συνεχίζει να καταρρίπτει άλλα στοιχεία αυτής της θεωρίας, στοιχείο προς στοιχείο: Ενώ η ενδυμασία των σαμάνων της Σιβηρίας συνδέεται περιστασιακά με τα μανιτάρια, των Sámi δεν συνδέεται. Εξάλλου, όπως αναφέρει, ελάχιστα είναι στην πραγματικότητα γνωστά για τα σαμανικά ενδύματα των Sámi.

Η μόνη φορά που ο Frandy διέκρινε πως οι σαμάνοι Sámi συνδέονταν ιδιαίτερα με τα ψυχεδελικά μανιτάρια ήταν όταν ένας Φινλανδός εθνογράφος ισχυρίστηκε τη δεκαετία του 1940 ότι οι Inari Sámi συνήθιζαν να καταναλώνουν μανιτάρια με επτά βούλες.

«Μεγαλώνοντας στη Φινλανδία, τη Σουηδία και τους Sámi, δεν είχα ακούσει ποτέ για συσχετισμούς μανιταριών με τα Χριστούγεννα […] μέχρι που η Ikea άρχισε να πουλάει διακοσμητικά μανιταριών για τα χριστουγεννιάτικα δέντρα», λέει ο Frandy. «Στο Sápmi, όμως, αυτά τα μανιτάρια βγαίνουν τον Σεπτέμβριο και μέχρι τον Δεκέμβριο έχουν εξαφανιστεί κάτω από το χιόνι».

Διαβασε ακομα

Είναι τα ψυχεδελικά η λύση στην κλιματική κρίση;

Ποιος ήταν τελικά ο Άγιος Βασίλης

Τα Χριστούγεννα, όπως και οι περισσότερες χριστιανικές γιορτές, αποτελούν ένα υποκατάστατο των παγανιστικών εορτασμών που, παραδοσιακά, λάμβαναν χώρα την ίδια εποχή. Για να γιορτάσουν το χειμερινό ηλιοστάσιο, οι αρχαίοι Ρωμαίοι διοργάνωναν μια γιορτή προς τιμήν των παιδιών, ενώ οι Σκανδιναβοί γιόρταζαν το Yule ντυμένοι με «τρομακτικές» στολές καθώς μετέφεραν δώρα από σπίτι σε σπίτι.

Μια σαφής επιρροή του Άγιου Βασίλη είναι ο Ολλανδός Sinterklaas, ο οποίος παρακολουθεί εξ αποστάσεως τη συμπεριφορά των παιδιών και στη συνέχεια διασχίζει με το λευκό άλογό του τις στέγες, αφήνοντας δώρα στα ξύλινα παπούτσια τους.

Ο Sinterklaas βασίζεται σε μεγάλο βαθμό στον Άγιο Νικόλαο, τον Έλληνα επίσκοπο της πρώιμης χριστιανικής εκκλησίας, γνωστό για τη γενναιοδωρία και την αγάπη του για τα παιδιά.

Σύμφωνα με τη Maria Kennedy, διευθύντρια του New Jersey Folk Festival και επίκουρη καθηγήτρια Αμερικανικών Σπουδών «η μετατροπή του χριστιανικού Αγίου Νικολάου σε λαϊκό ξωτικό περιλαμβάνει μια πολύπλοκη αλληλεπίδραση πολλών χριστιανικών και παγανιστικών εθίμων […] από τη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία στις σκανδιναβικές χώρες και στη συνέχεια στην Αμερική και πέρα από αυτήν».

Μία σύγχρονη «τεράστια» μορφή

Ο Άγιος Βασίλης, όπως τον ξέρουμε σήμερα, δηλαδή ο μεσήλικας με τη λευκή γενειάδα που παραδίδει παιχνίδια στα σπίτια πετώντας με ένα έλκηθρο που οδηγείται από ταράνδους – εμφανίστηκε στην Αμερική το 1822 με τη δημοσίευση του ποιήματος του Clement Clarke Moore, “An Account of a Visit from St. Nicholas”.

Οι δημοφιλείς απεικονίσεις του Άγιου Βασίλη από τον εικονογράφο Thomas Nast στο περιοδικό Harper’s Magazine που άρχισαν το 1863 προσέθεσαν την κατοικία του στο Βόρειο Πόλο και έκαναν βοηθούς του για την κατασκευή παιχνιδιών τα ξωτικά. Ο Nast ζωγράφισε επίσης τον Άγιο Βασίλη ως έναν μεγάλο χαρούμενο άνδρα αντί για ένα μικρό χαρούμενο ξωτικό.

Δείτε αυτή τη δημοσίευση στο Instagram.

Η δημοσίευση κοινοποιήθηκε από το χρήστη Carole Harris (@caroledavisharris)

Ο Frandy λέει ότι η φινλανδική και η σουηδική χρήση του ντυσίματος των Sámi στις χριστουγεννιάτικες παραδόσεις συνέδεσε ακούσια τους Sámi με την εικόνα του Άγιου Βασίλη.

Για παράδειγμα, ο καλλιτέχνης που δημιούργησε τον εμβληματικό Άγιο Βασίλη της Coca-Cola το 1931, ο Haddon Sundblom, ήταν φινλανδικής και σουηδικής καταγωγής. Η εικονογράφησή του είχε «πτυχές εμπνευσμένες από τους Sámi, όπως το μυτερό καπέλο, τα κόκκινα χρώματα και τον έντονα στολισμένο χιτώνα με τη φαρδιά ζώνη, που θυμίζει αμυδρά το gákti (ενδυμασία) των Sámi», όπως εξηγεί ο Frandy.

@anneragnhild Samedans #sámi #sámitiktok #gákti #tromsø #sámidancechallenge #sámifyp @perhenning ♬ original sound – Anne Ragnhild Porsanger

Αυτό, καθώς και η χρήση ταράνδων υπό την καθοδήγηση των Sámi που έσερναν τον Άγιο Βασίλη στις χριστουγεννιάτικες παρελάσεις σε πόλεις της Αμερικής τη δεκαετία του 1920, είναι πιθανότατα το σημείο όπου τελειώνει η συσχέτιση Sámi και Άγιου Βασίλη.

Ωραία η ιστορία σου, αλλά δεν έχει Sámi

«Ως λαογράφος, γνωρίζω ότι οι άνθρωποι αγαπούν μια καλή ιστορία […] αγαπούν μια βολική και συναρπαστική ιστορική εξήγηση για το γιατί τα πράγματα υπάρχουν όπως είναι σήμερα. Το πρόβλημα είναι ότι αυτές οι ιστορίες συχνά επισκιάζουν την ιστορική πραγματικότητα», λέει ο Frandy.

Οι Sámi διαμαρτύρονται ήδη για τη χρήση της πολιτιστικής τους κληρονομιάς από το τουριστικό αξιοθέατο «Το χωριό του Άγιου Βασίλη» στη Λαπωνία, οπότε η περαιτέρω σύνδεσή τους με τον μύθο απλώς τους κάνει να νιώθουν πως κάποιος να εκμεταλλεύεται με άσχημο τρόπο την παράδοσή τους.

«Αυτού του είδους η οικειοποίηση θυμίζει μια μακρά ιστορία αποικιοκρατικής κατάχρησης της άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς των Sámi», λέει ο Frandy.