Παρόλο που πολλοί είναι εκείνοι που λατρεύουν τον χειμώνα, με το τζάκι, τη θαλπωρή της φλόγας, τα κεριά και τις κουβέρτες στον καναπέ, η αλήθεια είναι πως πρόκειται για την πιο θανατηφόρα εποχή απ’ όλες – ένα μυστηριώδες παγκόσμιο φαινόμενο που οι επιστήμονες έχουν ονομάσει «υπερβολική χειμερινή θνησιμότητα».

Τον χειμώνα του 2021-2022, περισσότεροι από 13.000 άνθρωποι πέθαναν στο Ηνωμένο Βασίλειο σε σχέση με τις άλλες εποχές, ενώ στις Ηνωμένες Πολιτείες από το 2011 έως το 2016, 8 έως 12% περισσότεροι άνθρωποι πέθαναν κατά τους χειμερινούς μήνες συγκριτικά με τους υπόλοιπους, σύμφωνα με στοιχεία από τα Κέντρα Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων.

«Αυτός ο ετήσιος κύκλος θνησιμότητας παρατηρείται παντού», λέει ο Patrick Kinney, καθηγητής δημόσιας υγείας στο Πανεπιστήμιο της Βοστώνης. Η τάση αυτή έχει καταγραφεί και στα δύο ημισφαίρια, ακόμη και σε περιοχές όπου ο χειμώνας είναι ήπιος – όπως στη χώρα μας.

Υπερβολική χειμερινή θνησιμότητα

Τι είναι αυτό, όμως, που δυσκολεύει τόσο τους ανθρώπους να παραμείνουν ζωντανοί τον χειμώνα; Το συγκεκριμένο ερώτημα ταλαιπωρεί τους επιστήμονες εδώ και δεκαετίες, ενώ η απάντηση δεν φαίνεται να είναι και τόσο απλή – αν και έχει μεγάλη σημασία, καθώς αυτοί οι θάνατοι θα μπορούσαν, ενδεχομένως, να αποφευχθούν με τις κατάλληλες παρεμβάσεις.

Υπάρχει ένας προφανής παράγοντας που συμβάλλει στην υπερβολική χειμερινή θνησιμότητα: οι εποχικές ιώσεις και η γρίπη που φτάνουν στην κορύφωσή τους τους χειμερινούς μήνες.

Παρόλο που εξαρτάται από το έτος, μερικές φορές, περίπου το ήμισυ του συνολικού αριθμού θανάτων, οφείλεται σε ιούς. Από μόνοι τους, όμως, οι ιοί δεν μπορούν να εξηγήσουν ολόκληρο το φαινόμενο.

Οι ειδικοί, λοιπόν, υποστηρίζουν πως μεγάλο ρόλο φαίνεται να παίζει και η καρδιά, αφού ο κρύος καιρός μπορεί να επιδεινώσει τα καρδιακά προβλήματα. «Οι μισοί από όλους τους [υπερβολικούς] χειμερινούς θανάτους οφείλονται σε καρδιαγγειακά αίτια», λέει η Kristie Ebi, καθηγήτρια παγκόσμιας υγείας στο Πανεπιστήμιο της Ουάσινγκτον.

Για ορισμένους ερευνητές, η επίδραση της θερμοκρασίας στο κυκλοφορικό σύστημα φαίνεται να είναι ένα πολλά υποσχόμενο σημείο εκκίνησης. Εάν, ωστόσο, η πηγή της βλάβης είναι το κρύο, μια εκστρατεία για τη μόνωση των σπιτιών ή την επιδότηση των δαπανών θέρμανσης, τον χειμώνα, θα μπορούσε να βοηθήσει στη διάσωση πολλών ζωών.

Διαβασε ακομα

Η απομόνωση του χειμώνα θεραπεύει. Μήπως να πέφταμε σε χειμερία νάρκη;

Η συμπεριφορά των αιμοφόρων αγγείων

Τις δεκαετίες του 1970 και του 1980, ο William Keatinge από το Ιατρικό Κολέγιο του Νοσοκομείου του Λονδίνου άρχισε να διερευνά κατά πόσον οι χαμηλές θερμοκρασίες θα μπορούσαν να μεταβάλλουν τον τρόπο λειτουργίας του ανθρώπινου σώματος προς το χειρότερο.

Ο Keatinge πραγματοποίησε εργαστηριακά πειράματα στα οποία οι συμμετέχοντες είτε παρέμεναν σε ζεστό μέρος είτε δροσίζονταν ελαφρώς με τη βοήθεια ενός ανεμιστήρα. Ο επιστήμονας παρατήρησε ότι, κατά τη διάρκεια έξι ωρών, η συμπεριφορά του αίματος των ανθρώπων που βρίσκονταν σε ένα σχετικά ψυχρό περιβάλλον άλλαζε έστω και ανεπαίσθητα.

Τα αιμοφόρα αγγεία στην επιφάνεια του δέρματος, που συστέλλονταν για να μην χάσουν θερμότητα, συγκέντρωναν περισσότερο αίμα στο υπόλοιπο σύστημα. Τα κύτταρα του αίματος ήταν πιο σφιχτά μαζεμένα μεταξύ τους και η αρτηριακή τους πίεση ήταν υψηλότερη από εκείνη των ανθρώπων που ήταν τυλιγμένοι με κουβέρτες.

Αυτό υποδήλωνε ότι η πίεση της θερμοκρασίας θα μπορούσε να θέσει τις βάσεις για το σχηματισμό θρόμβων ή τη διάρρηξη αγγείων, γεγονός που θα μπορούσε να εξηγήσει τους αυξημένους καρδιαγγειακούς θανάτους.

Ο Keatinge αναρωτήθηκε επίσης πώς αυτά τα φυσιολογικά ευρήματα μπορεί να σχετίζονταν με τις τάσεις στον πραγματικό κόσμο. Έτσι, ο ιδιος και οι συνεργάτες του, όπως αναφέρεται στο National Geographic, συνέκριναν στοιχεία για ανθρώπους σε ευρωπαϊκές τοποθεσίες τόσο θερμές, όπως το Παλέρμο της Ιταλίας, όσο και πιο ψυχρές, όπως η βόρεια Φινλανδία.

Διαπίστωσαν, ωστόσο, ότι δεν υπήρχε ιδιαίτερη διαφορά μεταξύ των πολύ κρύων και των πολύ θερμών χωρών όσον αφορά στην υπερβολική αύξηση των θανάτων το χειμώνα.

Αυτό, βέβαια, δεν ήταν αρκετό για να αντικρούσει τα ευρήματα ότι η έκθεση το κρύο μπορεί να θέσει σε κίνδυνο την καρδιά. Έτσι, οι επιστήμονες έγραψαν στην αναφορά τους πως η έλλειψη διαφοράς θα μπορούσε να οφείλεται στο γεγονός ότι όσοι ζουν σε ψυχρά κλίματα είναι καλύτερα προετοιμασμένοι για το κρύο, με αξιόπιστη θέρμανση, καλή μόνωση και ζεστά ρούχα όταν τελικά βγαίνουν εκτός.

Από την άλλη πλευρά, οι άνθρωποι που ζουν σε θερμότερα μέρη, αιφνιδιάζονται από τις κρύες ημέρες, με πιο κρύα σπίτια και λιγότερους πόρους για να παραμείνουν ζεστοί.

Το ενδιαφέρον αποτέλεσμα της έρευνας του Keatinge – ότι οι άνθρωποι σε ψυχρά κλίματα θα μπορούσαν να προστατεύσουν την καρδιά τους με το να διατηρούν τα σπίτια τους ζεστά – πιθανότατα επηρέασε μεταγενέστερες πολιτικές του Ηνωμένου Βασιλείου, όπως το πρόγραμμα Warm Front, το οποίο βοήθησε στη χρηματοδότηση της μόνωσης και άλλων βελτιώσεων στα σπίτια στις αρχές της δεκαετίας του 2000.

Διαβασε ακομα

Το «το κάπνισμα σκοτώνει» πάνω στα τσιγάρα κάνει δουλίτσα

Άλλοι παράγοντες

Την τελευταία δεκαετία, ορισμένοι ερευνητές έχουν κάνει παρατηρήσεις που περιπλέκουν και άλλο τα πράγματα: οι χαμηλές θερμοκρασίες μπορεί να μην είναι ο κύριος παράγοντας που επηρεάζει την υπερβολική θνησιμότητα το χειμώνα, ή τουλάχιστον όχι σε όλα τα μέρη του πλανήτη.

«Η Χονολουλού είναι πραγματικά ζεστή και οι θερμοκρασίες δεν ποικίλλουν κατά τη διάρκεια του έτους», λέει ο Kinney, ο οποίος έγραψε μια εργασία για τη χειμερινή θνησιμότητα το 2015. «Και όμως οι άνθρωποι πεθαίνουν κατά 10 ή 15% περισσότερο τον χειμώνα απ’ ό,τι το καλοκαίρι».

Έτσι, στην έρευνά του, ο ίδιος και οι συνεργάτες του πρότειναν ότι υπάρχει κάποια άλλη αιτία εκτός από τους ιούς και το κρύο. Πράγματι, ενώ οι ψυχρότερες θερμοκρασίες μπορεί να είναι η πιο προφανής αλλαγή κατά τους χειμερινούς μήνες, υπάρχουν πολλές μικρότερες αλλαγές που μπορεί να γέρνουν τη ζυγαριά προς την κατεύθυνση της υψηλότερης θνησιμότητας με τρόπους που δεν είναι προς το παρόν κατανοητοί.

Ο χειμώνας σημαίνει λιγότερο ηλιακό φως σε πολλά μέρη, όπως και χαμηλότερη φυσική παραγωγή βιταμίνης D. Μερικοί άνθρωποι μπορεί να τρώνε περισσότερο ή διαφορετικό φαγητό, να σταματήσουν να γυμνάζονται ή να πίνουν περισσότερο αλκοόλ.

Ακόμα και ο αέρας είναι πιθανό να είναι διαφορετικός – σε ορισμένα μέρη του κόσμου η ατμοσφαιρική ρύπανση είναι πολύ χειρότερη τον χειμώνα, και σε μέρη όπου η ρύπανση είναι λιγότερο σημαντικό ζήτημα, τα επίπεδα υγρασίας στους εσωτερικούς χώρους μπορεί να εξακολουθούν να είναι πολύ διαφορετικά.

«Οι άνθρωποι αλλάζουν όλα τα είδη των πραγμάτων το χειμώνα», λέει η Ebi. Κατά κάποιον τρόπο, ειδικά σε πολιτισμούς που περνούν πολύ χρόνο σε εσωτερικούς χώρους, η θερμοκρασία είναι το λιγότερο. Έτσι, για την επιστημόνισσα, αυτοί οι άλλοι εποχικοί παράγοντες χρήζουν περαιτέρω διερεύνησης.

Διαβασε ακομα

Το αλκοόλ επηρεάζει τον εγκέφαλο περισσότερο από όσο φανταζόμαστε

«Ζω στο Σιάτλ. Πέφτουμε σε χειμερία νάρκη το χειμώνα», λέει γελώντας. «Λαμβάνουν χώρα όλων των ειδών οι αλλαγές. Αλλά δεν έχω δει καμία βιβλιογραφία που να προσπαθεί να το εξηγήσει […] Ακόμα περιμένω».