Σε έναν κόσμο που οι εμφατικοί τίτλοι που προειδοποιούν για μια επικείμενη καταστροφή, ακόμα και το τέλος του κόσμου, είναι πολύ συχνοί, δεν είναι περίεργο που δεν προκάλεσε καμία εντύπωση η προειδοποίηση δεκάδων επιστημόνων τον περασμένο μήνα ότι τα λεγόμενα βακτήρια-καθρέπτες θα μπορούσαν να προκαλέσουν μια καταστροφική κατάρρευση του οικοσυστήματος, ακόμα και μαζική εξαφάνιση.

Εξάλλου, ο κόσμος έχει ήδη πολλούς λόγους ήδη να ανησυχεί για απειλές όπως ο H5N1 και γενικότερα ζούμε σε μια εποχή που, όπως το έθεσε πρόσφατα ο Adam Kirsch στο The Atlantic, μοιάζει με «αποκάλυψη, συνεχώς».

Όμως η έρευνα των επιστημόνων για τα λεγόμενα βακτήρια-καθρέφτες που δημοσιεύτηκε στο Science, προκαλεί αληθινή και πραγματικά σοβαρή ανησυχία.

Περισσότεροι από 35 επιστήμονες, συμπεριλαμβανομένων κορυφαίων ερευνητών σε πολλούς διαφορετικούς τομείς, υποστηρίζουν ότι οι τρέχουσες εργασίες για τα βακτήρια-καθρέφτες θα μπορούσαν να προκαλέσουν μια μαζική εξαφάνιση. Η καταστροφή για την οποία προειδοποιούν είναι αληθοφανής, αν και παρανοϊκή.

Και δεν πρόκειται για μια από εκείνες τις περιπτώσεις όπου οι σκεπτικιστές προέρχονται από άτομα εκτός του πεδίου: Πολλοί από τους κορυφαίους επιστήμονες που εργάστηκαν για την εφεύρεση της κατοπτρικής ζωής έχουν πλέον πειστεί ότι μια τέτοια εργασία θα ήταν απίστευτα επικίνδυνη. Στην πραγματικότητα είναι μία από τις σπάνιες περιπτώσεις, όπου οι ειδικοί ανησυχούν περισσότερο καθώς μαθαίνουν περισσότερα, αντί να ανησυχούν λιγότερο.

Υπάρχουν όμως και καλά νέα: Τώρα που γνωρίζουμε τον κίνδυνο, η καταστροφή δεν θα συμβεί τυχαία. Προς το παρόν, η κατοπτρική ζωή είναι ως επί το πλείστον θεωρητική – θα χρειαστούν δεκαετίες δουλειάς για την πραγματική δημιουργία της. Έτσι, καθώς οι επιστήμονες έρχονται να εξετάσουν πιο προσεκτικά τους κινδύνους, μπορούν να προκαλέσουν τη διακοπή αυτής της εργασίας, με πολύ μικρό κόστος για άλλες βασικές έρευνες.

Και με επιστήμονες από πολλούς κλάδους να εκφράζουν την ανησυχία τους, υπάρχει μεγάλη πιθανότητα να συμφωνήσουμε, ως κόσμος, να κάνουμε το σωστό και να μην φθάσουμε εκεί. Κι αυτός είναι ιδανικά ο τρόπος με τον οποίο θα έπρεπε να χειριζόμαστε νέους υπαρξιακούς κινδύνους.

Τι είναι η κατοπτρική ζωή

Σκέψου το γράμμα R και το είδωλό του, το γράμμα Я. Όσο κι αν περιστρέψεις το γράμμα R σε μια δισδιάστατη σελίδα, δεν θα έχεις ποτέ ένα Я. Αν φτιάξεις μια πρωτεΐνη που προορίζεται να συνδεθεί με ένα R, ένα Я δεν θα χωρέσει, και ένα μόριο θα καταλήξει διαφορετικά αν χρησιμοποιεί ένα R ή ένα Я ως σκελετό.

Αυτή είναι η βασική ιδέα πίσω από την κατοπτρική ζωή, αν και σε τρεις αντί για δύο διαστάσεις. Τα αμινοξέα που συνθέτουν τις πρωτεΐνες από τις οποίες αποτελείται όλη η ζωή στη Γη μπορούν να σχηματιστούν από άτομα με δύο διαφορετικούς κατοπτρικούς τρόπους, κοινώς «αριστερόχειρες» και «δεξιόχειρες» μορφές. Αλλά ενώ τα μόρια υπάρχουν και στις δύο μορφές, όλη η ζωή στη Γη κατασκευάζει πρωτεΐνες μόνο από αριστερόχειρα αμινοξέα (και τα περισσότερα άλλα βιομόρια, όπως το DNA, διαθέτουν επίσης ένα «χέρι» – γι’ αυτό η σπειροειδής έλικα του DNA έχει πάντα μία κατεύθυνση).

Αυτό θέτει έναν βασανιστικό επιστημονικό γρίφο: Δεν θα μπορούσαμε, κατ’ αρχήν, να δημιουργήσουμε «κατοπτρική ζωή» – ζωή από τα δεξιόχειρα αμινοξέα; Θα ήταν ένα τεράστιο μηχανικό έργο, που θα περιλάμβανε εργασίες που δεν ξέρουμε ακόμη πώς να κάνουμε.

Αλλά κατ’ αρχήν, θα έπρεπε να είναι εφικτό. Έχουμε ήδη κατασκευάσει κατοπτρικές πρωτεΐνες και κατοπτρικά ένζυμα που μπορούν να διαβάσουν κατοπτρικά γονίδια.

Τι θα μπορούσε να πάει στραβά

Το ερώτημα είναι τι θα συνέβαινε αφού καταφέρναμε να χτίσουμε την κατοπτρική ζωή.

Αρχικά θεωρήθηκε ότι τα βακτήρια-καθρέφτες θα ήταν ουσιαστικά ακίνδυνα, επειδή δεν μπορούν να αφομοιώσουν τα περισσότερα από τα μόρια «κανονικού χεριού» που συνθέτουν όλη την υπάρχουσα ζωή. Βέβαια, θα μπορούσαν να τρώνε απλές θρεπτικές ουσίες, οι οποίες δεν έχουν την ιδιότητα της «χειρομορφίας». Αλλά θα ήταν αυτό αρκετό για να τους επιτρέψει να πολλαπλασιαστούν και να εξαπλωθούν;

Πολλοί επιστήμονες υπέθεσαν αρχικά ότι δεν θα ήταν έτσι, πράγμα που σημαίνει ότι η κατοπτρική ζωή θα ήταν ασφαλώς αυτοπεριοριζόμενη, ανίκανη να εξαπλωθεί πολύ μακριά, επειδή δεν θα ήταν σε θέση να αφομοιώσει την υπόλοιπη ζωή, συμπεριλαμβανομένου και του ανθρώπου.

Καθώς όμως μελετούσαν περαιτέρω το ενδεχόμενο, οι ειδικοί άρχισαν να ανησυχούν ότι αυτό δεν ήταν αλήθεια. «Σε αντίθεση με τις προηγούμενες συζητήσεις για την κατοπτρική ζωή, συνειδητοποιήσαμε επίσης ότι τα γενικευμένα ετερότροφα κατοπτρικά βακτήρια θα μπορούσαν να βρουν μια σειρά από θρεπτικά συστατικά στους ζωικούς ξενιστές και στο περιβάλλον και επομένως δεν θα ήταν εγγενώς βιολογικά περιορισμένα», διαπιστώνει η έκθεση του Science.

NASA

Έτσι, τα βακτήρια-καθρέφτες θα μπορούσαν τελικά να βρουν αρκετά για να φάνε. Ακόμη χειρότερα, η υπάρχουσα ζωή θα δυσκολευόταν να τα φάει. Αυτό σημαίνει ότι η δημιουργία κατοπτρικών βακτηρίων θα μπορούσε να είναι κάτι σαν την εισαγωγή ενός χωροκατακτητικού είδους σε ένα οικοσύστημα (στην προκειμένη περίπτωση, σε ολόκληρο τον πλανήτη) όπου δεν έχει θηρευτές.

Χωρίς κάτι που να έχει αρχικά εξελιχθεί για να το φάει ή να το αντιμετωπίσει, θα μπορούσε πιθανότατα να εξαπλωθεί γρήγορα. Τα χωροκατακτητικά είδη είναι πολύ δύσκολο να εξαλειφθούν, ακόμη και αν δεν φτάσουν σε πολύ υψηλούς πληθυσμούς. Τα βακτήρια-καθρέφτες θα μπορούσαν κάλλιστα να είναι κάτι τέτοιο: ένα νέο είδος περιβαλλοντικών βακτηρίων με παγκόσμια εξάπλωση, παράλληλα με το πλήθος των ήδη υπαρχόντων.

Αλλά πόσο καταστροφική θα ήταν η εισαγωγή αυτού του νέου χωροκατακτητικού είδους; Οι άνθρωποι (και άλλα ζώα και φυτά) εκτίθενται συνεχώς σε περιβαλλοντικά βακτήρια, και αυτά συνήθως δεν αποτελούν πρόβλημα, εκτός αν, για παράδειγμα, έχεις εξασθενημένο ανοσοποιητικό σύστημα.

Έτσι, μια ομάδα ανοσολόγων ασχολήθηκε με το ερώτημα αν το ανοσοποιητικό μας σύστημα θα ανταποκρινόταν κατάλληλα σε μια εισβολή κατοπτρικών βακτηρίων. Ανησυχητικά, κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι πιθανότατα δεν θα το έκανε.

Ενώ ορισμένες από τις ανοσοποιητικές μας άμυνες λειτουργούν χωρίς να στοχεύουν συγκεκριμένα σε ένα συγκεκριμένο παθογόνο, πολλές από αυτές λειτουργούν μόνο με το κλείδωμα στο παθογόνο που εισβάλλει – κάτι που δεν θα μπορούσαμε να κάνουμε για τα βακτήρια-καθρέφτες. Και οι επιστήμονες δεν διαπίστωσαν απλώς ότι μπορεί να αρρωστήσει τους ανθρώπους. Για τον ίδιο ακριβώς λόγο, θα μπορούσε να αρρωστήσει όλα τα υπόλοιπα – κάθε ζώο, ακόμη και τα φυτά θα μπορούσαν να είναι ευάλωτα (αν και θα υπήρχε σημαντική διαφοροποίηση στο πόσο ευάλωτο θα ήταν ακριβώς κάθε είδος).

Το αποτέλεσμα, σύμφωνα με την έκθεση που δημοσιεύθηκε τον Δεκέμβριο στο Science, θα μπορούσε να είναι τρομακτικό.

«Δεν μπορούμε να αποκλείσουμε ένα σενάριο στο οποίο ένα βακτήριο-καθρέφτης δρα ως εισβολέας σε πολλά οικοσυστήματα, προκαλώντας διάχυτες θανατηφόρες λοιμώξεις σε ένα σημαντικό κλάσμα φυτικών και ζωικών ειδών, συμπεριλαμβανομένων των ανθρώπων», διαπίστωσαν οι συγγραφείς, λέγοντας ότι ένα πιθανό αποτέλεσμα ήταν «πρωτοφανής και μη αναστρέψιμη βλάβη».

pos-i-ektetameni-chrisi-molyvdou-kata-ti-romaiki-aftokratoria-meiose-ta-epipeda-iq-se-oli-tin-evropi

«Είναι δύσκολο να υπερεκτιμήσουμε πόσο σοβαροί θα μπορούσαν να είναι αυτοί οι κίνδυνοι», προειδοποίησε ο ανοσολόγος Ruslan Medzhitov, ένας από τους συν-συγγραφείς της τεχνικής έκθεσης, σε δήλωσή του στο vox. «Το να ζει κανείς σε μια περιοχή μολυσμένη με βακτήρια-καθρέφτες θα μπορούσε να είναι παρόμοιο με το να ζει με σοβαρές ανοσοανεπάρκειες: Οποιαδήποτε έκθεση σε μολυσμένη σκόνη ή χώμα θα μπορούσε να αποβεί μοιραία».

«Δεν πρόκειται να το κάνουμε»

Για να είμαστε ξεκάθαροι, υπήρχαν πολλοί καλοί λόγοι για να σκεφτεί κανείς το ενδεχόμενο να φτιάξει κατοπτρική ζωή. «Είναι εγγενώς απίστευτα cool», δήλωσε στους New York Times η Kate Adamala, συνθετική βιολόγος στο Πανεπιστήμιο της Μινεσότα, σχετικά με την προσπάθεια να κατασκευαστούν βακτήρια-καθρέφτες. «Αν φτιάχναμε ένα κύτταρο-καθρέφτη, θα είχαμε φτιάξει ένα δεύτερο δέντρο της ζωής».

Πράγματι, η Adamala και άλλοι τρεις επιστημονικοί συνεργάτες της είναι αποδέκτες μιας επιχορήγησης του 2019, στην οποία εξηγούν ότι «επιδιώκουν να σχεδιάσουν, να κατασκευάσουν και να αναπτύξουν με ασφάλεια συνθετικά κύτταρα-καθρέφτες». Αλλά καθώς το εξέτασαν περισσότερο, μέσω της συνεργασίας τους στην τεχνική έκθεση των 299 σελίδων, η ίδια και οι συνάδελφοί της πείστηκαν ότι δεν άξιζε τον κόπο: Και οι τέσσερις έχουν πλέον προσχωρήσει στην έκκληση του Science για τη διακοπή των εργασιών. «Λέμε ότι δεν πρόκειται να το κάνουμε», δήλωσε η Adamala στους Times.

Η κυβέρνηση των ΗΠΑ, η οποία χρηματοδότησε το έργο της Adamala και των συναδέλφων της για την οικοδόμηση της κατοπτρικής ζωής, προσαρμόζεται επίσης ως απάντηση σε αυτή την προειδοποίηση.

«Εκτιμούμε τις προσπάθειες αυτών των επιστημόνων να εντοπίσουν και να αξιολογήσουν τους πιθανούς μελλοντικούς κινδύνους αυτού του τύπου συνθετικών οργανισμών. Οι εξελίξεις στις επιστήμες της ζωής και στις σχετικές τεχνολογίες δίνουν πλέον στους επιστήμονες τη δυνατότητα να κάνουν πράγματα που μόλις πριν από μερικές δεκαετίες ήταν ελάχιστα στη σφαίρα της φαντασίας», είπε στο vox εκπρόσωπος του Γραφείου Επιστημονικής και Τεχνολογικής Πολιτικής του Λευκού Οίκου.

Εγκέφαλος

«Αυτές οι εξελίξεις έχουν αξιοσημείωτες δυνατότητες για όφελος και, όπως οι εν λόγω επιστήμονες έχουν καταστήσει σαφές, επίσης τη δυνατότητα να προκαλέσουν σημαντική βλάβη. Λαμβάνοντας υπόψη τους πιθανούς κινδύνους, θα συνεργαστούμε με την παγκόσμια ερευνητική κοινότητα και σε όλη την παγκόσμια ερευνητική κοινότητα για να αποφύγουμε και να μετριάσουμε τους κινδύνους, προστατεύοντας παράλληλα τα πιθανά οφέλη της έρευνας σε άλλες εφαρμογές της συνθετικής βιολογίας. Η αμερικανική κυβέρνηση ξεκινά μια διαβουλευτική διαδικασία για να επανεξετάσει τις επιστημονικές εκτιμήσεις σχετικά με τις επιπτώσεις της κατοπτρικής ζωής και, ανάλογα με την περίπτωση, να αναπτύξει ή να αναθεωρήσει τη σχετική ομοσπονδιακή πολιτική βιοασφάλειας».

Για το λόγο αυτό, αυτό μπορεί να «διαβαστεί» όχι ως ένας καταστροφικός τίτλος, αλλά ως μια ελπιδοφόρα ιστορία. Ένας τεράστιος αριθμός ταλαντούχων ανθρώπων από διάφορους συναφείς κλάδους συναντήθηκαν και προσπάθησαν να καταλάβουν αν υπάρχει πρόβλημα. Κατάλαβαν ότι υπήρχε και άλλαξαν πορεία.

Φυσικά, είναι πολύ νωρίς για να κηρύξουμε τη νίκη. Αλλά αν πρόκειται για μια ιστορία μιας επικείμενης πρόκλησης, είναι επίσης μια ιστορία ανθρώπων που ανταποκρίθηκαν σε αυτήν – πολύ πριν από οποιαδήποτε καταστροφή.

Tags