Στις 24 Νοεμβρίου 1974, ο Αμερικανός επιστήμονας της ανθρωπολογίας Donald Johanson έσκαβε σε μια χαράδρα στο Hadar στην περιοχή Afar της Αιθιοπίας με τον ερευνητή φοιτητή του, Tom Gray. Το ζευγάρι των ερευνητών έψαχνε για απολιθωμένα οστά ζώων στη γύρω λάσπη και τη στάχτη, όταν ο Johanson εντόπισε ένα μικροσκοπικό θραύσμα οστού βραχίονα – και συνειδητοποίησε ότι ανήκε σε ένα πλάσμα που έμοιαζε με άνθρωπο.

«Κοιτάξαμε την πλαγιά», θυμήθηκε αργότερα ο Johanson. «Εκεί, απίστευτα, βρισκόταν ένα πλήθος από θραύσματα οστών – μια σχεδόν πλήρης κάτω γνάθος, ένα μηριαίο οστό, πλευρά, σπόνδυλοι και πολλά άλλα! Ο Τομ κι εγώ φωνάξαμε, αγκαλιαστήκαμε και χορέψαμε, τρελαμένοι σαν κάθε Άγγλος στον μεσημεριανό ήλιο!».

Ο Johanson και ο Gray επέστρεψαν στον οικίσκο τους πανηγυρίζοντας, με την κόρνα του Land Rover τους να ηχεί δυνατά. Η μπίρα δροσίστηκε στον ποταμό Awash και σερβιρίστηκε ψητή κατσίκα για να γιορτάσουν την ανακάλυψή τους – η οποία, από κάθε άποψη, ήταν συγκλονιστική. Συνολικά 47 οστά από έναν μόνο, αρχαίο ανθρωποειδή (ο όρος που χρησιμοποιείται για να ορίσει τον άνθρωπο και όλους τους εξαφανισμένους δίποδους συγγενείς μας) αποκαλύφθηκαν τελικά από τους Johanson και Gray στην περιοχή.

Τα θραύσματα που συνέλεξαν αντιστοιχούσαν περίπου στο 40% ενός πλήρους σκελετού και η μετέπειτα χρονολόγηση έδειξε ότι τα λείψανα αυτά είναι ηλικίας περίπου 3,2 εκατομμυρίων ετών. Εκείνη την εποχή, ήταν το αρχαιότερο ανθρωπόμορφο ον που είχε ποτέ ανακαλυφθεί από κυνηγούς απολιθωμάτων, και της δόθηκε το όνομα Lucy.

Πενήντα χρόνια μετά, η ανακάλυψη των Johanson και Gray παραμένει μια από τις πιο αξιοσημείωτες ανακαλύψεις που έγιναν ποτέ στον τομέα της ανθρώπινης παλαιοντολογίας. Από τη λεκάνη της, οι επιστήμονες συμπέραναν ότι ανήκε σε γυναίκα, ενώ τα κοντά πόδια της έδειχναν ότι είχε ύψος μόνο περίπου 1,5 μέτρο. Την ανακάλυψη αυτή ακολούθησαν και άλλα παρόμοια ευρήματα, άλλα στην Αιθιοπία και άλλα στην Τανζανία, και το 1978 ο Johanson -σε συνεργασία με τον συνάδελφό του Tim White- ανακοίνωσε ότι αυτά τα οστά, συμπεριλαμβανομένου και του οστού της Lucy, προέρχονταν όλα από ένα και μόνο, άγνωστο μέχρι τότε είδος ανθρωποειδούς, το οποίο ονόμασαν Australopithecus afarensis: Ο νότιος πίθηκος από το Afar.

Οι Johanson και White τοποθέτησαν τον afarensis στη βάση ενός δέντρου προγόνων που οδηγούσε σε πιο πρόσφατα είδη, όπως ο Homo erectus και αργότερα οι Νεάντερταλ και ο Homo sapiens. Από αυτή την άποψη, η Lucy ήταν η μητέρα της ανθρωπότητας.

Και παρόλο που μεταγενέστερες έρευνες και άλλα ευρήματα απολιθωμάτων οδήγησαν σε κάποιες αναθεωρήσεις της αναβαθμισμένης ιδιότητας της Lucy, το γεγονός και μόνο ότι περπατούσε όρθια παρά τον μικρό της εγκέφαλο ήταν -από μόνο του- μια ανακάλυψη σημαντικής σημασίας, λέει ο παλαιοανθρωπολόγος Chris Stringer του Μουσείου Φυσικής Ιστορίας του Λονδίνου.

«Τα ανθρώπινα όντα έχουν τρία βασικά χαρακτηριστικά: Την ικανότητά μας να περπατάμε όρθια, την ικανότητά μας να κατασκευάζουμε εργαλεία και τον μεγάλο εγκέφαλό μας», λέει ο Stringer. «Αλλά ένα κρίσιμο ερώτημα είναι ποιο από αυτά τα χαρακτηριστικά έφτασε πρώτο στην εξέλιξή μας; Ποιο ήταν το πρώτο βήμα που οδήγησε τους προγόνους μας να κινηθούν σε έναν δρόμο που τελικά οδήγησε στην εμφάνιση του Homo sapiens;»

Στο βιβλίο του «Η καταγωγή του ανθρώπου», ο Δαρβίνος υποστήριξε ότι τα τρία ανθρώπινα χαρακτηριστικά – ο διποδισμός, η κατασκευή εργαλείων και ο μεγάλος εγκέφαλος – εξελίχθηκαν συντονισμένα, καθώς η ανάπτυξη του ενός από αυτά υποκινούσε τα άλλα να εξελιχθούν περαιτέρω. Σε αυτή τη βάση, η μεγέθυνση του εγκεφάλου θα αποτελούσε μέρος της ανθρώπινης εξέλιξης από την αρχή της. Τότε ήρθε η ανακάλυψη της Lucy.

«Η Lucy έδειξε ότι αυτή η ιδέα απλώς δεν ήταν αληθινή», λέει ο Stringer. «Ο σκελετός της έδειξε ότι οι πρόγονοί μας περπατούσαν στα δύο πόδια πολύ πριν μεγαλώσει ο εγκέφαλός τους».

Η άποψη αυτή υποστηρίζεται από τον Zeresenay Alemseged, παλαιοανθρωπολόγο στο Πανεπιστήμιο του Σικάγο. «Η Lucy έδειξε ότι ένας μεγάλος εγκέφαλος δεν ήταν η απαραίτητη προϋπόθεση για να είσαι μέλος της ανθρώπινης γενεαλογίας», λέει.

Πρόκειται για μια ενδιαφέρουσα παρατήρηση, η οποία εγείρει καίρια ερωτήματα. Γιατί οι πρόγονοί μας υιοθέτησαν εξαρχής ένα δίποδο βάδισμα; Ποια εξελικτικά πλεονεκτήματα απέκτησαν για να σηκωθούν στα δύο πόδια;

Πολλές απαντήσεις έχουν προταθεί με την πάροδο των ετών. Περπατώντας στα δύο πόδια, οι πίθηκοι θα είχαν τα χέρια τους ελεύθερα για να μαζεύουν καρπούς από χαμηλά κείμενα κλαδιά και θα μπορούσαν επίσης να μεταφέρουν τροφή και μωρά. Στεκόμενοι όρθιοι, θα εμφανίζονταν μεγαλύτεροι και πιο τρομακτικοί, ενώ παράλληλα θα μείωναν το επίπεδο του σκληρού αφρικανικού ηλιακού φωτός που χτυπούσε τις πλάτες τους.

Όλες αυτές είναι προτάσεις που προκαλούν σκέψεις, αν και ο πιο πιθανός λόγος ήταν πιο πεζός, υποστηρίζει ο Alemseged. «Όταν περπατάς με δύο πόδια, σε αντίθεση με τα τέσσερα, εξοικονομείς ενέργεια. Είναι τόσο απλό. Χρησιμοποιείς λιγότερες θερμίδες – και θυμηθείτε, οι πρώτοι πρόγονοί μας δεν πάλευαν να χάσουν βάρος όπως εμείς σήμερα. Είχαν ανάγκη να πάρουν όλη την ενέργεια που μπορούσαν να πάρουν και να την εκμεταλλευτούν με τη μέγιστη δυνατή αποτελεσματικότητα. Το περπάτημα στα δύο πόδια τους βοηθούσε να το κάνουν αυτό».

Οι άνθρωποι πληρώνουν αυτή τη μετάβαση σε όρθιο βάδισμα σήμερα – με πόνους στην πλάτη και άλλα σκελετικά προβλήματα που εμφανίζονται στη μετέπειτα ζωή. Από την άλλη πλευρά, έχουμε αποκομίσει τα οφέλη από την άποψη της επέκτασης του εγκεφάλου μας που ακολούθησε, τελικά, μετά την υιοθέτηση του διποδισμού.

Η ανακάλυψη της Lucy έβαλε τον afarensis στην καρδιά της ιστορίας της ανθρώπινης εξέλιξης.

Ωστόσο, από τότε που αποκαλύφθηκε για πρώτη φορά η παρουσία της στο Hadar έχουν βρεθεί πολλά απολιθώματα άλλων, ακόμη παλαιότερων ειδών ανθρωποειδών. Σε αυτά περιλαμβάνονται ο Australopithecus anamensis, ο οποίος – πριν από τέσσερα εκατομμύρια χρόνια – περπατούσε σε έδαφος που σήμερα βρίσκεται στην Κένυα και την Αιθιοπία, και ο Ardipithecus ramidus, ο οποίος έζησε πριν από περίπου 4,5 εκατομμύρια χρόνια σε ένα παρόμοιο κομμάτι της Αφρικής. Το κρίσιμο είναι ότι αυτοί οι πρώιμοι πιθηκάνθρωποι έχουν επίσης ανατομία που υποδηλώνει ότι ήταν δίποδοι.

Θα μπορούσε λοιπόν ένα από αυτά τα είδη – και όχι ο afarensis – να είναι ο πραγματικός δημιουργός της γενεαλογίας που οδήγησε στον Homo sapiens; Οι συγγενείς της Lucy θα μπορούσαν απλώς να ήταν ένας δευτερεύων κλάδος αυτού του οικογενειακού δέντρου και όχι ένας άμεσος σύνδεσμος με τους σύγχρονους ανθρώπους. Με άλλα λόγια, η Lucy ήταν απλώς μια μεγάλη θεία της ανθρωπότητας και όχι η μητέρα της; Ορισμένοι επιστήμονες πιστεύουν ότι αυτό μπορεί να ισχύει. Ωστόσο, ο Alemseged έχει τις αμφιβολίες του.

«Αυτοί οι παλαιότεροι ανθρωποειδείς πιθανότατα περπατούσαν όρθιοι για κάποιο χρονικό διάστημα, αλλά πολλοί από αυτούς πιθανότατα ζούσαν στα δέντρα για το μεγαλύτερο μέρος της ζωής τους. Αντίθετα, η Lucy και οι συγγενείς της afarensis περνούσαν μεγάλο μέρος του χρόνου περπατώντας όρθιοι. Ήταν κομβικές στη μεταμόρφωση του γένους μας σε ένα γένος που αφοσιώθηκε στην όρθια στάση».

Με τη Lucy, η καταγωγή μας έφτασε στο στάδιο όπου το όρθιο περπάτημα έγινε κοινός τόπος. Γίναμε υποχρεωτικά δίποδα ζώα, το καθοριστικό χαρακτηριστικό του γένους που τελικά δημιούργησε τον Homo sapiens.

Η συμβολή του ίδιου του Alemseged σε αυτόν τον τομέα ήταν η ανακάλυψη, στις 10 Δεκεμβρίου 2000, του Selam, του σχεδόν πλήρους απολιθωμένου κρανίου και τμημάτων του σκελετού ενός παιδιού του Australopithecus afarensis. Μερικές φορές αναφέρεται ως «παιδί της Dikika» ή «παιδί της Lucy», αν και η τελευταία αυτή απόδοση είναι λανθασμένη, δεδομένου ότι το κρανίο έχει χρονολογηθεί ως ηλικίας 3,3 εκατομμυρίων ετών και επομένως είναι πάνω από 100.000 χρόνια παλαιότερο από τη Lucy.

«Έχουμε πλέον βρει τον afarensis στην Τανζανία, το Τσαντ, την Κένυα και την Αιθιοπία και γνωρίζουμε ότι η Lucy και οι συγγενείς της πρέπει να ζούσαν σε αυτά τα μέρη της Αφρικής για σχεδόν ένα εκατομμύριο χρόνια», προσθέτει ο Alemseged. «Αυτή η αρχαιότητα και η εκτεταμένη γεωγραφική εξάπλωση με πείθουν ότι είναι ο πιο πιθανός υποψήφιος να έχει δώσει το έναυσμα για τα πολλά είδη του γένους Homo και τελικά για το δικό μας είδος, τον Homo sapiens».

Τα λείψανα της Lucy φιλοξενούνται τώρα στο Εθνικό Μουσείο της Αιθιοπίας στην Αντίς Αμπέμπα, όπου ο Alemseged -ο οποίος γεννήθηκε στην Αιθιοπία- έγινε πρωτοσέλιδο το 2015, όταν ήταν παρών για να δείξει τη Lucy στον Μπαράκ Ομπάμα κατά τη διάρκεια της επίσημης επίσκεψης του προέδρου. Είναι ο πρόδρομος όλων των ανθρώπων σήμερα, είπε στον Ομπάμα. «Κάθε ανθρώπου, ακόμη και του Ντόναλντ Τραμπ».

Άλλοι επιστήμονες είναι πιο επιφυλακτικοί σχετικά με την ακριβή σχέση της Lucy με τους σημερινούς ανθρώπους. «Το πρόβλημα είναι ότι έχουμε μόνο δύο περιοχές από τις οποίες έχουμε καλές απολιθωμένες αποδείξεις για την εξέλιξη των ανθρωποειδών: Στις περιοχές της κοιλάδας του Ριφτ στην Κένυα, την Τανζανία και την Αιθιοπία- και στη Νότια Αφρική», επισημαίνει ο Stringer.

«Στην πρώτη περίπτωση, υπάρχουν λίμνες, ποτάμια και ιζήματα στα οποία είναι σχετικά εύκολο να βρεθούν απολιθώματα, ενώ στη Νότια Αφρική, υπάρχουν πολλές σπηλιές όπου απολιθώθηκαν οι πρώτοι ανθρωποειδείς. Αυτό σας δίνει μια πολύ μεροληπτική εικόνα της εξέλιξης των ανθρωποειδών στην Αφρική. Δεν ξέρουμε τι συνέβη αλλού στην ήπειρο», προσθέτει ο Stringer.

«Είναι λίγο σαν τον μεθυσμένο άνθρωπο που ψάχνει τη νύχτα για τα κλειδιά που του έπεσαν και ψάχνει μόνο εκεί που υπάρχει φωτισμός στο δρόμο – επειδή αυτά είναι τα μόνα μέρη που μπορεί να δει. Προς το παρόν, υπάρχει έλλειψη θέσεων για να βρεθούν [απολιθωμένα λείψανα στην Αφρική] και θέσεων όπου οι άνθρωποι έχουν πραγματικά ψάξει, και αυτό περιορίζει τα στοιχεία που μπορούμε να συγκεντρώσουμε για το πώς ακριβώς εξελίχθηκε η ανθρώπινη γενεαλογία πριν από εκατομμύρια χρόνια».

Παρ’ όλα αυτά, είναι σαφές ότι η Lucy μπόρεσε να παίξει σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη της κατανόησης του είδους μας – αν και η ονοματοδοσία της ήταν μάλλον τυχαία, όπως παραδέχτηκε ο Johanson στις αναμνήσεις του από τις μεθυστικές ημέρες που ακολούθησαν την ανακάλυψή της στο Hadar. «Σίγουρα μια τόσο ευγενική μικρή απολιθωμένη κυρία άξιζε ένα όνομα, σκεφτήκαμε όλοι, και καθώς καθόμασταν ένα βράδυ ακούγοντας τραγούδια των Beatles, κάποιος είπε: Γιατί δεν της δίνουμε το όνομα της Lucy;. Ξέρετε, από το Lucy in the Sky With Diamonds. Έτσι έγινε η Lucy».

Ωστόσο, θα μπορούσε, πολύ εύκολα, να είχε δοθεί ένα πολύ διαφορετικό όνομα, όπως επεσήμανε η Caitlin Schrein στο Nature. Το τραγούδι των Beatles είχε ηχογραφηθεί επτά χρόνια νωρίτερα. Και, αν ο Johanson και οι συνάδελφοί του ήταν πιο ενημερωμένοι στην επιλογή της ποπ μουσικής ή αν είχαν καλύτερη διαθεσιμότητα δίσκων, πιθανώς θα έπαιζαν πιο σύγχρονα κομμάτια. Τα τραγούδια θα μπορούσαν να περιλαμβάνουν ακόμη και κάποιες από τις επιτυχίες του 1974 – όπως το Annie’s Song του John Denver ή το Bennie and the Jets του Elton John. Αν άκουγαν αυτά τα κομμάτια, τότε ο διασημότερος απολιθωμένος σκελετός του κόσμου μπορεί να είχε διαφορετικό όνομα.

apokalyfthike-to-prosopo-makrinou-mas-syngeni-ilikias-300-000-chronon

Ωστόσο, το όνομα είναι ίσως άσχετο. «Το κρίσιμο σημείο είναι ότι αποτέλεσε έναν σπουδαίο πρωτοπόρο για την ανάδειξη της πρώιμης ανθρώπινης εξέλιξης», λέει ο Stringer.

Με πληροφορίες από Guardian

Tags