Εκατοντάδες μνημειώδη και εντυπωσιακά σε αισθητική πέτρινα κεφάλια βρίσκονται διασκορπισμένα, εκατοντάδες χρόνια τώρα, στην ακτογραμμή του απομακρυσμένου νησιού Ράπα Νούι του Ειρηνικού ή γνωστότερου παγκοσμίως ως Νήσος του Πάσχα.

Αποικήθηκε πιθανότατα από μια μικρή ομάδα Πολυνήσιων ναυτικών πριν από περίπου 900 χρόνια, ενώ είναι ένα συναρπαστικό μέρος που έχει αποτελέσει αντικείμενο έντονης συζήτησης σχετικά με το πώς οι περίπλοκες κοινωνίες μπορούν μερικές φορές να αποτύχουν καταστροφικά.

Ορισμένοι ειδικοί, όπως ο γεωγράφος Jared Diamond στο βιβλίο του “Collapse” το 2005, χρησιμοποίησαν την ιστορία της διάσημης νήσου ως προειδοποιητικό παράδειγμα για το πώς η εκμετάλλευση περιορισμένων πόρων μπορεί να οδηγήσει σε καταστροφική μείωση του πληθυσμού, οικολογική και πολιτισμική καταστροφή μέσω εσωτερικών μαχών.

Άλλοι ερευνητές προτείνουν το ακριβώς αντίθετο – ότι το νησί του Πάσχα είναι μια ιστορία για το πώς ένας απομονωμένος λαός δημιούργησε ένα βιώσιμο σύστημα, επιτρέποντας σε έναν μικρό, αλλά σταθερό πληθυσμό να ευδοκιμήσει για αιώνες μέχρι την πρώτη επαφή με τις ευρωπαϊκές αποικιακές δυνάμεις στις αρχές του 18ου αιώνα.

Τώρα, η έρευνα που περιλαμβάνει δεδομένα τηλεπισκόπησης και μηχανική μάθηση για τη χαρτογράφηση στοιχείων της νησιωτικής γεωργίας, προσφέρει μια νέα ένδειξη που μπορεί να βοηθήσει στην αποκάλυψη του μυστηριώδους χαμού του αρχικού πολιτισμού του νησιού. Το νέο εύρημα υποδηλώνει ότι το νησί δεν ήταν πυκνοκατοικημένο, καθιστώντας την οικολογική κατάρρευση λιγότερο πιθανό σενάριο.

«Υπάρχουν όλα αυτά τα αποδεικτικά στοιχεία που έχουν συλλεχθεί τα τελευταία 15 ή 20 χρόνια που αρχίζουν να ρίχνουν ένα κλειδί» στην ιστορία της κατάρρευσης, είπε ο Δρ Ντίλαν Ντέιβις, επικεφαλής συγγραφέας της μελέτης που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Science.

Ο Ντέιβις, ένας μεταδιδακτορικός ερευνητής στο Παρατηρητήριο Γης Lamont-Doherty της Σχολής Κλίματος της Κολούμπια, και η ομάδα του επικεντρώθηκαν στις γεωργικές πρακτικές για να κατανοήσουν πόσο μεγάλο πληθυσμό θα μπορούσε να υποστηρίξει το νησί. Με 163 τετραγωνικά χιλιόμετρα, το νησί είναι λίγο μικρότερο από την Ουάσιγκτον.

Οι αρχαιολόγοι έχουν εντοπίσει τα υπολείμματα βραχόκηπων στους οποίους οι νησιώτες θα είχαν καλλιεργήσει γλυκοπατάτες κι άλλες καλλιέργειες. Οι διάσπαρτοι και κονιοποιημένοι βράχοι κάνουν τη γη πιο παραγωγική, προσθέτοντας και σφραγίζοντας θρεπτικά συστατικά, αλλά και υγρασία, ενώ προστατεύουν τα νεαρά φυτά από τους ανέμους – μια αρχαία τεχνική καλλιέργειας γνωστή και ως σάπια φύλλα βράχου.

Ωστόσο, στη νέα μελέτη, ο Ντέιβις και οι συνεργάτες του διαπίστωσαν ότι ο μέγιστος αριθμός ατόμων στο Ράπα Νούι ήταν σχεδόν 4.000, λιγότερο από το ένα τέταρτο αυτής της εκτίμησης. Η ομάδα προσδιόρισε τον σημαντικά μικρότερο αριθμό πληθυσμού χρησιμοποιώντας ένα μοντέλο μηχανικής μάθησης εκπαιδευμένο να αναγνωρίζει βραχόκηπους από δεδομένα υπέρυθρων βραχέων κυμάτων υψηλής ανάλυσης και κοντά στο υπέρυθρο που συγκεντρώθηκαν από δορυφόρο.

«Αυτό που χρησιμοποιούμε ονομάζεται υπέρυθρη εικόνα βραχέων κυμάτων», είπε ο Ντέιβις, «και είναι πραγματικά καλό στο να εντοπίζει πολύ λεπτές διαφορές στην περιεκτικότητα σε υγρασία και τις ορυκτολογικές αλλαγές στο έδαφος».

Οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι οι βραχόκηποι, αναγνωρίσιμοι από τα μοτίβα της βλάστησης και τη σύνθεση του εδάφους, κάλυπταν περίπου τα τρία τέταρτα του 1 τετραγωνικού χιλιομέτρου (0,4 τετραγωνικά μίλια) και μόνο η καλλιέργεια βραχόκηπων θα είχε υποστηρίξει μόνο περίπου 2.000 άτομα. Σε συνδυασμό με εκτιμήσεις για τη διαθεσιμότητα ψαρέματος και άλλων θαλάσσιων τροφίμων, η ομάδα πιστεύει ότι το νησί θα μπορούσε να συντηρήσει έναν πληθυσμό 3.901 ατόμων.

Ερμηνείες

Ο Thegn Ladefoged, καθηγητής αρχαιολογίας στο Πανεπιστήμιο του Ώκλαντ της Νέας Ζηλανδίας, ο οποίος διεξήγαγε παρόμοια μελέτη που δημοσιεύθηκε τον Φεβρουάριο του 2013 και οδήγησε σε υψηλότερη εκτίμηση πληθυσμού, είπε ότι η τελευταία έρευνα παρέχει «νέες γνώσεις για τη φέρουσα ικανότητα του αρχαίου Ράπα Νούι και τον πιθανό πληθυσμό υπολογίζει».

«Η ανάλυση των πρόσφατα αποκτηθέντων δεδομένων τηλεπισκόπησης υπέρυθρων βραχέων κυμάτων βραχέων κυμάτων βρήκε ότι η συνολική έκταση της βραχοκηπουρικής ήταν 5 έως 20 φορές χαμηλότερη από τις προηγούμενες εκτιμήσεις», ανέφερε ο Ladefoged. «Αυτό το εύρημα ήταν το αποτέλεσμα της ενσωμάτωσης νέων δεδομένων τηλεπισκόπησης, που δεν ήταν διαθέσιμα όταν κάναμε την αρχική μας μελέτη. Συμφωνώ με τους συγγραφείς ότι δεν συνέβη μια προαποικιακή οικοκτονία στο Ράπα Νούι και ότι ο πληθυσμός δεν γνώρισε κατάρρευση», πρόσθεσε.

Ωστόσο, ο Κρίστοφερ Στίβενσον, καθηγητής ανθρωπολογίας στη Σχολή Παγκόσμιων Σπουδών στο Πανεπιστήμιο της Βιρτζίνια, είπε ότι η μεθοδολογία μηχανικής μάθησης «δεν είναι καθόλου σαφής και δεν έχει αξιολογηθεί καλά». «Οι συγγραφείς προσπαθούν να πουν πως η προσέγγισή τους είναι πολύ καλύτερη από την προηγούμενη εργασία χωρίς να αποδεικνύουν πώς χειρίζονται την πολυπλοκότητα του συνόλου δεδομένων», είπε ο Στίβενσον.

Η άποψη ότι το νησί κάποτε ήταν το σπίτι πολλών χιλιάδων ανθρώπων προέρχεται από την υπόθεση ότι θα χρειαζόταν μεγάλος αριθμός ατόμων για να χτιστούν και να μετακινηθούν τα 800 και πλέον τεράστια πέτρινα αγάλματα που είχαν στηθεί σε όλο το νησί.

Ωστόσο, μια μελέτη του Ιανουαρίου 2022 πρότεινε ότι μπορεί να μην απαιτείτο τόση μυϊκή δύναμη όπως πιστεύαμε προηγουμένως. Επιπλέον, ενώ αρχικά θεωρήθηκε ότι οι νησιώτες έκοψαν τα δέντρα εν μέρει για να μετακινήσουν τα σκαλισμένα κεφάλια, μια μελέτη του Ιανουαρίου 2017 πρότεινε ότι η γηγενής βλάστηση των φοινίκων κάηκε για να γίνει το έδαφος πιο γόνιμο.

«Τελικά, δεν έχουμε στοιχεία ότι χιλιάδες και χιλιάδες άνθρωποι ζούσαν εκεί. Στην πραγματικότητα, όταν οι Ευρωπαίοι έρχονται για πρώτη φορά σε επαφή με ανθρώπους του Ράπα Νούι, αναφέρουν μόνο ότι είδαν ίσως 3.000 ή 4.000 ανθρώπους σε καλή διάθεση», είπε ο Ντέιβις.

«Και η πραγματική πληθυσμιακή κατάρρευση συμβαίνει μετά από αυτό, η οποία πιθανότατα οφείλεται στην έκθεση σε ασθένειες».

Με πληροφορίες από CNN