Περισσότερες από 1.300 ποικιλίες πατάτας καλλιεργούνται στα βουνά των Άνδεων
Πηγή: [email protected]
Μεγέθυνση κειμένου
Από τις πατάτες μέχρι την κινόα, πολλά από τα αγαπημένα μας τρόφιμα κινδυνεύουν από την κλιματική αλλαγή και τις ασθένειες. Οι «φύλακες σπόρων» του Πάρκου Πατάτας στις Άνδεις ελπίζουν να το αλλάξουν αυτό.
Οι πατάτες που φυτρώνουν στις Άνδεις της Νότιας Αμερικής είναι κάτι πολύ περισσότερο από ένα αμυλούχο συστατικό της τοπικής διατροφής. Είναι ένα πλούσιο κομμάτι του πολιτισμού.
Οι ιδιαίτερες πατάτες του Περού
«Υπάρχει μία πραγματικά υπέροχα όμορφη πατάτα, που μοιάζει σχεδόν με τριαντάφυλλο. Και το όνομά της είναι “αυτή που κάνει τη νύφη να κλάψει”», λέει η Tammy Stenner, executive assistant της Asociación Andes, μίας μη κερδοσκοπικής οργάνωσης στο Κούσκο του Περού, που στόχος της είναι η προστασία της βιοποικιλότητας και των δικαιωμάτων των αυτοχθόνων στην περιοχή.
Στο Περού καλλιεργούνται μοβ, ροζ, κόκκινες και μαύρες, καθώς και λευκές και κίτρινες πατάτες
«Μία πιθανή πεθερά θα ζητήσει από τη νεαρή γυναίκα που θέλει να παντρευτεί τον γιο της να καθαρίσει αυτή την πατάτα, αλλά πρέπει να την καθαρίσει με προσοχή, ώστε να μη χαθεί η σάρκα, να μην καταστραφεί το σχήμα», εξηγεί γι’ αυτό το ιδιαίτερο όνομα.
Είναι μόνο μία από τις περισσότερες από 1.300 ποικιλίες πατάτας που καλλιεργούνται στα βουνά των Άνδεων, σε υψόμετρο κάπου μεταξύ 3.200 και 5.000 μέτρων.
Είναι μοβ, ροζ, κόκκινες και μαύρες, καθώς και λευκές και κίτρινες. Ορισμένες έχουν τόσα πολλά εξογκώματα, που το ξεφλούδισμά τους είναι αρκετό για να φέρει δάκρυα στα μάτια.
Κάποιες ποικιλίες απαιτούν ειδικές μεθόδους προετοιμασίας: Άλλες πρέπει να καταψυχθούν, άλλες μαγειρεύονται μόνο ολόκληρες κι άλλες πρέπει να αποφλοιωθούν και να κοπούν πριν μαγειρευτούν. Τα ονόματά τους συχνά είναι περιγραφικά κι αναφέρονται στο σχήμα τους, όπως πατούσα πούμα ή μύτη λάμα.
Ασπίδα στις προκλήσεις της κλιματικής αλλαγής
Αλλά τώρα αυτά τα λαχανικά έχουν έναν νέο και ζωτικό ρόλο να διαδραματίσουν: Να διασφαλίσουν ότι οι καλλιέργειες πατάτας μπορούν να προσαρμοστούν στις προκλήσεις της κλιματικής αλλαγής.
Οι πατάτες καλλιεργήθηκαν στις Άνδεις πριν από περίπου 8.000 χρόνια
Το Πάρκο Πατάτας, που βρίσκεται κοντά στην πόλη Pisac του Περού, ιδρύθηκε από έξι αυτόχθονες κοινότητες το 2002 με σκοπό τη διατήρηση της γενετικής ποικιλομορφίας των πατατών που καλλιεργούνται στην περιοχή, καθώς και της πολιτιστικής κληρονομιάς των ανθρώπων που τις καλλιεργούν.
Εκεί καλλιεργούνται και άλλα τοπικά προϊόντα των Άνδεων, από καλαμπόκι μέχρι κινόα. Οι γεωργικές μέθοδοι που χρησιμοποιούνται στο πάρκο έχουν αναπτυχθεί κατά τη διάρκεια χιλιάδων ετών, και πλέον προσαρμόζονται, ώστε να αυξηθεί η ανθεκτικότητα των φυτών σε ακραία καιρικά φαινόμενα, όπως αυτά που προκαλούνται από το Ελ Νίνιο.
Οι αγρότες διαφοροποιούν επίσης τις τοποθεσίες σποράς εντός του πάρκου, έκτασης σχεδόν 100.000 στρεμμάτων και συλλέγουν τη σοδειά σε πολλαπλές χρονικές περιόδους κατά τη διάρκεια του έτους.
Εκτός από τη διατήρηση πολλών ποικιλιών πατάτας που διαφορετικά θα μπορούσαν να χαθούν – μαζί με τις γεωργικές γνώσεις και τις παραδόσεις που σχετίζονται με την καλλιέργεια πατάτας σε μεγάλο υψόμετρο – οι αγρότες δοκιμάζουν ποιες από τις υπάρχουσες ποικιλίες μπορούν να προσαρμοστούν καλύτερα στο είδος των ακραίων συνθηκών, που αναμένεται να γίνουν πιο συχνές, καθώς αλλάζει το παγκόσμιο κλίμα.
«Οι πατάτες καλλιεργήθηκαν στις Άνδεις πριν από περίπου 8.000 χρόνια, οπότε υπάρχει μεγάλη ιστορία και πολλές γνώσεις σχετικά με τον τρόπο καλλιέργειάς τους, αλλά πάντα βασίζονταν στην ποικιλομορφία», λέει η Stenner.
Θησαυροφυλάκια σπόρων
Το έργο που πραγματοποιείται στο Πάρκο Πατάτας αποτελεί μέρος μίας ευρύτερης προσπάθειας για την εξεύρεση τρόπων διατήρησης και προσαρμογής των πολύτιμων καλλιεργειών σε όλο τον κόσμο, καθώς αντιμετωπίζουν απειλές από την κλιματική αλλαγή, την καταστροφή των βιοτόπων τους, τη ρύπανση και την απλή παραμέληση.
Οι τράπεζες σπόρων θεωρούνται συχνά ως οι απόλυτοι προστάτες της ποικιλότητας των καλλιεργειών, που συμβάλλουν στη διασφάλιση της επισιτιστικής ασφάλειας.
Το Παγκόσμιο Θησαυροφυλάκιο Σπόρων του Σβάλμπαρντ στη Νορβηγία, το οποίο περιέχει σπόρους από όλο τον κόσμο, συμπεριλαμβανομένων και κάποιων από το Πάρκο Πατάτας, θεωρείται «το θησαυροφυλάκιο της ημέρας της κρίσης».
Τέτοιου είδους αποθήκες μπορεί να αποτελούν ζωτικής σημασίας δικλείδα ασφαλείας κατά της απώλειας πολύτιμων καλλιεργειών, αλλά είναι μόνο ένα μέρος ενός παγκόσμιου δικτύου που περιλαμβάνει αγρότες, αλλά και ερασιτέχνες καλλιεργητές, οι οποίοι προστατεύουν τη γενετική ποικιλομορφία των τροφίμων μας.
Αυτοί οι μικρής κλίμακας καλλιεργητές που διατηρούν ζωντανές χιλιάδες σπάνιες και ασυνήθιστες ποικιλίες καλλιεργειών το κάνουν με προσεκτική καλλιέργεια και αποθήκευση σπόρων σε κήπους και αγροκτήματα.
Στην πραγματικότητα, η έρευνα δείχνει ότι η πλειοψηφία της παγκόσμιας ποικιλότητας σπόρων βρίσκεται στην κατοχή των 2,5 δισεκατομμυρίων μικροκαλλιεργητών του κόσμου και όχι σε τράπεζες.
Πολλά από αυτά τα προϊόντα που καλλιεργούνται είναι πολύ πιο ενδιαφέροντα από ό,τι μπορείς να αγοράσεις σε ένα σούπερ μάρκετ, από μοβ πατάτες, μέχρι αγγούρια που μοιάζουν με λεμόνια και καλαμπόκι-ουράνιο τόξο, του οποίου οι σπόροι μοιάζουν με μικροσκοπικά κοσμήματα.
Η καλλιέργεια ποικιλιών ενός συγκεκριμένου φυτού αποτελούσε μία ευρέως διαδεδομένη πρακτική στη γεωργία.
Αλλά όταν οι επιστήμονες άρχισαν να αναπτύσσουν «βελτιωμένες» ποικιλίες βασικών καλλιεργειών, όπως το καλαμπόκι και το σιτάρι, πολλοί αγρότες αντικατέστησαν τις τοπικά προσαρμοσμένες ποικιλίες με σύγχρονες εκδοχές.
«Υπήρξαν μεγάλες αλλαγές στη γεωργία και υπήρξε απώλεια της ποικιλομορφίας των καλλιεργειών, αυτό είναι αδιαμφισβήτητο», λέει η Helen Anne Curry, καθηγήτρια στην ιστορία της τεχνολογίας στο Georgia Tech στη Τζόρτζια των ΗΠΑ.
Για αρκετές δεκαετίες, οι τράπεζες σπόρων-γνωστές και ως τράπεζες γονιδίων- όπου φυλάσσονται οι σπόροι και άλλο υλικό φυτών, αποτελούσαν μία λύση σε αυτό το πρόβλημα.
Όμως ακόμη ένα ζωτικό κομμάτι του παζλ είναι να διατηρούνται οι σπόροι και στον αγρό, μέσω της καλλιέργειάς τους. «Οι τράπεζες σπόρων δεν είναι τελικός προορισμός, αλλά ένας χώρος φύλαξης ως μέρος μίας ευρύτερης επιχείρησης», ξεκαθαρίζει η Curry.
Ο ρόλος των μικρών καλλιεργητών
Διατηρώντας τις ποικιλίες μέσω της καλλιέργειας, τούς δίνονται συνεχώς ευκαιρίες να προσαρμόζονται στις πραγματικές συνθήκες – και επιλέγοντας ποικιλίες που ευδοκιμούν σε συγκεκριμένες συνθήκες ή διασταυρώνοντας ποικιλίες που έχουν επιθυμητά χαρακτηριστικά, οι αγρότες έχουν την ευκαιρία να επηρεάσουν και τον τρόπο με τον οποίο εξελίσσονται με την πάροδο του χρόνου.
Στην πραγματικότητα, δεν χρειάζεται να είσαι αγρότης για να αποθηκεύσεις σπόρους και να διαχειριστείς ένα ευρύ φάσμα καλλιεργειών για το μέλλον.
Το Seed Savers Exchange είναι ένας μη κερδοσκοπικός οργανισμός με έδρα την Αϊόβα των ΗΠΑ, που ασχολείται με τη διατήρηση των παραδοσιακών σπόρων.
Ο οργανισμός χρησιμοποιεί έναν συνδυασμό ex situ διατήρησης (μακροχρόνια αποθήκευση σπόρων στην τράπεζα γονιδίων του) και in situ διατήρησης (διαμοιρασμός των σπόρων του με κηπουρούς και αγρότες για καλλιέργεια).
Όλοι οι σπόροι τους είναι ανοικτής γονιμοποίησης, πράγμα που σημαίνει ότι οι καλλιεργητές μπορούν να αποθηκεύουν τους δικούς τους σπόρους χρόνο με το χρόνο.
Εκτός από τις πληροφορίες σχετικά με την πολιτιστική κληρονομιά των παραδοσιακών σπόρων τους – που συλλέγονται από ειδικούς ιστορικούς – το Seed Savers Exchange συνεργάζεται με ένα δίκτυο 700 κηπουρών σε όλες τις ΗΠΑ για να μαθαίνει ποιες ποικιλίες μπορούν να προσαρμοστούν καλύτερα σε διαφορετικά περιβάλλοντα.
Αυτοί οι κηπουροί καλλιεργούν σπόρους για τους οποίους ο οργανισμός θα ήθελε περισσότερες πληροφορίες, και στη συνέχεια αναφέρουν στοιχεία όπως το ποσοστό βλάστησης, η συνήθεια ανάπτυξης και το πώς τα καταφέρνουν τα φυτά στο κλίμα τους.
«Πρόκειται για ανθρώπους που βρίσκονται σε όλη τη χώρα, οπότε μας επιτρέπει να αρχίσουμε να βλέπουμε σε τι είδους περιβάλλοντα ευδοκιμούν κάποιες από αυτές τις καλλιέργειες», λέει ο Mike Bollinger, εκτελεστικός διευθυντής του Seed Savers Exchange.
Η αποθήκευση σπόρων ανοίγει επίσης δυνατότητες για τη δημιουργία νέων ποικιλιών που μπορούν να προσαρμοστούν καλύτερα στα τοπικά κλίματα.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η γερμανική ροζ ντομάτα, μία από τις ποικιλίες που έφερε στις ΗΠΑ το 1883 ο παππούς της συνιδρύτριας της Seed Savers Exchange Diane Ott Whealy.
Αν καλλιεργήσεις πολλά φυτά της ίδιας ποικιλίας στον κήπο σου, θα παρατηρήσεις μικρές παραλλαγές μεταξύ τους.
Η αύξηση της θερμοκρασίας του πλανήτη επηρεάζει και τις καλλιέργειες
Η μία μπορεί να παράγει τις ντομάτες της ελαφρώς νωρίτερα, ενώ μία άλλη μπορεί να κάνει μεγαλύτερους ή πιο νόστιμους καρπούς κι έτσι θα έχεις την επιλογή να κρατήσεις σπόρους από το φυτό που έχει τα χαρακτηριστικά που θέλεις. «Παραμένει η ίδια γερμανική ροζ ντομάτα, αλλά την προσαρμόζεις στο περιβάλλον σου», λέει ο Bollinger.
Αν τώρα θέλεις να προχωρήσεις ένα βήμα παραπέρα, αφήνεις το περιθώριο σε διαφορετικές ποικιλίες ενός φυτού να διασταυρωθούν, ώστε να προκύψει φυτό με τα επιθυμητά χαρακτηριστικά και μετά να κρατήσεις σπόρο απ’ αυτό.
Αυτό έκανε και ο αγρότης Carl Barnes από την Οκλαχόμα, που χρόνο με το χρόνο έφτασε να καλλιεργεί το σαν κόσμημα καλαμπόκι στα χρώματα του ουράνιου τόξου, που είχε γίνει viral το 2012.
Αυτή η διαδικασία προσαρμογής είναι επίσης καθοριστική, όταν πρόκειται για την ανάπτυξη καλλιεργειών που θα είναι ανθεκτικές στις ακραίες καιρικές συνθήκες και στην κλιματική αλλαγή.
Αντί να βασίζονται οι επιστήμονες στη δημιουργία νέων ποικιλιών στο εργαστήριο χρησιμοποιώντας σπόρους που προέρχονται από ψυχρές αποθήκες, η καλλιέργεια προσφέρει συνεχείς ευκαιρίες στις υπάρχουσες ποικιλίες να προσαρμόζονται σε ό,τι τους συμβαίνει.
«Η κατά τόπους διατήρηση είναι πραγματικά σημαντική, διότι τότε τα φυτά προσαρμόζονται συνεχώς στις πραγματικές συνθήκες, όχι στις συνθήκες του εργαστηρίου», σημειώνει η Stenner.
Στο Πάρκο Πατάτας, η έρευνα των αγροτών έδειξε ότι οι ιδανικές συνθήκες για τις διάφορες ποικιλίες πατάτας μετακινούνται προς τα πάνω στο βουνό σε ψυχρότερα υψόμετρα, καθώς οι μέσες θερμοκρασίες αυξάνονται.
Αλλά μπορούν να το κάνουν αυτό μόνο για ορισμένο χρονικό διάστημα. «Επειδή είναι ήδη τόσο ψηλά, εξαντλείται ο χώρος για να συνεχίσουν να το κάνουν αυτό», εξηγεί η Stenner.
Όπως είπε ένας από τους γέροντες της κοινότητας: «Δεν μπορείς να καλλιεργήσεις πατάτες στον ουρανό». Έτσι, οι αγρότες ωθούν τις πατάτες να προσαρμοστούν σε χαμηλότερα υψόμετρα.
Με πληροφορίες από: BBC
Νεοτερα
