Το κολλαγόνο είναι εξαιρετικά διαφημισμένο. Αυτή η πρωτεΐνη, η οποία είναι σημαντική για τη δομή του δέρματος και των αρθρώσεων, έχει παρουσιαστεί ως θαυματουργή θεραπεία για τα πάντα, από τις ρυτίδες μέχρι τον κακό ύπνο.

Η παραγωγή κολλαγόνου, της πιο άφθονης πρωτεΐνης στο σώμα, επιβραδύνεται φυσικά με την ηλικία – είτε προστατεύετε το δέρμα σας από τον ήλιο είτε όχι. Για να αντισταθμιστεί, τα συμπληρώματα κολλαγόνου έχουν γίνει μια επιχείρηση που ανθεί. Ένας λάτρης του είναι ο Bryan Johnson, ο επιχειρηματίας τεχνολογίας που έχει κάνει τον εαυτό του πείραμα για το πώς να παραταθεί η ζωή, ο οποίος λέει ότι παίρνει 25 γραμμάρια πεπτίδια κολλαγόνου κάθε μέρα.

Αλλά το κολλαγόνο δεν γίνεται πάντα καλά κατανοητό. Ενώ υπάρχουν κάποιες ενδείξεις ότι η συμπληρωματική χορήγηση αυτού του μορίου έχει οφέλη για την υγεία, η έρευνα είναι περιορισμένη. Ο κύριος κίνδυνος από τη λήψη του ως συμπλήρωμα μπορεί να είναι η σπατάλη χρημάτων – υπάρχουν λίγες γνωστές παρενέργειες – αλλά συμβαδίζουν τα επιστημονικά στοιχεία με τους ισχυρισμούς του μάρκετινγκ;

Γιατί το κολλαγόνο προκαλεί σύγχυση

Για να ξεκινήσουμε με τα βασικά, «το κολλαγόνο βρίσκεται μόνο στον συνδετικό ιστό των ζώων», σημειώνει η Andrea Soares, διαιτολόγος στη Τζόρτζια των ΗΠΑ.

Τα προϊόντα κολλαγόνου προέρχονται από διάφορα ζώα: αγελάδες, χοίρους, κοτόπουλα και ψάρια. Η ζελατίνη, η οποία χρησιμοποιείται για την παρασκευή γλυκισμάτων, ζελέ και των καψουλών για φαρμακευτικά προϊόντα, είναι μια μορφή κολλαγόνου. «Ορισμένα συμπληρώματα φυτικής προέλευσης ισχυρίζονται ότι είναι «vegan κολλαγόνο», αλλά αυτό που περιέχουν στην πραγματικότητα είναι συστατικά που ενισχύουν το κολλαγόνο, όπως η βιταμίνη C, τα αμινοξέα και τα μέταλλα που βοηθούν το σώμα σας να παράξει το δικό του κολλαγόνο», λέει η Soares. «Αν είστε vegan, ίσως να θέλετε να ξοδέψετε τα χρήματά σας σε μια ολοκληρωμένη διατροφή αντί για φυτικά συμπληρώματα “κολλαγόνου” που δεν περιέχουν στην πραγματικότητα κολλαγόνο».

Οι διάφοροι τύποι κολλαγόνου φαίνεται να λειτουργούν διαφορετικά. Το υδρολυμένο κολλαγόνο είναι κολλαγόνο που έχει διασπαστεί σε μικρές αλυσίδες αμινοξέων, γνωστά ως πεπτίδια. Αυτά διασπώνται περαιτέρω καθώς κινούνται μέσω του πεπτικού συστήματος. Από την άλλη πλευρά, το ακατέργαστο κολλαγόνο τύπου ΙΙ είναι συστατικό του χόνδρου που περιβάλλει τις αρθρώσεις. Θεωρητικά μπορεί να βοηθήσει στην αναπλήρωση του κολλαγόνου γύρω από τις αρθρώσεις, λέει ο David Hunter, κλινικός ερευνητής ρευματολογίας στο Πανεπιστήμιο του Σίδνεϊ, με έμφαση στην οστεοαρθρίτιδα. Το κολλαγόνο τύπου ΙΙ διασπάται επίσης σε αμινοξέα στο στομάχι, αν και το υδρολυμένο κολλαγόνο τείνει να απορροφάται καλύτερα από τον οργανισμό.

Διαβασε ακομα

Κέτσαπ στα μαλλιά και φακελάκι τσαγιού στα νύχια; Αυτά τα ανέλπιστα beauty hacks θα σε σώσουν

Εκτός από τη μεγάλη ποικιλία πηγών και τύπων κολλαγόνου, η ουσία συσκευάζεται σε πολλές διαφορετικές μορφές, από μπάρες μέχρι ποτά. Σε σύγκριση με τις σκόνες και τα υγρά, «τα δισκία και οι τσίχλες έχουν συχνά λιγότερο κολλαγόνο ανά μερίδα και μπορεί να περιέχουν πρόσθετα σάκχαρα ή συμπληρώματα», λέει η Soares. Και ενώ η κατανάλωση τροφίμων πλούσιων σε πρωτεΐνες και βιταμίνη C βοηθά γενικά το σώμα μας να παράγει κολλαγόνο, η ποσότητα κολλαγόνου που υπάρχει σε τρόφιμα όπως ο ζωμός οστών ποικίλλει. Συμβουλεύει όσους λαμβάνουν κολλαγόνο ως συμπλήρωμα να επιλέγουν σκόνη ή υγρό, με τουλάχιστον 5-10 γραμμάρια κολλαγόνου ανά δόση.

Συνολικά, πολλοί ισχυρισμοί που διατυπώνονται στο μάρκετινγκ σχετικά με τα προϊόντα κολλαγόνου από το στόμα δεν αντέχουν στον έλεγχο. Στην Ευρωπαϊκή Ένωση, «κανένας ισχυρισμός υγείας για τα συμπληρώματα κολλαγόνου δεν έχει πάρει το πράσινο φως», εξηγεί ο Leng Heng, ανώτερος επιστημονικός υπεύθυνος για την ανθρώπινη διατροφή στην Ευρωπαϊκή Αρχή για την Ασφάλεια των Τροφίμων (EFSA).

Η EFSA είναι ο οργανισμός της ΕΕ που αξιολογεί τους κινδύνους που σχετίζονται με τα νέα τρόφιμα. Όταν έριξαν μια ματιά στο κολλαγόνο, κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι οι ισχυρισμοί υγείας που είχαν υποβληθεί για αυτό μέχρι σήμερα δεν υποστηρίζονταν από αρκετά υψηλής ποιότητας στοιχεία. «Δεν ήταν επαρκώς καθορισμένοι, δεν είχαν υποστηρικτικές μελέτες σε ανθρώπους ή βασίζονταν σε στοιχεία από ζωικές και εργαστηριακές έρευνες, οι οποίες δεν μπορούν να προβλέψουν τα αποτελέσματα στον άνθρωπο», λέει ο Heng. Επισημαίνει ότι ισχυρισμοί όπως η ιδέα ότι το κολλαγόνο συμβάλλει στη διατήρηση της ελαστικότητας του δέρματος ή ότι βελτιώνει τη λειτουργία των αρθρώσεων, δεν έχουν ακόμη αποδειχθεί επαρκώς από επιστημονικές έρευνες.

Η πιθανή μεροληψία της βιομηχανίας αποτελεί βασική ανησυχία για τον προσδιορισμό της αυστηρότητας, λέει ο Hunter. Πολλές μελέτες κολλαγόνου χρηματοδοτούνται από εταιρείες συμπληρωμάτων ή συντάσσονται από υπαλλήλους των εταιρειών αυτών. Οι συγκρούσεις συμφερόντων υποτίθεται ότι πρέπει να δηλώνονται στις ακαδημαϊκές εργασίες, αλλά αυτό δεν συμβαίνει πάντα. Για παράδειγμα, μια δημοσιευμένη εργασία περιλαμβάνει πέντε από τους επτά συγγραφείς που δήλωσαν σχέση με εταιρείες συμπληρωμάτων, αν και δεν δόθηκαν περαιτέρω πληροφορίες στο τμήμα σύγκρουσης συμφερόντων. (Σε απάντηση σε ερώτημα του BBC, ο εκδότης αυτής της εργασίας, η Elsevier, δήλωσε ότι η εργασία βρίσκεται τώρα υπό έρευνα).

Διαβασε ακομα

Επτά βασικά beauty tips για όλες τις ηλικίες

«Η πραγματικότητα για πολλές από αυτές τις μελέτες είναι ότι είναι δύσκολο να βρεθούν μελέτες που να είναι εντελώς ανεξάρτητες από τη βιομηχανία», λέει ο Hunter. Οι influencers ενίοτε προβάλλουν έρευνες κακής ποιότητας και μπορεί να προωθούν υψηλότερες δόσεις συμπληρωμάτων από αυτές που συνιστώνται από τις υγειονομικές αρχές. Ακόμα και οι συστηματικές ανασκοπήσεις και οι μετα-αναλύσεις -ανασκοπήσεις στοιχείων μεγάλης κλίμακας, οι οποίες συγκεντρώνουν τα αποτελέσματα πολλαπλών μελετών- μπορεί να υπονομευτούν από την ποιότητα των υποκείμενων μελετών. Ο Hunter και οι συν-συγγραφείς του αξιολογούν τον κίνδυνο μεροληψίας από τέτοιες μελέτες, συμπεριλαμβανομένης της συμμετοχής της βιομηχανίας. Αλλά λέει ότι μπορεί να είναι δύσκολο να ληφθεί πλήρως υπόψη η μεροληψία όταν απλώς δεν υπάρχουν αρκετές ανεξάρτητες μελέτες, όπως συμβαίνει με το κολλαγόνο.

Ενώ οι μεμονωμένοι κίνδυνοι για την υγεία από τη λήψη συμπληρωμάτων κολλαγόνου φαίνονται χαμηλοί, υπάρχουν ορισμένες μεγαλύτερες πιθανές συνέπειες της αυξανόμενης όρεξης για κολλαγόνο. Για παράδειγμα, τα συμπληρώματα κολλαγόνου από βοοειδή έχουν συνδεθεί με την αποψίλωση των δασών στη Βραζιλία.

Εν τω μεταξύ, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ανέθεσε έρευνα σχετικά με το ενδεχόμενο το κολλαγόνο ή η ζελατίνη να οδηγήσουν σε νέες περιπτώσεις μεταδοτικής σπογγώδους εγκεφαλοπάθειας (TSE ή ασθένεια πρίον). Η EFSA υπολόγισε την έκθεση των ανθρώπων από το στόμα σε μολυσμένη ζελατίνη σύμφωνα με υποθετικά σενάρια χειρότερης περίπτωσης και διαπίστωσε ότι ο κίνδυνος ήταν ελάχιστος έως μηδαμινός.

Κολλαγόνο για το δέρμα, τους ιστούς και τις αρθρώσεις

Ένα βασικό πρόβλημα με οποιονδήποτε ισχυρισμό σχετικά με τα οφέλη του κολλαγόνου είναι το τι συμβαίνει όταν το μόριο προσλαμβάνεται. Όπως δήλωσε η δερματολόγος Anjali Mahto από το Λονδίνο στο BBC το 2019, υπάρχει «λίγη σταθερή απόδειξη ότι θα επιβιώσει από την πέψη, θα ταξιδέψει στην κυκλοφορία του αίματος και θα φτάσει στο δέρμα σας». Στην πραγματικότητα, όταν οποιαδήποτε πρωτεΐνη φτάνει στο στομάχι – συμπεριλαμβανομένου του κολλαγόνου – συνήθως διασπάται γρήγορα σε αμινοξέα, τα οποία στη συνέχεια ανασυντίθενται στις πρωτεΐνες που χρειάζεται το σώμα εκείνη τη στιγμή. Έτσι, αν το σώμα χρειάζεται κολλαγόνο, μπορεί να ανασυνθέσει αυτά τα αμινοξέα σε κολλαγόνο, αλλά δεν υπάρχουν εγγυήσεις.

Ένα άλλο ζήτημα είναι η σύνθεση των συμπληρωμάτων κολλαγόνου. Σε πολλές δερματολογικές μελέτες προϊόντων κολλαγόνου, τα προϊόντα αυτά περιέχουν και άλλα συστατικά που μπορεί να ωφελήσουν την υγεία του δέρματος, καθιστώντας δύσκολη την απομόνωση των επιδράσεων του κολλαγόνου.

Διαβασε ακομα

Το Botox καταστρέφει το σινεμά;

Ωστόσο, πολλοί καταναλωτές δίνουν όρκο για τα αποτελέσματα του κολλαγόνου στην εμφάνιση και την αίσθηση του δέρματός τους. Μια συστηματική ανασκόπηση και μετα-ανάλυση διαπίστωσε ότι το υδρολυμένο κολλαγόνο μπορεί να έχει ευεργετικές επιδράσεις στο δέρμα, όπως η βελτίωση της ενυδάτωσης και της ελαστικότητας. Ωστόσο, οι συγγραφείς κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι απαιτείται περαιτέρω έρευνα για να επιβεβαιωθεί αυτό.

Άλλες (χρηματοδοτούμενες από τη βιομηχανία) μελέτες έχουν υποδείξει ότι τα από του στόματος χορηγούμενα προϊόντα με υψηλές ποσότητες πεπτιδίων κολλαγόνου προλυλ-υδροξυπρολίνης και υδροξυπρολυγλυκίνης μπορούν να βελτιώσουν την ενυδάτωση και την εμφάνιση του δέρματος. «Το κλειδί είναι η συνεπής χρήση», λέει η Soares.

Υπάρχουν ορισμένες στρατηγικές για την ενίσχυση των πιθανών οφελών των συμπληρωμάτων κολλαγόνου, για παράδειγμα για τους τένοντες. Ο Robert Erskine, αναγνώστης στη νευρομυϊκή φυσιολογία στο Πανεπιστήμιο John Moores του Λίβερπουλ, προτείνει ότι η άσκηση μπορεί να είναι σε θέση να διεγείρει τους ιστούς του σώματος ώστε να αναγεννούν το κολλαγόνο περισσότερο από το συνηθισμένο. Με τη σειρά του, αυτό μπορεί να ενισχύσει τους τένοντες, επιτρέποντας σε κάποιον να κινείται πιο γρήγορα και να έχει λιγότερες πιθανότητες να πέσει.

Σε μια μελέτη, ο Erskine και οι συνάδελφοί του από πανεπιστήμια του Ηνωμένου Βασιλείου εξέτασαν αν η λήψη υδρολυμένου κολλαγόνου θα μπορούσε να ενισχύσει την ποσότητα κολλαγόνου που παράγει ο οργανισμός μετά από άσκηση αντίστασης υψηλής έντασης. Η έρευνα, σε ένα μικρό δείγμα νεαρών, υγιών ανδρών, διαπίστωσε ότι οι άνδρες παρήγαγαν σημαντικά περισσότερο νέο κολλαγόνο όταν έπιναν ένα μείγμα βιταμίνης C και 30 γραμμάρια υδρολυμένου κολλαγόνου πριν από την άσκηση. Αυτή ήταν μια υψηλότερη δοσολογία από αυτή που είχε μελετηθεί στο παρελθόν ή που συνήθως συσκευάζεται για τους καταναλωτές.

Σε μια άλλη μελέτη στην οποία συμμετείχε ο Erskine, η ομάδα εξέτασε το ίδιο αποτέλεσμα σε υγιείς μεσήλικες άνδρες. Διαπίστωσαν ότι εξακολουθούσε να υπάρχει επίδραση του συμπληρώματος κολλαγόνου, αλλά μικρότερη. Έτσι, η ηλικία αποτελεί παράγοντα στην παραγωγή κολλαγόνου, όπως και το φύλο. Υπάρχουν συνδέσεις μεταξύ των οιστρογόνων και της σύνθεσης κολλαγόνου, για παράδειγμα.

«Με ενδιαφέρει πραγματικά να προσπαθήσω να διερευνήσω πώς μπορούμε να βελτιώσουμε την ευεξία και την απόδοση των αθλητών, ιδίως των αθλητριών», λέει ο Erskine. «Νομίζω ότι το κολλαγόνο θα παίξει μεγάλο ρόλο σε αυτό», όχι μόνο για τη βελτίωση της απόδοσης, αλλά και για τη μείωση του κινδύνου τραυματισμού. Αν και η έρευνα αυτή είναι σχετικά νέα και μικρής κλίμακας, ήδη ενσωματώνεται στις διατροφικές συνήθειες των κορυφαίων αθλητών. «Νομίζω ότι τα στοιχεία είναι αρκετά ισχυρά για να γίνουν αυτές οι προτάσεις», λέει.

Διαβασε ακομα

Μπορεί μια πλαστική επέμβαση να «προλάβει» τη γήρανση;

Στην πραγματικότητα, αν και τα συμπληρώματα κολλαγόνου συχνά συνδέονται με τους νέους και τους αθλητές ή τους συνειδητοποιημένους ως προς την εικόνα, ερευνάται όλο και περισσότερο ως πιθανή θεραπεία για χρόνιες παθήσεις που σχετίζονται με την τρίτη ηλικία. Για παράδειγμα, υπάρχουν ανάμεικτα στοιχεία σχετικά με το αν το κολλαγόνο βοηθάει στα συμπτώματα της ρευματοειδούς αρθρίτιδας. Μια πρόσφατη μετα-ανάλυση διαπίστωσε ότι η συνολική ποιότητα της έρευνας στον τομέα αυτό είναι φτωχή, οπότε δεν ήταν δυνατόν να αποφασιστεί αν τα συμπληρώματα κολλαγόνου μπορούν να βοηθήσουν. Ωστόσο, οι συγγραφείς σημείωσαν ότι ορισμένες μελέτες ανέφεραν ανεπιθύμητες ενέργειες.

Όσον αφορά την οστεοαρθρίτιδα, ο Hunter και οι συνεργάτες του διεξήγαγαν συστηματική ανασκόπηση μελετών, διαπιστώνοντας ότι τα συμπληρώματα κολλαγόνου φαίνεται να μειώνουν βραχυπρόθεσμα τον πόνο που σχετίζεται με την οστεοαρθρίτιδα.

Ωστόσο, ο Hunter τονίζει ότι η βάση των στοιχείων είναι περιορισμένη. Οι μελέτες κολλαγόνου στις οποίες βασίστηκε η ομάδα ήταν περιορισμένες τόσο σε ποσότητα όσο και σε ποιότητα (όπως το ότι είχαν μικρό μέγεθος δείγματος). Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο ο ίδιος και οι συνάδελφοί του δεν συμπεριέλαβαν το κολλαγόνο σε μια νέα κλινική δοκιμή συμπληρωματικών φαρμάκων που φαίνεται να είναι πιο υποσχόμενα για την οστεοαρθρίτιδα: εκχύλισμα φλοιού πεύκου, εκχύλισμα Boswellia serrata και κουρκουμίνη.

Πρέπει να πάρετε συμπλήρωμα κολλαγόνου;

Με κάθε συμπλήρωμα, υπάρχει κίνδυνος αλληλεπιδράσεων με άλλα φάρμακα που λαμβάνουν οι άνθρωποι, γι’ αυτό ο Hunter συμβουλεύει όποιον σκέφτεται να πάρει ένα συμπλήρωμα να μιλήσει πρώτα με έναν επαγγελματία υγείας. Η αυξημένη πρόσληψη μιας πρωτεΐνης όπως το κολλαγόνο θα μπορούσε να αποτελέσει πρόβλημα για άτομα με νεφρικές ή ηπατικές παθήσεις που επηρεάζουν τον μεταβολισμό των πρωτεϊνών, λέει ο Erskine.

Πολλοί από τους ασθενείς του Hunter ενδιαφέρονται για τα συμπληρώματα, αφού ακούσουν γι’ αυτά από διαφημίσεις, μέσα ενημέρωσης ή γνωστούς τους, λέει. «Είναι πολύ σημαντικό οι άνθρωποι, ιδίως οι επαγγελματίες υγείας, να είναι ανοιχτοί σε αυτές τις συζητήσεις», λέει. «Αν είστε απορριπτικοί, νομίζω ότι είναι πολύ πιθανό πολλοί από αυτούς τους ασθενείς να τα παίρνουν έτσι κι αλλιώς».

Στο δικό του ιατρείο, ο Hunter λέει στους ασθενείς που εκδηλώνουν ενδιαφέρον για τα συμπληρώματα ότι κάποια αξίζει να τα δοκιμάσουν για τρεις ή τέσσερις εβδομάδες. Όπως και με την εμφάνιση του δέρματος, ορισμένες μελέτες υποδεικνύουν ότι τα οφέλη των συμπληρωμάτων για τις αρθρώσεις δεν εμφανίζονται για δύο ή τρεις μήνες, αν εμφανίζονται καθόλου. Ωστόσο, ο Hunter σημειώνει ότι πολλοί άνθρωποι που ζουν με οστεοαρθρίτιδα θα δυσκολευτούν να συνεχίσουν με ένα συμπλήρωμα αν δεν δουν αποτελέσματα μέσα σε έναν μήνα περίπου.

Συνολικά, δεδομένων των πολλών λόγων για τους οποίους κάποιος μπορεί να αναζητά το κολλαγόνο, δεν υπάρχει μία και μόνη απάντηση για το αν ένα συμπλήρωμα κολλαγόνου αξίζει τον κόπο. Θα εξαρτηθεί από τον λόγο για τον οποίο θέλετε να το πάρετε, από το πόσο καιρό μπορείτε να συνεχίσετε να το παίρνετε, από το πόσο προσιτό είναι, από το αν το κολλαγόνο συνδυάζεται με άλλα συστατικά και από το πώς μπορεί να επηρεάσει άλλες πτυχές της υγείας σας. «Δεν θα ανταποκριθούν όλοι σε ένα συμπλήρωμα κολλαγόνου με τον ίδιο τρόπο», σημειώνει ο Erskine.

Τελικά, οι επιστήμονες επισημαίνουν ότι οι εκατοντάδες ευρώ ετησίως που δαπανώνται για συμπληρώματα κολλαγόνου θα μπορούσαν να δαπανηθούν αντιθέτως σε πιο ισορροπημένες δίαιτες, οι οποίες θα βελτίωναν την υγεία με διάφορους τρόπους. Εκτός από τα θρεπτικά και ποικίλα τρόφιμα, η άσκηση, ο ύπνος και η αντηλιακή προστασία έχουν γνωστά οφέλη για την εμφάνιση και την υγεία του δέρματος, για παράδειγμα. Μπορεί να φαίνεται βαρετό, αλλά θα μπορούσε επίσης να σας εξοικονομήσει κάποια σοβαρά χρήματα μακροπρόθεσμα.

Με πληροφορίες από BBC