Πώς μπορούμε να εξηγήσουμε, με απλά λόγια, τι κάνει έναν καλλιτέχνη σπουδαίο; Το ερώτημα αυτό είναι πιο περίπλοκο από ό,τι φαίνεται, καθώς μας αναγκάζει να σκεφτούμε ευρύτερα για το τι είναι η τέχνη και ποιοι είναι οι καλλιτέχνες. Πάνω απ’ όλα, μας αναγκάζει να προβληματιστούμε για το τι κάνει έναν καλλιτέχνη πιο σημαντικό από έναν άλλο.

Αυτό είναι ένα ερώτημα που πολλοί από εμάς – οι οποίοι σε γενικές γραμμές δεν είμαστε γνώστες της τέχνης – έχουμε αναρωτηθεί, ιδίως δεδομένου ότι ορισμένα σύγχρονα έργα τέχνης μπορεί να μην φαίνονται τόσο εξαιρετικά με την πρώτη ματιά.

Πώς μπορούμε, για παράδειγμα, να αξιολογήσουμε την ποιότητα του περιβόητου έργου Comedian του Ιταλού εννοιολογικού καλλιτέχνη Μαουρίτσιο Κατελάν, το οποίο δεν αποτελείται από τίποτα περισσότερο από μια μπανάνα κολλημένη σε έναν τοίχο; Το έργο εκτέθηκε στην έκθεση τέχνης Art Basel Miami το 2019 και έγινε πρωτοσέλιδο σε όλο τον κόσμο.

Η ειρωνεία, το χιούμορ και η παρωδία αποτελούν μέρος της τέχνης από τη σύλληψή της, ιδίως στα πιο αυτοκριτικά καλλιτεχνικά ρεύματα που εμφανίστηκαν από τις αρχές του 20ού αιώνα. Ο Γάλλος συγγραφέας Αλφρέντ Ζαρρύ και το κίνημα του Ντανταϊσμού, στο οποίο συμμετείχαν καλλιτέχνες όπως ο Μαρσέλ Ντουσάμπ, ήταν οι πρώτοι που υιοθέτησαν μια ειρωνική, κριτική στάση απέναντι σε αυτό που θεωρούσαν άχρηστο στην τέχνη.

Σήμερα, ωστόσο, η τέχνη έχει γίνει μια επιχείρηση εκατομμυρίων δολαρίων. Μέσω της γελοίας τεχνικής και της εκτέλεσής του, το έργο του Κατελάν είχε πιθανότατα ως στόχο να διακωμωδήσει μια αγορά που θα καθόριζε την αξία του αποκλειστικά με βάση την οικονομική του αξία, ανεξάρτητα από το νόημά του. Πράγματι, δύο από τα τρία έργα που παρήγαγε ο Κατελάν πωλήθηκαν για 120.000 δολάρια το καθένα.

Αυτό δεν σημαίνει ότι ο Μαουρίτσιο Κατελάν δεν είναι σπουδαίος καλλιτέχνης. Το σκάνδαλο που προκάλεσε η μπανάνα του κολλημένη στον τοίχο δείχνει ότι στις μέρες μας το χρήμα και μόνο φαίνεται να υπαγορεύει ποια τέχνη αξίζει τον κόπο. Αλλά αν αφήσουμε τις δυνάμεις της αγοράς στην άκρη, πώς αποφασίζουμε αν ένα έργο είναι αριστούργημα και αν ο καλλιτέχνης που το δημιούργησε είναι αυθεντία;

Διαβασε ακομα

Ο ακριβότερος πίνακας στον κόσμο στο επίκεντρο του σαουδαραβικού «Λούβρου»

Η ιστορία έχει τις απαντήσεις

Για να απαντήσουμε στο ερώτημα τι κάνει έναν καλλιτέχνη σπουδαίο, διαθέτουμε μια απαραίτητη πηγή που μας επιτρέπει να μάθουμε, να κατανοήσουμε και να αναγνωρίσουμε ορισμένα καθοριστικά χαρακτηριστικά. Μπορούμε να τη χρησιμοποιήσουμε για να αξιολογήσουμε την ποιότητα, την εκφραστικότητα και την πρωτοτυπία των έργων των καλλιτεχνών, τόσο στο ιστορικό πλαίσιο της εποχής τους όσο και σε σχέση με άλλους καλλιτέχνες. Αυτός ο πόρος είναι η ιστορία της τέχνης.

Ανατρέχοντας σε καλλιτέχνες του παρελθόντος, μπορούμε να εντοπίσουμε πέντε βασικά, σαφή στοιχεία για το τι κάνει έναν μεγάλο καλλιτέχνη.

• Καινοτομία και αυθεντικότητα. Οι μεγάλοι καλλιτέχνες έχουν μια μοναδική προοπτική που τους επιτρέπει να εισάγουν νέες ιδέες, τεχνικές ή στυλ που φέρνουν επανάσταση στον τρόπο με τον οποίο γίνεται κατανοητή και ασκείται η τέχνη. Με αυτόν τον τρόπο, οι αυθεντίες της τέχνης ανακαλύπτουν νέους τρόπους χρήσης καλλιτεχνικών υλικών και εργαλείων. Εισάγουν επίσης ένα νέο όραμα – αυτό που θα μπορούσαμε να ονομάσουμε «εννοιολογική πρωτοτυπία» – δημιουργώντας έργα με μοναδικές ιδέες και θέματα που δεν έχουν εξερευνηθεί στο παρελθόν και προσφέροντας νέες αφηγήσεις που καταλήγουν να γίνουν μέρος της κουλτούρας μας. Για παράδειγμα, ο Λεονάρντο ντα Βίντσι, γνωστός για έργα όπως η Μόνα Λίζα και ο Μυστικός Δείπνος, ήταν καινοτόμος τόσο στην τεχνική όσο και στις έννοιες.
• Τεχνικές δεξιότητες. Όλοι οι μεγάλοι δάσκαλοι της τέχνης διαθέτουν, με τη μία ή την άλλη μορφή, μεγάλο έλεγχο του καλλιτεχνικού τους μέσου, είτε πρόκειται για ζωγραφική, γλυπτική, φωτογραφία ή κάτι άλλο – εργαλεία όπως πινέλα, καλέμια, φωτογραφικές μηχανές κ.ο.κ. χειρίζονται με μαεστρία για να δημιουργήσουν τα έργα τους. Επιδεικνύουν επίσης συνεπή έλεγχο και ακρίβεια στο έργο τους, με την ικανότητα να αποτυπώνουν τις λεπτομέρειες με ακρίβεια, ρεαλιστικά ή εκφραστικά, ανάλογα με το ύφος τους.
• Πολιτιστικός και ιστορικός αντίκτυπος. Το έργο ενός μεγάλου καλλιτέχνη έχει απήχηση, είτε στην εποχή του είτε μετά, και επηρεάζει βαθιά τόσο το κοινό όσο και άλλους καλλιτέχνες. Τα έργα τους συχνά καταγράφουν ή ανταποκρίνονται σε σημαντικές στιγμές της εποχής τους. Για παράδειγμα, ο Γκόγια αποτύπωσε τη φρίκη του Πολέμου της Ιβηρικής Χερσονήσου 1808-1814 σε μια υποβλητική σειρά χαρακτικών. Ο Πικάσο εξέφρασε επίσης έντονα τον πόνο και την ταλαιπωρία που βίωσαν οι άμαχοι στη βασκική πόλη Γκερνίκα όταν βομβαρδίστηκε το 1937, σε ένα από τα πιο διάσημα έργα του.
• Ανοίγουν νέους δρόμους. Ένας κορυφαίος καλλιτέχνης συχνά εμπνέει και ανοίγει δρόμους για άλλους καλλιτέχνες. Αυτό περιλαμβάνει καλλιτέχνες όπως ο Βίνσεντ βαν Γκογκ, ο οποίος, αν και μη αναγνωρισμένος κατά τη διάρκεια της ζωής του, ανέπτυξε ένα μοναδικό και συναισθηματικό στυλ που επηρέασε βαθιά τη σύγχρονη τέχνη. Ή η Φρίντα Κάλο, της οποίας τα βαθιά προσωπικά και συμβολικά έργα που εξερευνούν θέματα ταυτότητας, πόνου και θηλυκότητας εμπνέουν αμέτρητους καλλιτέχνες μέχρι σήμερα. Το έργο των δασκάλων θέτει νέα πρότυπα στον κόσμο της τέχνης. Είναι ιδρυτές ή μορφές-κλειδιά καλλιτεχνικών κινημάτων, όπως ο Πικάσο με τον κυβισμό, γεγονός που τους καθιστά σταθερό, αξιόπιστο σημείο αναφοράς για τις νέες γενιές καλλιτεχνών.
• Σύνδεση με τον θεατή. Τα έργα ενός κορυφαίου καλλιτέχνη έχουν συχνά ένα συναισθηματικό και εννοιολογικό βάθος που συντονίζεται με τον θεατή, προκαλώντας έντονα συναισθήματα ή βαθιές σκέψεις.

Διαβασε ακομα

Ο κλέφτης που μετέτρεψε σε θρύλο τη Μόνα Λίζα κι έστειλε τον Πικάσο για ανάκριση

Η ιστορία της τέχνης είναι μια πηγή γνώσης, ένας κλάδος που συνδυάζει την κριτική, την αισθητική και τις δυνάμεις της αγοράς. Παρά τα διαφορετικά πρότυπα κάθε εποχής, τα οποία αλλάζουν και εξελίσσονται με την πάροδο του χρόνου, τα κριτήριά της μπορούν να μας βοηθήσουν όχι μόνο να κατανοήσουμε ποιοι είναι οι μεγάλοι καλλιτέχνες, αλλά και να συνεχίσουμε να μαθαίνουμε και να απολαμβάνουμε τα έργα τους, καθώς και να ανακαλύπτουμε νέες προοπτικές και ιστορίες γι’ αυτούς.

Αυτοί οι παράγοντες συνδυάζονται για να βοηθήσουν να εξηγηθεί γιατί το έργο ορισμένων καλλιτεχνών ξεπερνά τον χρόνο και τις τάσεις, καθιστώντας τους αθάνατες μορφές στον κόσμο της τέχνης.

Με πληροφορίες από The Conversation