Σκαρφαλωμένη σε μια βραχώδη χερσόνησο, η παλιά πόλη της Σωζόπολης μοιάζει με μια φωλιά πουλιών από πέτρα και ξύλο. Στιβαρά οικογενειακά σπίτια, ανθεκτικά ανακαινισμένα τείχη της πόλης και γκρεμοί που έχουν χτυπηθεί από τις καιρικές συνθήκες, προσδίδουν μια φρουριακή ατμόσφαιρα.

Όμως, εκεί που αυτός ο αρχαίος οικισμός βλέπει δυτικά, προς το μικρό νησί του Αγίου Κίρικ, η Σωζόπολη αγκαλιάζει φιλόξενα το φυσικό της λιμάνι, προσφέροντας στους ναυτικούς ένα ασφαλές καταφύγιο σε αυτό το δύσβατο τμήμα της ακτής της Μαύρης Θάλασσας.

Η Σωζόπολη είναι σήμερα ένα από τα πιο δημοφιλή θέρετρα της Βουλγαρίας, με μεσαιωνικές εκκλησίες και μεγάλες αμμώδεις παραλίες. Αλλά είναι αυτό το λιμάνι που έφερε για πρώτη φορά ταξιδιώτες αρχαίους Έλληνες στη Σωζόπολη πριν από περισσότερα από 2.500 χρόνια.

Το σύγχρονο όνομα της πόλης προέρχεται από τις ελληνικές λέξεις «Πόλη της Σωτηρίας», αλλά την πρώτη χιλιετία π.Χ. ονομαζόταν Apollonia Pontica (Απολλωνία της Μαύρης Θάλασσας) από τον μεγάλο Έλληνα θεό του Ήλιου Απόλλωνα.

Η Apollonia Pontica εξελίχθηκε σε μια πολυσύχναστη πόλη-λιμάνι, με έναν σημαντικό ναό για τον Απόλλωνα και μια χάλκινη εικόνα του θεού ύψους 13 μέτρων. Όσον αφορά τα αρχαία ελληνικά αγάλματα, αυτό ήταν το δεύτερο σε μέγεθος μετά τον Κολοσσό της Ρόδου, ένα από τα Επτά Θαύματα του Αρχαίου Κόσμου. Διάσημο σε όλη την Ανατολική Μεσόγειο, το γιγάντιο άγαλμα της Apollonia Pontica εμφανιζόταν στα νομίσματα της πόλης και τελικά εκλάπη από τους Ρωμαίους.

Διαβασε ακομα

Τι δουλειά έχει το άγαλμα ενός Έλληνα θεού σε υπόνομο της Βουλγαρίας

Σε μια ηλιόλουστη, πρώιμη ανοιξιάτικη μέρα, μπορεί να είναι δύσκολο να φανταστεί κανείς τους κινδύνους του πλου στη Μαύρη Θάλασσα. Αλλά τόσο για τους αρχαίους όσο και για τους σύγχρονους ναυτικούς, η περιοχή αυτή μπορεί να είναι επικίνδυνη, λέει ο Nayden Prahov, διευθυντής του Κέντρου Υποβρύχιας Αρχαιολογίας με έδρα τη Σωζόπολη.

«Είναι μια επικίνδυνη διαδρομή για ιστιοπλοΐα, λόγω των νότιων ανέμων στη Μαύρη Θάλασσα», λέει ο Prahov μιλώντας στο BBC από το καταδυτικό του σκάφος Hristina, αγκυροβολημένο ανάμεσα στα μπλε και λευκά αλιευτικά σκάφη που βρίσκονται στο λιμάνι. «Αυτό είναι το πρώτο ασφαλές λιμάνι μεταξύ του Βοσπόρου και των Βαλκανικών Ορέων».

Ο Prahov εξηγεί ότι κατά την αρχαιότητα, η είσοδος στο λιμάνι γινόταν από ένα στενό άνοιγμα στο βόρειο άκρο, το οποίο σήμερα είναι κλειστό με κυματοθραύστη. Δεν θα ήταν εύκολο να το διασχίσουν, αλλά μόλις μπήκαν μέσα, τα πλοία ήταν ασφαλή, προστατευμένα μεταξύ της χερσονήσου και του νησιού του Αγίου Κίρικ. «Αυτός είναι ο λόγος που το σύμβολο της Apollonia Pontica είναι η άγκυρα», προσθέτει χαμογελώντας ο Prahov.

Το αποτέλεσμα είναι ένα παχύ στρώμα από αυτό που κάποτε ήταν σκουπίδια -κυρίως χιλιάδες κομμάτια σπασμένης κεραμικής, από χρηστικά πιθάρια μέχρι χρωματισμένα κύπελλα- αλλά τώρα είναι μια ανεκτίμητη πηγή πληροφοριών και στοιχείων για ένα από τα μεγαλύτερα λιμάνια της αρχαίας Μαύρης Θάλασσας.

Η Apollonia Pontica ιδρύθηκε από Έλληνες από τη Μίλητο, που σήμερα βρίσκεται στη δυτική Τουρκία, το 610 π.Χ. Υπήρξαν πρωτοπόροι σε μια τεράστια μετακίνηση ανθρώπων και ιδεών, μια διαδικασία που περιγράφεται από ορισμένους ως «ελληνικός αποικισμός», η οποία διήρκεσε από τον 8ο έως τον 6ο αιώνα π.Χ. και είδε δεκάδες, αν όχι εκατοντάδες, οικισμούς να ιδρύονται γύρω από τη Μεσόγειο και τη Μαύρη Θάλασσα – τόσο δυτικά όσο η νότια Ισπανία και τόσο ανατολικά όσο η Γεωργία.

Η Apollonia Pontica ήταν μία από τις πρώτες τέτοιες αποικίες στη Μαύρη Θάλασσα. Η ασφάλεια του λιμανιού της διαδραμάτισε κεντρικό ρόλο στη μετατροπή της θάλασσας που κάποτε ήταν γνωστή στους Έλληνες ως Άξεινος Πόντος, ή «αφιλόξενη θάλασσα», σε Εύξεινος Πόντος ή «φιλόξενη θάλασσα».

Όμως οι Έλληνες δεν έφτασαν σε μια έρημη χώρα. Σε αυτό το μέρος του κόσμου ζούσαν οι Θράκες, ένας ισχυρός πολιτισμός με αυτοπεποίθηση.

Και το εμπόριο μεταξύ του τοπικού πληθυσμού και των Ελλήνων αποίκων ήταν στο επίκεντρο της ανάπτυξης και της ευημερίας της πόλης: Σε αντάλλαγμα για σιτηρά, αλάτι, ξυλεία και μετάλλευμα χαλκού από τα τοπικά ορυχεία, οι Έλληνες έφερναν περιζήτητα προϊόντα από τη Μεσόγειο, ιδίως ελαιόλαδο και κρασί.

Κατά τη διάρκεια των ανασκαφών, οι τοπικοί αρχαιολόγοι έχουν βρει ακόμη και ένα γυάλινο μπουκάλι αρωμάτων της ρωμαϊκής περιόδου με ελαιώδες άρωμα ακόμα ανέπαφο στο εσωτερικό του.

Δεν χρειάζεται να ψάξετε μακριά για να βρείτε αυτή τη μεσογειακή επιρροή να είναι ακόμα ζωντανή και να βασιλεύει στα πλακόστρωτα δρομάκια και τις παραθαλάσσιες ταβέρνες της Σωζόπολης σήμερα.

Τόσο οι ντόπιοι όσο και οι επισκέπτες ανταγωνίζονται για τα καλύτερα τραπέζια δίπλα στο λιμάνι, φορτωμένα με ένα κράμα βαλκανικής και ελληνικής κουζίνας: Ψάρια στα κάρβουνα, ταραμασάλατα, μύδια και σαγανάκι, και φυσικά την πάντα αξιόπιστη «ελληνική» σαλάτα.

Ο μεσογειακός χαρακτήρας της Σωζόπολης δεν είναι ένα απολιθωμένο λείψανο του χαμένου αρχαίου κόσμου που ο Prahov και η ομάδα του ασχολούνται τόσο πολύ με την αποκάλυψη. Είναι αξιοσημείωτο ότι, μαζί με άλλα ψαροχώρια της Μαύρης Θάλασσας που έλκουν την καταγωγή τους από ελληνικές αποικίες, η Σωζόπολη παρέμεινε στην πλειοψηφία της ελληνόφωνη μέχρι και τις αρχές του 20ού αιώνα, έως ότου οι ανταλλαγές πληθυσμών στα Βαλκάνια είδαν τους περισσότερους από τους Έλληνες της πόλης να εγκαταλείπουν τα σπίτια τους και να μετακομίζουν στην ίδια την Ελλάδα.

Διαβασε ακομα

Ρωμαίικα: Μια υπό εξαφάνιση ελληνική διάλεκτος, «ζωντανή γέφυρα» με τον αρχαίο κόσμο

Κάποιοι, ωστόσο, παρέμειναν, όπως επιβεβαιώνει η Ασπασία Ποροζάνοβα. Καθώς ο ήλιος δύει πάνω από το λιμάνι, η Ποροζάνοβα φροντίζει να επισημάνει ότι όλοι οι Σωζοπολίτες είναι περήφανοι Βούλγαροι, αλλά ότι ένας μικρός αριθμός οικογενειών επιμένει επίσης αποφασιστικά στην ελληνική κληρονομιά τους. «Είναι δύσκολο να απαντήσει κανείς στο ερώτημα «Ποιοι είμαστε;» ή «Πόσο καιρό είμαστε εδώ;». Αλλά είμαστε όλοι υπερήφανοι για την καταγωγή μας. Είναι αυτό που μας ενώνει, ότι είμαστε από την αρχαία Απολλωνία».

Η Ποροζάνοβα μοιράζεται το μικρό της όνομα με τη διαβόητη παλλακίδα του Περικλή, του μεγάλου αρχαίου Αθηναίου ηγέτη. «Έχω πάρει το όνομα της γιαγιάς μου», εξηγεί, «όπως εκείνη πήρε το δικό της όνομα, και η εγγονή μου πήρε το δικό μου όνομα. Έτσι, περνάμε τα ονόματά μας μέσα στην οικογένεια».

Η Ποροζάνοβα και οι φίλοι χρησιμοποιούν μερικές λέξεις στα σωζοπολίτικα ελληνικά, μια μοναδική διάλεκτο που οι περισσότεροι Έλληνες θα δυσκολεύονταν να καταλάβουν.

Σ’ αυτή την παλιά πόλη κυκλοφορεί και μια μυστική συνταγή για ντάμγκα, ένα ιδιαίτερο είδος τηγανητού κέικ που δεν φτιάχνεται πουθενά αλλού. Ένα νόστιμο έμβλημα του πλούσιου πολιτιστικού μείγματος, του διαχρονικού χαρακτήρα και της κοσμοπολίτικης κληρονομιάς της πόλης.

Με πληροφορίες από BBC