Η Κένυα διαθέτει το μαγευτικό Maasai Mara. Η φήμη του καταπράσινου, γεμάτου πανίδα κρατήρα Ngorongoro στην Τανζανία προηγείται. Τα ηφαίστεια Virunga της Ρουάντα έχουν γίνει το σημείο αναφοράς για μοναδικές συναντήσεις με γορίλες του βουνού. Και νοτιότερα, η Μποτσουάνα, η Ναμίμπια και η Νότια Αφρική θεωρούνται απαραίτητοι σταθμοί για όσους διψούν για την καλύτερη άγρια ζωή που έχει να προσφέρει η Αφρική.

Ωστόσο, μια χώρα ξεχνιέται εύκολα όταν πρόκειται να περάσεις χρόνο στην πραγματική άγρια φύση και να έρθεις κοντά στη φύση: Η Ουγκάντα.

Αυτό το διαμάντι της Ανατολικής Αφρικής έχει τα πάντα για τους λάτρεις των άγριων ζώων: Τις πεδιάδες του Εθνικού Πάρκου Queen Elizabeth, όπου ζουν λιοντάρια και λεοπαρδάλεις που σκαρφαλώνουν στα δέντρα, το κανάλι Kazinga με τους ιπποπόταμους, τους ελέφαντες, τους κροκόδειλους και τους εντυπωσιακούς αφρικανικούς θαλάσσιους αετούς και το Bwindi Impenetrable Forest.

Πολύ απλά, είναι υποτιμημένη και περιμένει να εξερευνηθεί – ειδικά μια βαθιά τουριστική εμπειρία που κοστίζει 800 δολάρια την ώρα (724 ευρώ), αλλά λέγεται ότι αξίζει κάθε δολάριο.

Αυτή η τεράστια τιμή είναι μέρος ενός μοτίβου εμπειριών υψηλού budget στην Ουγκάντα που, αν και απρόσιτες για πολλά πορτοφόλια, θα μπορούσαν να βοηθήσουν τη χώρα να μπει στο δρόμο του βιώσιμου τουρισμού, σε μια εποχή που πολλοί προορισμοί κατακλύζονται από επισκέπτες.

Στο Bwindi Impenetrable Forest, που φιλοξενεί τον μεγαλύτερο πληθυσμό ορεινών γορίλων στον κόσμο, με περισσότερους από 500 να περιφέρονται στο πυκνό δάσος, κοστίζει 800 δολάρια για τους ξένους μη κατοίκους, για να ξεκινήσουν μια αυστηρά χρονομετρημένη πεζοπορία μιας ώρας για να συναντήσουν μια ομάδα συνηθισμένων γορίλων. Οι εκδρομές αυτές καθοδηγούνται από ειδικούς της Αρχής Άγριας Ζωής της Ουγκάντα, με μικρές ομάδες των οκτώ ατόμων να επισκέπτονται μία από τις 18 ομάδες που έχουν εξοικειωθεί, κάθε μέρα.

Με 1.500 δολάρια, οι επισκέπτες μπορούν να λάβουν μέρος σε μια διαδικασία εξοικείωσης. Όσοι έχουν κρυολόγημα δεν επιτρέπεται να συμμετάσχουν, καθώς υπάρχει ανησυχία για τη μετάδοση της ασθένειας σε αυτά τα απίστευτα ζώα, τα οποία μοιράζονται το 98% του DNA τους με τον άνθρωπο.

Παρόλο που είναι δυνατόν να ταξιδέψει κανείς σχετικά φτηνά και στις δύο πλευρές αυτής της εμπειρίας, πολλοί επισκέπτες κάνουν αυτή τη δραστηριότητα της bucket list μέρος μιας premium περιπέτειας. Και πάλι, η υψηλή τιμή έχει συνήθως ως αποτέλεσμα τα χρήματα να πηγαίνουν για τη στήριξη του περιβάλλοντος που βρίσκεται σε κίνδυνο.

Ασυναγώνιστη τοποθεσία

Η Volcanoes Safaris δραστηριοποιείται στην περιοχή για πάνω από 25 χρόνια και τον Ιούλιο του 2024 άνοιξε το τέταρτο πολυτελές κατάλυμά της στην Ουγκάντα. Το Kibale Lodge βρίσκεται σε μια απαράμιλλη τοποθεσία, με τα βουνά Rwenzori στα δυτικά και το κανάλι Kazinga στα νότια.

Με μόλις οκτώ δωμάτια, ή bandas, βρίσκεται στο υψηλότερο σημείο του οικολογικού τουρισμού στην Ουγκάντα, με τιμές που ξεκινούν από 1.200 δολάρια ανά άτομο ανά διανυκτέρευση. Το Volcanoes, ωστόσο, φροντίζει να ενημερώνει για τον τρόπο με τον οποίο στηρίζεται στις τοπικές γνώσεις και δεξιότητες για τη δημιουργία και τη διατήρηση της επιχείρησής του.

Στο Kibale συνεργάζεται με το Ινστιτούτο Jane Goodall για την οργάνωση προγραμμάτων προσέγγισης της κοινότητας, και συγκεκριμένα εργάζεται για τη δημιουργία μιας νέας γενιάς γυναικών ηγετών στη διατήρηση της φύσης. Και καθ’ όλη τη διάρκεια της κατασκευής του καταφυγίου η μάθηση από τους ντόπιους ήταν ζωτικής σημασίας, λέει ο ιδρυτής της Volcanoes Praveen Moman.

«Δουλεύουμε με το στυλ του ξυπόλυτου χωρικού, καθόμαστε μαζί και επεξεργαζόμαστε πρακτικές τοπικές προσεγγίσεις στην αισθητική, κατασκευάζοντας τα πάντα τοπικά, ανεξάρτητα από την προέλευση του σχεδίου», λέει.

«Η εσωτερική κατασκευαστική ομάδα της Volcanoes αποτελείται από μηχανικούς, διακοσμητές και ταπετσιέρηδες που ζουν στις κοινότητες που περιβάλλουν τα καταλύματα της Volcanoes», προσθέτει ο Kevin James, επικεφαλής λειτουργίας της Volcanoes Safaris.

Για παράδειγμα, λέει ότι ο επικεφαλής των κατασκευών της εταιρείας, ο Cyprien Serugero, γεννήθηκε κοντά στο Virunga Lodge στην απέναντι πλευρά των συνόρων στη Ρουάντα. Συμμετείχε σε κάθε στάδιο της κατασκευής του εν λόγω καταφυγίου και τώρα φροντίζει ώστε όσοι ζουν κοντά στις τοποθεσίες στην Ουγκάντα να έχουν την ίδια ευκαιρία.

Ο James λέει ότι η εταιρεία απασχολεί πάνω από 200 εργαζόμενους πλήρους απασχόλησης και 300 έκτακτους υπαλλήλους από την Ουγκάντα, τη Ρουάντα, το Μπουρούντι και τη Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό. Περίπου το 85% των ατόμων που εργάζονται στα ίδια τα καταφύγια προέρχονται από τις κοινότητες που τα περιβάλλουν.

Ένα καλύτερο μέλλον

Ενώ το έργο αυτό ήταν επιτυχές, ένα από τα μεγαλύτερα ζητήματα που αφορούν τον βιώσιμο τουρισμό στην Ουγκάντα επικεντρώνεται στους «πρόσφυγες για τη διατήρηση».

Οι Batwa απομακρύνθηκαν βίαια από τα εθνικά πάρκα Gahinga και Bwindi Impenetrable Forest κατά τη δημιουργία τους το 1991. Ενώ οι πληθυσμοί των γορίλων σε αυτές τις περιοχές ανακάμπτουν, αυτοί οι κυνηγοί-συλλέκτες, μια από τις παλαιότερες αυτόχθονες φυλές σε ολόκληρη την ήπειρο, εκτοπίστηκαν μέσα στην ίδια τους τη χώρα.

Δεν καταβλήθηκε καμία αποζημίωση και ακολούθησαν χρόνια εξοστρακισμού. Με τη φυλή να μην έχει συνηθίσει τις παραδοσιακές μεθόδους καλλιέργειας, αντιμετώπισαν διώξεις και διακρίσεις σε κάθε τους βήμα.

«Πιστεύουμε ότι το επίκεντρο της διατήρησης και του τουρισμού πρέπει να είναι οι κοινότητες», λέει ο James.

«Οι ντόπιοι θα είναι υποστηρικτές του τουρισμού και της διατήρησης μόνο αν έχουν ένα απτό όφελος. Πρέπει να έχουν φαγητό στο τραπέζι, εκπαίδευση για την επόμενη γενιά και πρόοδο στη ζωή τους. Αν είναι μέρος της αλυσίδας οικοτουρισμού και διατήρησης και συμμετέχουν στην επιτυχία της, τότε έχουν κίνητρο να προστατεύσουν την άγρια ζωή και τα πάρκα».

Στο Volcanoes’ Gahinga Lodge υπάρχει ένας μόνιμος οικισμός Batwa έκτασης 13 στρεμμάτων, όπου ζουν 100 άτομα από 18 οικογένειες. Υπάρχει γη για καλλιέργειες, ένα ειδικό επαγγελματικό κέντρο για την εκπαίδευση και τη μεταβίβαση αρχαίων τελετουργιών στην επόμενη γενιά και η ευκαιρία για τους επισκέπτες να συναντήσουν τους γηραιότερους και τους ηγέτες της φυλής για να μάθουν άμεσα για τον τρόπο ζωής τους. Πρόκειται για μια ισχυρή εμπειρία που μένει για καιρό στο μυαλό μετά την επίσκεψη.

«Το δάσος φυλάσσεται αυστηρά, ξέρουμε ότι μπορεί να μας πυροβολήσουν [αν πάμε εκεί]», δήλωσε ο ηγέτης της φυλής Batwa Safari Monday, μιλώντας τη μητρική του διάλεκτο Rufumbira μέσω διερμηνέα, πίσω στο 2019. «Αλλά καταλαβαίνω τους περιορισμούς. Δεν το σκέφτομαι».

Ο Monday άνοιξε τα χέρια του διάπλατα και χαμογέλασε καθώς αντίκριζε αυτό που ήταν πλέον δικό του και των άλλων μελών της φυλής του. Ένα μέρος που θα μπορούσε να αποκαλείται σπίτι μετά από τέσσερα χρόνια που ζούσε κάτω από πρόχειρα καταφύγια.

Δεν είναι το ίδιο με το να βρίσκεται στο φυσικό του περιβάλλον, αλλά συμβάλλει σε κάποιο βαθμό στην αποκατάσταση της ισορροπίας και στη δημιουργία μιας πορείας προς ένα καλύτερο μέλλον.

Ποιότητα και όχι ποσότητα

Δεν υπάρχει καμία αμφιβολία ότι το μοντέλο του τουρισμού υψηλής ποιότητας σε υψηλές τιμές έχει τη δυνατότητα να είναι επιτυχημένο όταν εξετάζεται από την άποψη της βιωσιμότητας, τουλάχιστον όταν πρόκειται για τη φύση. Αυτό είναι εμφανές ιδίως στον αριθμό των γορίλων του βουνού.

Σύμφωνα με τη Διεθνή Ένωση για τη Διατήρηση της Φύσης (IUCN), ο πληθυσμός ξεπέρασε τους 1.000 το 2018, όταν πραγματοποιήθηκε η τελευταία απογραφή, από 680 το 2008. Αυτό πιστεύεται ότι είναι άμεσο αποτέλεσμα των ακριβών, αυστηρά ελεγχόμενων εκδρομών για γορίλες.

Αν και δαπανηρά, τα χρήματα που συγκεντρώνονται από τα treks επιτρέπουν στην UWA και σε άλλες αρχές να πληρώνουν για μεγαλύτερη προστασία των ορεινών γορίλων από τους παράνομους λαθροθήρες και να αποτρέπουν την καταστροφική απώλεια ενδιαιτημάτων.

Το να βρίσκεσαι μόλις λίγα μέτρα μακριά από μια μητέρα που φροντίζει τα μικρά της ή από έναν αρσενικό που κοιτάζει βλοσυρά στη μέση απόσταση είναι αναμφισβήτητα ένα από τα πιο βαθιά πράγματα που μπορεί να κάνει ένας ταξιδιώτης και το να πληρώσεις όλα αυτά τα χρήματα έχει πολύ νόημα.

Παρόλο που τα έξοδα αυτά μπορεί να φαίνονται ακραία, η εναλλακτική λύση είναι κάτι που οι επιχειρήσεις δεν μπορούν να αποδεχτούν, ειδικά όταν το περιβάλλον είναι τόσο εύθραυστο και η επιτακτική ανάγκη εξισορρόπησης των αναγκών των τοπικών κοινοτήτων τόσο ζωτικής σημασίας.

Σύμφωνα με την εταιρεία Responsible Travel με έδρα το Ηνωμένο Βασίλειο, η χρέωση υψηλών τιμών και η τόσο έντονη περιφρούρηση της εμπειρίας είναι το κλειδί.

«Όταν πρόκειται για τους ορεινούς γορίλες, ο χαμηλός αριθμός των τουριστών και οι αυστηροί περιορισμοί δεν είναι απλώς ένα τέχνασμα», λέει, «είναι απαραίτητοι για να αποτρέψουν τους γορίλες από το να υποφέρουν ή να κολλήσουν ασθένειες».

Επιπλέον, οι ντόπιοι και το περιβάλλον δεν θα δουν κανένα όφελος από ένα μοντέλο μαζικού τουρισμού, το οποίο έχει προκαλέσει τόσα πολλά προβλήματα σε όλο τον πλανήτη, ιδίως σε φημισμένα εύθραυστα οικοσυστήματα όπως ο Μεγάλος Κοραλλιογενής Ύφαλος της Αυστραλίας και ο Κόλπος Χα Λονγκ του Βιετνάμ.

«Τα εθνικά πάρκα μεγάλων πιθήκων της Ουγκάντα και της Ρουάντα είναι μικροσκοπικοί φυσικοί βιότοποι που δέχονται τεράστια πίεση», λέει ο Kevin James. «Υπάρχει αυξανόμενη πληθυσμιακή πίεση γύρω από τα πάρκα, η οποία προβλέπεται να διπλασιαστεί τα επόμενα 25 χρόνια.

Οι κάτοικοι της περιοχής χρειάζονται γη για να ζήσουν και από την οποία να βγάλουν τα προς το ζην. Αν η ανάπτυξη δεν ελεγχθεί γύρω από τα Εθνικά Πάρκα, η άγρια ζωή θα μπορούσε να υπερβεί τα όρια».

Παρόλα αυτά, λέει, ο τουρισμός, και ιδιαίτερα ο βιώσιμος τουρισμός, πρέπει να αποτελέσει μέρος της λύσης.

«Το Volcanoes έχει δει ότι χωρίς τουρισμό τα ζώα δεν έχουν καμία αξία και επομένως δεν υπάρχει οικονομικό κίνητρο για τη διασφάλιση του μέλλοντός τους.

Ο ευαίσθητος και ελεγχόμενος τουρισμός είναι ζωτικής σημασίας. Ωστόσο, αν ο τουρισμός είναι ανεξέλεγκτος, υπάρχει κίνδυνος να ασκηθεί αδικαιολόγητη πίεση μέσω ασθενειών και στρες στους μεγάλους πιθήκους, γεγονός που δεν θα είναι ευνοϊκό για την επιβίωσή τους.

«Είναι επιτακτική ανάγκη να ακολουθηθούν τα μοναδικά πρωτόκολλα τουρισμού και οι κατευθυντήριες γραμμές βέλτιστων πρακτικών της IUCN, ώστε να διασφαλιστεί ένα θετικό μέλλον για τους μεγάλους πιθήκους στο Albertine Rift. Πρόκειται για μια πολύ λεπτή ισορροπία».

Τοπικές λύσεις

Σύμφωνα με το EU Africa Rise, έναν οργανισμό που χρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση και υποστηρίζει τη βιωσιμότητα στην Ανατολική Αφρική, ο τουρισμός αντιπροσώπευε το 5,9% του ΑΕΠ της Ουγκάντα το 2019, με αυξανόμενη ευαισθητοποίηση για την ανάγκη βιώσιμης πιστοποίησης, κάτι που μπορεί να είναι δαπανηρό για τις νεοσύστατες και τις μικρές επιχειρήσεις.

«Παρόλο που η Ουγκάντα αγωνίζεται διεθνώς με την αναγνώριση και την εικόνα του brand της (ειδικά σε σύγκριση με περιφερειακούς ομολόγους της, όπως η Κένυα και η Τανζανία), λαμβάνει πολύ υψηλές βαθμολογίες ικανοποίησης από τους ταξιδιώτες που επισκέπτονται τη χώρα», σύμφωνα με το EU Africa Rise, σε μια έκθεση του Μαρτίου 2024 με τίτλο «Προς μια βιώσιμη τουριστική οικονομία στην Ουγκάντα».

Παρά ταύτα, υπάρχει μια αυξανόμενη ώθηση προς τη δημιουργία μιας υψηλής ποιότητας εμπειρίας για τους ταξιδιώτες στην Ουγκάντα, η οποία είναι, κυρίως, τόσο βιώσιμη από την άποψη της ανάπτυξης και της απασχόλησης, όσο και όπου οι ντόπιοι κάτοικοι αισθάνονται μέρος αυτού του έργου.

Σύμφωνα με την Ετήσια Έκθεση του Συνδέσμου Εμπορικών Ταξιδιών Περιπέτειας (Adventure Travel Trade Association) του Ιουνίου 2023, την οποία επικαλείται η EU Africa Rise, το 68% των φορέων που συμμετείχαν στην έρευνα είχαν αποκτήσει ή προσπαθούσαν να αποκτήσουν βιώσιμη πιστοποίηση σε παγκόσμιο επίπεδο.

Ωστόσο, τα Παγκόσμια Κριτήρια Βιώσιμου Τουρισμού, που θεωρούνται το χρυσό πρότυπο βιωσιμότητας για τους φορείς εκμετάλλευσης, μαζί με το Travelife, μια παρόμοια πλατφόρμα πιστοποίησης, θεωρούνται υπερβολικά δαπανηρά από τις τουριστικές επιχειρήσεις στην Ουγκάντα.

Η EU Africa Rise αναφέρει ότι πρέπει να υπάρξει ένας πιο οικονομικός τρόπος για τις επιχειρήσεις της Ουγκάντα να αποκτήσουν μια τέτοια αναγνώριση, η οποία με τη σειρά της θα τους επέτρεπε να προβάλλονται στην αγορά ως μία από τις καλύτερες στον κόσμο.

Το γεγονός ότι οι Volcanoes, Responsible Travel και EU Africa Rise επιτελούν τόσο σημαντικό έργο σημαίνει ότι ο βιώσιμος τουρισμός μπορεί να αναπτυχθεί και να ευδοκιμήσει στην Ουγκάντα.

Αλλά πρέπει να βασίζεται σε ένα μοντέλο όπου τα ακριβά ταξίδια που χρηματοδοτούν την έρευνα και τις κοινότητες έρχονται πρώτα, ώστε να σταματήσουν αυτά τα μέρη να κατακλύζονται και ενδεχομένως να χάνονται για πάντα.

Με πληροφορίες από CNN

Tags