Οι άνθρωποι θέλουμε να γίνουμε τα πάντα, να ξέρουμε τα πάντα, να κάνουμε τα πάντα. Τελευταία θέλουμε να γίνουμε όλοι ψυχολόγοι. Και κάπως έτσι -προφανώς όχι τόσο απλά- γεννήθηκε η «ποπ» ψυχολογία.

Ήρθε, λοιπόν, η εποχή όπου όλοι προσπαθούν να τα ερμηνεύσουν όλα με βάση την Ψυχολογία. Στην εποχή που μια κακή συμπεριφορά μπορεί να αναχθεί σε διαταραχή, μια δυσάρεστη εμπειρία να γίνει αυτόματα ψυχολογικό τραύμα, και όλες οι διαφωνίες να θεωρούνται gaslighting.

Οι παραπάνω είναι λίγες από τις καταστάσεις που εντοπίζει το ΔΙ.ΚΕ.Ψ.Υ ως ενδεικτικές περιπτώσεις ποπ ψυχολογίας, τις οποίες όποιος κάνει ένα τακτικό scroll στα social media μπορεί να αναγνωρίσει και σίγουρα κάπου έχει συναντήσει. Καταστάσεις που φυσικά δεν καθορίζονται από διάγνωση κάποιου ειδικού ψυχικής υγείας, αλλά από απλουστεύσεις και γενικεύσεις που παράγονται στην προσπάθεια ανθρώπων που δεν σχετίζονται με την Ψυχολογία να ερμηνεύσουν συμπεριφορές στην κοινωνική καθημερινότητα.

Όμως δεν είναι όλα «παιχνίδι» -πόσω μάλλον η ψυχική υγεία. Οπωσδήποτε, λοιπόν, μια τυχαία «διάγνωση» που μπορεί να έκανε ένας χρήστης του διαδικτύου σε κάποιον εξαιτίας ενός trend στα social media είναι επικίνδυνη.

Το Pride.gr μίλησε με την Ελένη Δημακοπούλου, Ψυχολόγο Παντείου Πανεπιστημίου, Εκπ. Γνωσιακή Συμπεριφορική Ψυχοθεραπευτρια, η οποία διατηρεί την σελίδα “The Therapy Touch” στο Instagram. Με τη βοήθειά της καταφέραμε να ορίσουμε την ποπ ψυχολογία, να αναγνωρίσουμε τις ρίζες της, να εντοπίσουμε από πού πηγάζει η επιθυμία των ατόμων να ερμηνεύουν ανθρώπινες συμπεριφορές με ψυχολογικούς όρους, αλλά και να εκθέσουμε μερικούς από τους κινδύνους που εμπεριέχει.

Σύμφωνα, λοιπόν, με την ειδικό ψυχικής υγείας, η ποπ ψυχολογία είναι με λίγα λόγια «ο απλοποιημένος διαμοιρασμός ψυχολογικών θεωριών και ορισμών στο ευρύ κοινό». «Ουσιαστικά μιλάμε για θεωρίες οι οποίες έχουν τις ρίζες τους στην επιστήμη της μελέτης της ανθρώπινης συμπεριφοράς και της ψυχικής υγείας, αλλά φτάνουν στο κοινό είτε διαστρεβλωμένες, είτε ελλιπείς, είτε υπερβολικά απλοποιημένες, μειώνοντας έτσι τη σημασία της επιστημονικής έρευνας».

«Θα δούμε την ποπ ψυχολογία να εμφανίζεται συχνά σε ταινίες και σειρές ή στα μέσα μαζικής ενημέρωσης δίνοντας μια παραμορφωμένη εικόνα στους θεατές και τους αναγνώστες για το τι είναι στην πραγματικότητα η επιστήμη της ψυχολογίας», εξηγεί η κ. Δημακοπούλου.

Ποια ανάγκη ικανοποιεί;

Η ποπ ψυχολογία κυριαρχεί για πολλούς λόγους, περιγράφει η ίδια, η οποία σημειώνει πως «είναι στην ανθρώπινη φύση η προσπάθεια εξήγησης της συμπεριφοράς άλλων ανθρώπων. Αυτό είναι κάτι που συνέβαινε ανέκαθεν ακόμα και αν δεν έπαιρνε αμιγώς ψυχολογική υπόσταση στο παρελθόν. Οι άνθρωποι πάντα θέλουν να αποδώσουν κίνητρο, να κατανοήσουν και να αναλύσουν τον λόγο για τον οποίο συμβαίνει κάτι».

«Τα social media παρέχουν αυτή την ευκολία και πολλές φορές μια πληροφορία μπορεί να παρουσιάζεται τόσο πειστική που τελικά γίνεται “αλήθεια”», προσθέτει.

Υπογραμμίζει δε, άλλον έναν παράγοντα, την προβλεψιμότητα, την οποία οι άνθρωποι «χρειαζόμαστε». «Να μπορούμε δηλαδή να προβλέπουμε αντιδράσεις και συμπεριφορές που θα συμβούν στο μέλλον», λέει, «η ψυχιατρικοποίηση των συμπεριφορών μπορεί (λανθασμένα) να μας το δώσει αυτό».

«Με τον τρόπο αυτό», συμπληρώνει, «τείνουμε να αισθανόμαστε μια ασφάλεια και σιγουριά, η οποία βέβαια είναι εσφαλμένη».

Σημαντικός και ο παράγοντας της ευκολίας, προσθέτει η κ. Δημακοπούλου και εξηγεί:

«Η ποπ ψυχολογία εστιάζει σε απλές, καθημερινές τεχνικές υποσχόμενη μεγάλες αλλαγές και άμεσα αποτελέσματα στην αυτοβελτίωση. Είναι δηλαδή κάτι προσβάσιμο και εύπεπτο και το οποίο δεν προϋποθέτει ουσιαστική δουλειά με τον εαυτό μας. Θα το χαρακτηρίζαμε σαν ένα ψυχολογικό placebo».

Υπάρχει, άραγε, αλήθεια σε όλο αυτό;

Όπως είπε η Ελένη Δημακοπούλου, στα social media μία πληροφορία μπορεί να παρουσιάζεται τόσο πειστική που τελικά να μεταμφιεστεί σε «αλήθεια». Σίγουρα όλοι έχουμε δει κάποιο βίντεο το περιεχόμενο του οποίου μας έχει ταιριάξει τόσο που σχεδόν πειθόμαστε πως «το έχω αυτό».

Υπάρχει, λοιπόν, κάποια δόση αλήθειας σε όλο αυτό; Μπορούν όσοι δεν είναι επιστήμονες της ψυχικής υγείας να εντοπίσουν πιθανές διαταραχές στον εαυτό τους ή τους γύρω τους;

Η κ. Δημακοπούλου είναι κατηγορηματικά αρνητική σε αυτό, θεωρώντας πως είναι «αδύνατο». «Οι ψυχικές διαταραχές ανήκουν σε μια τεράστια ομπρέλα και είναι απαραίτητο να πληρούνται συγκεκριμένα στατιστικά κριτήρια για να γίνει μια διάγνωση».

«Αυτή είναι δουλειά που μπορεί να κάνει μόνο ένας ειδικός ψυχικής υγείας», ξεκαθαρίζει η ίδια.

Μάλιστα, υπογραμμίζει πως «εκτός αυτού πολλές φορές ο μέσος άνθρωπος από την επιθυμία του να κατανοήσει ή να εξηγήσει μια συμπεριφορά , τείνει να προσδίδει χαρακτηριστικά σε κάποιον άλλο άνθρωπο τα οποία είναι εντελώς υποκειμενικά, “φορώντας” του έτσι μια βολική για τον πρώτο διάγνωση».

Ψυχιατρικοποίηση: Ο μεγαλύτερος κίνδυνος

Την απλή και προβλέψιμη ερώτηση για τους πιθανούς κινδύνους της διάδοσης της ποπ ψυχολογίας, δεν μπορούσαμε να την αγνοήσουμε.

Κατά τη γνώμη της Ελένης Δημακοπούλου, ο μεγαλύτερος κίνδυνος που κρύβει αυτή η τάση «είναι να καταλήξουμε να ζούμε και να συνάπτουμε διαπροσωπικές σχέσεις με όρους ψυχιατρικοποίησης».

«Ο υψηλός βαθμός πίστης σε ψυχολογικές ψευδοθεωρίες μπορεί στην αρχή να μας παρέχει μια αίσθηση προβλεψιμότητας, αλλά καταλήγει να είναι δυσβάσταχτο και αγχωτικό. Οι αυθαίρετες αυτές διαγνώσεις βάζουν το άτομο σε μια διαρκή κατάσταση υπερεγρήγορσης προσπαθώντας να διαβάσει τις συμπεριφορές των άλλων», συμπληρώνει.

Ταυτόχρονα, «το ότι κάτι είναι εύπεπτο και εύκολο δεν σημαίνει πως είναι και βοηθητικό», ξεκαθαρίζει.
«Βλέπουμε τα τελευταία χρόνια ένα τεράστιο κύμα ανόδου της “παραψυχολογίας” -αν μπορούμε να την χαρακτηρίσουμε έτσι-, η οποία υπόσχεται γρήγορες και εύκολες λύσεις στα προβλήματα του ατόμου», σημειώνει η κ. Δημακοπούλου.

Προειδοποιεί, πως «εδώ ελλοχεύει τεράστιος κίνδυνος ειδικά όταν κάποιο άτομο που ζει με ψυχική διαταραχή καταφεύγει σε τέτοιες μεθόδους αντί να αναζητήσει βοήθεια από κάποιον ειδικό ψυχικής υγείας».

«Η ψυχοθεραπεία δεν είναι πάντα ευχάριστη διαδικασία, χρειάζεται να έρθεις σε επαφή με όλο το φάσμα του εαυτού σου για να δεις αύξηση στη λειτουργικότητα σου. Η ποπ ψυχολογία σου υπόσχεται ευχάριστες και επιφανειακές λύσεις οι οποίες μπορεί πρόσκαιρα να σου προφέρουν μια ψευδαίσθηση ανακούφισης, καταλήγοντας όμως να ενισχύουν το υπάρχον πρόβλημα. Εκεί ακριβώς έγκειται και η διαφορά επιστήμης και ψευδοεπιστήμης», περιγράφει η ειδικός.

Οι ειδικοί υπάρχουν για κάποιο λόγο

Η άνοδος της ποπ ψυχολογίας είναι αυτονόητα μια νέα πρόκληση για τους ειδικούς ψυχικής υγείας, αλλά και για την επιστήμη της Ψυχολογίας ευρύτερα, καθώς λειτουργεί και με όρους αυτοδιάγνωσης.
«Πολύ συχνά ακούμε από κόσμο να αποδίδει όχι μόνο στους άλλους αλλά και στον εαυτό του συγκεκριμένα χαρακτηριστικά», επιβεβαιώνει η Ελένη Δημακοπούλου.

Πρόκειται για μια συνθήκη που «μπορεί να λειτουργήσει και ανασταλτικά ως προς το να αναζητήσει τελικά βοήθεια από τον σωστό ειδικό».

«Το μεγάλο ερώτημα, βέβαια, είναι το πώς φτάσαμε ως εδώ και τι μπορεί η επιστήμη να κάνει για να προλάβει αυτές τις καταστάσεις. Φαίνεται πως ο τομέας την ψυχολογίας και της μελέτης της συμπεριφοράς πιο συγκεκριμένα, προκαλούν ιδιαίτερο ενδιαφέρον στο ευρύ κοινό», σημειώνει η ειδικός, εκφράζοντας πως «είναι κομβικής σημασίας η επιστήμη να πάψει να είναι εσωστρεφής και να μοιράζεται με τον κόσμο τα ευρήματά της, εμπεριστατωμένα και οριοθετημένα, ώστε ναι μεν να καλύπτεται η επιθυμία για γνώση αλλά παράλληλα να φτάνουν στους δέκτες ορθές και κατανοητές πληροφορίες που δεν ενισχύουν φαινόμενα ψυχολογικοποίησης όλων των καταστάσεων».

Η ψυχολόγος δίνει και κάποιες συμβουλές, προκειμένου το κοινό που εκτίθεται σε αυτούς τους ισχυρισμούς για την ψυχική υγεία που αναπαράγονται από την ποπ ψυχολογία να μπορεί να «εξοπλιστεί» για να τους αναγνωρίζει.

Το πιο σημαντικό είναι «να ελέγχουμε από πού προέρχονται οι πληροφορίες που διαβάζουμε».
«Αν προέρχονται από κάποιον έγκυρο, πιστοποιημένο ειδικό ή ακόμα καλύτερα από κάποια έρευνα με στατιστικά στοιχεία, μειώνονται σημαντικά οι πιθανότητες να διαβάζουμε κάτι ψευδές. Ας μην ξεχνάμε πως η Ψυχολογία είναι επιστήμη. Λειτουργεί με όρους έρευνας και εξάγει συμπεράσματα με βάση την παρατήρηση, τα κλινικά στοιχεία και την στατιστική», αναφέρει.

Σοβαρά, δεν είναι όλοι ναρκισσιστές

Δεν αντισταθήκαμε και ρωτήσαμε την κ. Δημακοπούλου σχετικά με τους μεγαλύτερους ψυχολογικούς μύθους που έχει φέρει στην επιφάνεια η διάδοση της ποπ ψυχολογίας.

Είναι «πάρα πολλοί», απαντά η ίδια. «Από το ότι τα πάντα αποδίδονται ως “τραύμα”, μέχρι το ότι η θετική σκέψη μπορεί να επιλύσει οποιοδήποτε πρόβλημα».

Όμως αυτό που έχει κάνει εντύπωση και στην ίδια, είναι «η έντονη ενασχόληση με τη Ναρκισσιστική Διαταραχή». Γιατί;

Επειδή «ξαφνικά όλοι γύρω μας ξέρουν και από έναν ναρκισσιστή, ενώ στην ουσία μιλάμε για μια Διαταραχή προσωπικότητας η οποία παρουσιάζεται με αρκετά χαμηλά ποσοστά στον γενικό πληθυσμό».

«Ξαναγυρνάμε λοιπόν στα όσα προαναφέρθηκαν, το πόσο επικίνδυνο είναι να αποδίδουμε ψυχιατρικά χαρακτηριστικά σε άλλους ανθρώπους μόνο και μόνο επειδή μας είναι βολικό», καταλήγει η Ελένη Δημακοπούλου.

Tags