Ο Moqadi Mokoena εργαζόταν ως φύλακας και αισθανόταν ανήσυχος όλη την ημέρα. Όταν έφυγε από το σπίτι του στα περίχωρα του Γιοχάνεσμπουργκ της Νότιας Αφρικής για να πάει στη δουλειά του, είχε αναγκαστεί να γυρίσει δύο φορές πίσω, αφού είχε ξεχάσει πρώτα το ρολόι του και μετά τα τσιγάρα του. Υπήρχαν σοβαροί λόγοι που ήταν τόσο νευρικός.

Ο προϊστάμενός του, του είχε αναθέσει να συμμετάσχει σε μια ομάδα προστασίας ενός ηλεκτρικού υποσταθμού όπου, μόλις δύο ημέρες νωρίτερα, τέσσερις άλλοι φύλακες είχαν ξυλοκοπηθεί από κλέφτες που κρατούσαν όπλα. Τώρα, αυτήν τη μέρα του Μαΐου του 2021, ο Mokoena κι ένας συνάδελφός του ήταν σε αυτόν τον υποσταθμό και κοιτούσαν με αγωνία μέσα από το παρμπρίζ του φορτηγού τους μία ομάδα ένοπλων ανδρών να πλησιάζει.

Ο Mokoena έβγαλε το τηλέφωνό του και κάλεσε τη σύζυγό του. Της είπε για τη συμμορία που ερχόταν προς το μέρος του. «Αισθάνομαι φοβισμένος», είπε. Ο ίδιος δεν είχε όπλο. «Νομίζω ότι είναι οι ίδιοι που επιτέθηκαν στους συναδέλφους μας». «Πάρε τον προϊστάμενό σου!» του είπε.

Διαβασε ακομα

Το επικίνδυνο ταξίδι για τον πρώτο ιδιωτικό περίπατο στο διάστημα

Λίγα λεπτά αργότερα, οι άνδρες άνοιξαν πυρ με τουλάχιστον ένα αυτόματο όπλο. Ο συνεργάτης του Mokoena πήδηξε έξω από το όχημα, αλλά έπεσε κάτω από τις σφαίρες. Ένας τρίτος φρουρός που βρισκόταν κοντά, έπεσε για να καλυφθεί, πυροβόλησε τους κλέφτες και στη συνέχεια έτρεξε για βοήθεια. Όταν επέστρεψε με τον επόπτη, βρήκαν τον Mokoena και τον συνεργάτη του νεκρούς. Η αστυνομία δήλωσε αργότερα ότι οι εγκληματίες απέσπασαν καλώδια χαλκού αξίας περίπου 1.600 δολαρίων.

«Αντιμετωπίζουμε αυτούς τους κινδύνους κάθε μέρα», δήλωσε αργότερα ο επιζών φρουρός σε τοπικό δημοσιογράφο. «Δεν ξέρεις αν θα επιστρέψεις στο σπίτι σου όταν φεύγεις για υπηρεσία».

Στα περισσότερα μέρη, οι εταιρείες ενέργειας είναι μια αρκετά βαρετή επιχείρηση. Αλλά στη Νότια Αφρική δέχονται κυριολεκτικά επίθεση από οπλισμένες συμμορίες που έχουν παραλύσει την ενεργειακή υποδομή της χώρας και έχουν στοιχίσει ολοένα και περισσότερες ζωές.

Σχεδόν κάθε μέρα, σπίτια σε όλη τη χώρα βυθίζονται στο σκοτάδι, σιδηροδρομικές γραμμές διακόπτονται, η παροχή νερού διακόπτεται και νοσοκομεία αναγκάζονται να κλείσουν – και όλα αυτά επειδή οι κλέφτες έχουν βάλει στο στόχαστρο το υλικό που μεταφέρει την ηλεκτρική ενέργεια: Τον χαλκό.

«Το νέο πετρέλαιο»

Η κραυγή μάχης των υποστηρικτών της ενεργειακής μετάβασης είναι «ηλεκτροδοτήστε τα πάντα». Ας τροφοδοτήσουμε τα αυτοκίνητα, τα συστήματα θέρμανσης, τις βιομηχανικές εγκαταστάσεις και κάθε άλλο είδος μηχανής με ηλεκτρισμό αντί για ορυκτά καύσιμα. Για να γίνει αυτό, όμως, χρειαζόμαστε χαλκό – και μάλιστα πολύ.

Μετά το ασήμι, ένα σπανιότερο και πολύ πιο ακριβό μέταλλο, ο χαλκός είναι ο καλύτερος φυσικός ηλεκτρικός αγωγός στη Γη. Τον χρειαζόμαστε για ηλιακούς συλλέκτες, ανεμογεννήτριες και ηλεκτρικά οχήματα. (Ένα τυπικό ηλεκτρικό όχημα περιέχει έως και 175 κιλά χαλκού.) Τον χρειαζόμαστε για τις γιγαντιαίες μπαταρίες που θα παρέχουν ενέργεια όταν ο ήλιος δεν λάμπει και ο άνεμος δεν φυσάει. Τον χρειαζόμαστε για τη μαζική επέκταση και αναβάθμιση των αμέτρητων χιλιομέτρων καλωδίων ισχύος που στηρίζουν το ενεργειακό δίκτυο σχεδόν σε κάθε χώρα. Στις Ηνωμένες Πολιτείες, η χωρητικότητα του ηλεκτρικού δικτύου θα πρέπει να τριπλασιαστεί για να καλύψει την αναμενόμενη ζήτηση.

Μια πρόσφατη έκθεση της S&P Global προβλέπει ότι η ποσότητα χαλκού που θα χρειαστούμε τα επόμενα 25 χρόνια θα είναι περισσότερη και από εκείνη που έχει καταναλώσει το ανθρώπινο γένος σε ολόκληρη την ιστορία του. «Ο κόσμος δεν έχει παράγει ποτέ ούτε κατά διάνοια τόσο πολύ χαλκό σε τόσο σύντομο χρονικό διάστημα», σημειώνει η έκθεση. Ο κόσμος μπορεί να μην είναι σε θέση να ανταποκριθεί στην πρόκληση. Οι αναλυτές προβλέπουν ότι οι προμήθειες θα υπολείπονται κατά εκατομμύρια τόνους τα επόμενα χρόνια. Δεν είναι περίεργο που η Goldman Sachs έχει δηλώσει ότι «δεν υπάρχει απεξάρτηση από τον άνθρακα χωρίς χαλκό» και αποκάλεσε τον χαλκό «το νέο πετρέλαιο».

Στα ύψη η τιμή του χαλκού

Καθώς η ενεργειακή μετάβαση επιταχύνεται, η αξία του χαλκού έχει επίσης εκτοξευθεί. Τα τελευταία τέσσερα χρόνια, η τιμή ενός τόνου χαλκού έχει εκτοξευθεί από 6.400 δολάρια σε 9.000 δολάρια. Αυτό, με τη σειρά του, έχει καταστήσει τα ηλεκτρικά καλώδια, τον εξοπλισμό, ακόμη και το ακατέργαστο μέταλλο που μόλις βγήκε από τα ορυχεία, «ζουμερούς» στόχους για τους κλέφτες. Σε όλο τον κόσμο, έχει κλαπεί μέταλλο αξίας εκατοντάδων εκατομμυρίων δολαρίων και έχουν χαθεί αμέτρητες ζωές. Με πιθανή εξαίρεση τον χρυσό, κανένα άλλο μέταλλο δεν έχει προκαλέσει τόσο πολύ θάνατο και καταστροφή.

Το μεγαλύτερο μέρος του χαλκού στον κόσμο, φυσικά, παράγεται και πωλείται από νόμιμες εταιρείες. Αλλά ακόμη και η νόμιμη βιομηχανία χαλκού έχει προκαλέσει τεράστια ζημιά. Από τις δυτικές Ηνωμένες Πολιτείες έως τη Νότια Αμερική και την κεντρική Αφρική, η εξόρυξη χαλκού έχει αφήσει κολοσσιαίους λάκκους γεμάτους τοξικά απόβλητα και έχει μολύνει τεράστιες εκτάσεις γης και υδάτινες οδούς.

Διαβασε ακομα

Ηλεκτρικά αυτοκίνητα: Η πράσινη μετάβαση έμεινε από μπαταρία

Ο κίνδυνος για περισσότερες καταστροφές κατά κάποιο τρόπο χειροτερεύει, επειδή τα περισσότερα από τα πλουσιότερα και πιο εύκολα προσβάσιμα κοιτάσματα χαλκού στον κόσμο έχουν πλέον εξορυχθεί. «Όλα τα φρούτα που κρέμονται χαμηλά έχουν μαζευτεί», λέει ο Scott Dunbar, ένας Καναδός πρώην μηχανικός εξόρυξης. Η ποιότητα του εναπομείναντος μεταλλεύματος σε πολλά μεγάλα ορυχεία -δηλαδή το ποσοστό του μετάλλου μέσα στο πέτρωμα- πέφτει γρήγορα. Αυτό σημαίνει ότι όλο και μεγαλύτερες εκτάσεις γης πρέπει να διαλυθούν για την εξόρυξη της ίδιας ποσότητας χαλκού, δημιουργώντας όλο και μεγαλύτερες ποσότητες αποβλήτων.

Το νέο σύνορο για το χαλκό είναι η κεντρική Αφρική. Από τις αρχές της δεκαετίας του 2000, οι επενδύσεις έχουν αρχίσει να εισρέουν, ως απάντηση στην ιλιγγιώδη ζήτηση πρώτων υλών από την αναπτυσσόμενη οικονομία της Κίνας. Το μεγαλύτερο μέρος της δράσης λαμβάνει χώρα στη Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό, ένα τεράστιο έθνος που έχει μέγεθος δύο τρίτων της Δυτικής Ευρώπης και είναι πλούσιο σε χαλκό, καθώς και σε διαμάντια, χρυσό, κοβάλτιο και άλλα ορυκτά. Η εξόρυξη παρέχει περίπου το 80% των ξένων εσόδων της χώρας. Ωστόσο, ελάχιστα από αυτά φτάνουν στο λαό της. Οι περισσότεροι Κονγκολέζοι ζουν με λιγότερα από 3 δολάρια την ημέρα.

Ο μεγιστάνας της εξόρυξης

Από νωρίς στη σκηνή της Λαϊκής Δημοκρατίας του Κονγκό εμφανίστηκε ο δισεκατομμυριούχος Robert Friedland, γεννημένος στο Σικάγο, ένας από τους πιο ιδιόρρυθμους μεγιστάνες της σύγχρονης εξόρυξης. Στο Reed College του Όρεγκον στις αρχές της δεκαετίας του 1970, ο Friedland έγινε στενός φίλος με έναν ομοϊδεάτη συμφοιτητή του ονόματι Steve Jobs. Και οι δύο τους ήταν γοητευμένοι από τις ανατολικές θρησκείες και την πνευματικότητα. «Τα βράδια της Κυριακής ο Jobs και ο Friedland πήγαιναν στο ναό του Χάρε Κρίσνα στη δυτική άκρη του Πόρτλαντ», γράφει ο Γουόλτερ Άιζακσον στη βιογραφία του για τον Jobs. «Χόρευαν και τραγουδούσαν τραγούδια με όλη τους τη δύναμη». Και οι δύο ταξίδευαν στην Ινδία και ήταν θιασώτες ενός διάσημου ινδουιστή γκουρού. Είχαν επίσης κοινή προτίμηση στα παραισθησιογόνα ναρκωτικά. Στην πραγματικότητα, όταν ο Friedland έφτασε στο Reed, ήταν ελεύθερος υπό όρους μετά από καταδίκη για κατοχή 24.000 χτυπημάτων LSD.

Το 1974, ο Friedland μετακόμισε σε μια φάρμα μήλων που ανήκε στον θείο του κοντά στο Πόρτλαντ. Όπως γράφει ο δημοσιογράφος Henry Sanderson στο βιβλίο του Volt Rush: «Το αγρόκτημα έγινε ένα χίπικο κοινόβιο, όπου ομάδες νέων από το ναό του Χάρε Κρίσνα δούλευαν στον οπωρώνα με τα μήλα, διαλογίζονταν και έτρωγαν μαζί χορτοφαγικό φαγητό. Ο Friedland πήρε το όνομα Sita Ram Dass και έμοιαζε «με έναν καυκάσιο Κρίσνα». Ο Jobs, ο οποίος είχε εγκαταλείψει το Reed, εργαζόταν στον οπωρώνα, βοηθώντας στην παραγωγή μηλίτη. Πολύ σύντομα, όμως, ο Friedland άρχισε να λειτουργεί το κοινόβιο ως επιχείρηση, σύμφωνα με τον Jobs».

Ο άνθρωπος που αργότερα θα έδινε στον κόσμο το iPhone σύντομα έφυγε, απογοητευμένος από τις «πολύ υλιστικές» παρορμήσεις του Friedland.

Μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του 1980 ο Friedland είχε συνεργαστεί με κάποιους χρηματοδότες με έδρα το Βανκούβερ και μετακόμισε στον κόσμο της εξόρυξης, δουλεύοντας για μικρές επιχειρήσεις χρυσού. Έγινε πρωτοσέλιδο το 1992, όταν από ένα ορυχείο χρυσού στο Κολοράντο, το οποίο είχε προηγουμένως επιβλέψει (ως διευθύνων σύμβουλος της μητρικής εταιρείας), διέρρευσαν τοξικά βαρέα μέταλλα σε μια κοντινή λεκάνη απορροής, γεγονός που του χάρισε το παρατσούκλι «Τοξικός Bob».

Διαβασε ακομα

Το θησαυροφυλάκιο που θα σώσει την ανθρωπότητα την ημέρα της Κρίσεως

Εν τω μεταξύ είχε επίσης ανακαλύψει ένα μεγάλο κοίτασμα χρυσού στην Αλάσκα και ένα ακόμη μεγαλύτερο κοίτασμα νικελίου στον Καναδά, το οποίο αργότερα πούλησε για περισσότερα από 3 δισεκατομμύρια δολάρια. Από τότε ο Friedland είναι σημαντικός παίκτης στη βιομηχανία. (Έχει επίσης μια δευτερεύουσα δραστηριότητα στον κινηματογράφο, βοηθώντας στην παραγωγή του Crazy Rich Asians και άλλων ταινιών. Ένα άλλο διασκεδαστικό γεγονός για τον Friedland: Αυτό το καλοκαίρι, αγόρασε ένα γραφικό κτήμα στην Καλιφόρνια από την Ellen DeGeneres για 96 εκατομμύρια δολάρια).

Ο Friedland ασχολείται με τη Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό από το 1996, όταν γνώρισε τον Laurent Kabila, τότε ηγέτη ενός επαναστατικού κινήματος. Όπως λέει ο Henry Sanderson «ο Friedland βγήκε στην τηλεόραση για να υπερασπιστεί την προέλαση του Kabila στην εξουσία και σε αντάλλαγμα πήρε 14.000 τετραγωνικά χιλιόμετρα γης έξω από την πόλη Kolwezi για να εξορύξει χαλκό». Η περιοχή βρίσκεται στην καρδιά μιας πρωτοφανώς πλούσιας ζώνης ορυκτών που εκτείνεται σε όλη τη Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό και νότια στη Ζάμπια. Η εταιρεία Ivanhoe Mines του Friedland βρήκε ένα τεράστιο, υψηλής ποιότητας κοίτασμα χαλκού κοντά στα σύνορα της ΛΔΚ με τη Ζάμπια και το 2021 ξεκίνησε την παραγωγή σε ένα κολοσσιαίο νέο ορυχείο.

Το ορυχείο Kamoa-Kakula είναι μια κοινοπραξία με μια κινεζική εταιρεία – μία από τις πολλές που εμπλέκονται σε μεγάλο βαθμό στην εξορυκτική βιομηχανία της Λαϊκής Δημοκρατίας του Κονγκό. Η Κίνα διυλίζει και καταναλώνει πολύ περισσότερο χαλκό από οποιαδήποτε άλλη χώρα και βασίζεται σε ξένους προμηθευτές για το μεγαλύτερο μέρος του. Έτσι, όταν η ΛΔΚ άρχισε να ανοίγεται στις ξένες επενδύσεις, η Κίνα ανάλαβε δράσή. Οι κινεζικές εταιρείες έχουν έκτοτε παράσχει δισεκατομμύρια δολάρια σε υποστήριξη υποδομών στη ΛΔΚ με αντάλλαγμα εκτεταμένα δικαιώματα εξόρυξης.

Ο Friedland είναι ένας απαράμιλλος διαφημιστής του χαλκού. «Απλώς δεν μπορούμε να συνεχίσουμε να υπάρχουμε ως είδος χωρίς πολύ περισσότερο χαλκό, ειδικά αν θέλουμε να μειώσουμε την κατανάλωση υδρογονανθράκων ή αν θέλουμε να ηλεκτροδοτήσουμε τον παγκόσμιο στόλο μεταφορών», δήλωσε σε συνέδριο του κλάδου στο Σαντιάγο της Χιλής το 2022. «Δεν υπάρχει εναλλακτική λύση». Το Kamoa-Kakula, το οποίο εξακολουθεί να επεκτείνεται, είναι ήδη το τρίτο μεγαλύτερο ορυχείο χαλκού στον κόσμο.

Τα «νεκροταφεία των ορυχείων» στη Χιλή

Ο νούμερο ένα παραγωγός ακατέργαστου χαλκού, ωστόσο, βρίσκεται στην άλλη πλευρά του πλανήτη από τη Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό. Η Χιλή κατέχει αυτόν τον τίτλο εδώ και δεκαετίες και παρέχει σήμερα σχεδόν το ¼ του ακατέργαστου χαλκού στον κόσμο. Ο χαλκός έφερε τεράστιο πλούτο στη χώρα – καθώς και λεηλασία, απαλλοτρίωση και βία.

Η εξόρυξη μεγάλης κλίμακας ξεκίνησε εκεί πριν από έναν αιώνα, όταν μια αμερικανική εταιρεία πήρε τον έλεγχο μιας περιοχής στη βόρεια Χιλή που ονομάζεται Chuquicamata, όπου οι ιθαγενείς έσκαβαν χαλκό για αιώνες. Για ένα διάστημα, ήταν το μεγαλύτερο ανοιχτό ορυχείο στον κόσμο.

Οι συνθήκες εργασίας ήταν εξαντλητικές και οι απεργίες συχνές. Ανάμεσα σε αυτούς που εντυπωσιάστηκαν από τη σκληρότητα του τόπου ήταν και ο Ερνέστο «Τσε» Γκεβάρα, ο οποίος επισκέφθηκε την Chuquicamata τον Μάρτιο του 1952 και έγραψε για «τα νεκροταφεία των ορυχείων, που περιέχουν μόνο ένα μικρό μέρος του τεράστιου αριθμού ανθρώπων που καταβροχθίστηκαν από τις σπηλαιώσεις, το διοξείδιο του πυριτίου και το κολασμένο κλίμα του βουνού».

Όταν οι Χιλιανοί εξέλεξαν τον σοσιαλιστή Σαλβαδόρ Αλιέντε πρόεδρο το 1970, μια από τις πρώτες κινήσεις του ήταν να εθνικοποιήσει τα ορυχεία χαλκού της χώρας, συμπεριλαμβανομένου του Chuquicamata. Οι Αμερικανοί ιδιοκτήτες των ορυχείων εξοργίστηκαν. Τρία χρόνια αργότερα, ο Αλιέντε ανατράπηκε με στρατιωτικό πραξικόπημα που ευνοήθηκε από τις ΗΠΑ.

Διαβασε ακομα

Το αμφιλεγόμενο σχέδιο να γίνει μία έρημος πράσινη

Σήμερα, το Chuquicamata διοικείται από την κρατική εταιρεία χαλκού της Χιλής, την Codelco. Το συγκρότημα των ορυχείων εκτείνεται κατά μήκος των λόφων στην έρημο Ατακάμα. Πρόκειται για μια από τις ξηρότερες περιοχές του πλανήτη – μίλια άμμου και βράχων με ελάχιστα ίχνη βλάστησης, που οριοθετούνται στο βάθος από τις χιονισμένες Άνδεις. Αποτελεί το κέντρο ενός συγκροτήματος κτηρίων και δρόμων που βρίθει από φορτηγά σε μέγεθος σπιτιού, ογκώδη μηχανήματα και πανύψηλες καμινάδες, όλα αυτά καλυμμένα από σκόνη και καπνό σαν βιομηχανικό προάστιο της Μόρντορ.

Ο αντίκτυπος του ορυχείου στο γύρω τοπίο είναι ακόμη μεγαλύτερος. Τα ωστικά κύματα εκτείνονται προς κάθε κατεύθυνση. Οι ορεινοί σωροί από απόβλητα, που είναι στρωμένοι με στρώματα γκρίζων και καφέ ορυκτών, απλώνονται για χιλιόμετρα. Θα μπορούσαν εύκολα να θεωρηθούν ως λόφοι, καθώς ταιριάζουν στο μέγεθος των φυσικών λόφων γύρω τους, εκτός από τις επίπεδες κορυφές τους και το υπερβολικά τακτοποιημένο σχήμα τους. Τα φορτηγά που μεταφέρουν τα άχρηστα πετρώματα μοιάζουν με έντομα σε σύγκριση με αυτά. Μια λίμνη καθίζησης, το μολυσμένο νερό της οποίας συγκρατείται από χώματα και βράχους που έχουν φτιαχτεί με μπουλντόζες, καλύπτει μια έκταση στο μέγεθος του Μανχάταν.

Και υπάρχει και η ζημιά που δεν μπορείς να δεις. Το ορυχείο -και άλλα κοντινά ορυχεία- αντλεί τεράστιες ποσότητες νερού από τους υδροφόρους ορίζοντες και τα ρέματα της Atacama. Ο Leonel Salinas, πρόεδρος του χωριού Lasana που βρίσκεται περίπου 30 μίλια από την Chuquicamata, λέει ότι η εξόρυξη απορροφά το ελάχιστο νερό που διαθέτει η περιοχή. Οι καλλιεργήσιμες εκτάσεις στερεύουν, αναγκάζοντας τους αυτόχθονες αγρότες να μετακομίσουν στις πόλεις.

«Χάνουμε το πολιτιστικό μας τοπίο», λέει. «Δεν είμαστε κατά του εκσυγχρονισμού και της ανάπτυξης. Αλλά τα βάρη πρέπει να μοιραστούν δίκαια». Το ίδιο αισθάνεται και η Dina Pannier,, πρόεδρος της κοντινής αγροτικής πόλης Chiu Chiu. «Κάποτε υπήρχαν όμορφες πηγές και υγρότοποι εδώ. Έχουν εξαφανιστεί. Οι άλλες περιοχές παίρνουν τα χρήματα, αλλά εμείς εδώ είμαστε αυτοί που πληρώνουμε το τίμημα».

Οι θησαυροί που παράγουν αυτά τα ορυχεία είναι μαγνήτες για κάποιους εκπληκτικά θρασύτατους εγκληματίες. Υπό το φως της πανσελήνου, ληστές με φορτηγά Toyota Tundra περνούν δίπλα από τρένα που μεταφέρουν πλάκες χαλκού από τα ορυχεία ψηλά στην Ατακάμα προς την ακτή. Με μια ψιθυριστή ίσως προσευχή στα πνεύματα του Μπουτς Κάσιντι και του Σάντανς Κιντ, οι ληστές πηδούν στα βαγόνια με το χαλκό, κόβουν τα σχοινιά που ασφαλίζουν τις πλάκες βάρους 180 κιλών, τις πετούν στα φορτηγά που τρέχουν και εξαφανίζονται μέσα στη νύχτα.

Το πρόβλημα είναι τόσο οξύ που η εθνική αστυνομία της Χιλής έχει συστήσει ειδική ομάδα κρούσης για το χαλκό. Τον Ιανουάριο του 2023, μια ομάδα κλεφτών χτύπησε το κύριο λιμάνι της χώρας, εξουδετέρωσε μια χούφτα εργάτες και έφυγε με δώδεκα κοντέινερ γεμάτα χαλκό της Codelco – αξίας άνω των 4 εκατομμυρίων δολαρίων.

Κλοπές δισεκατομμυρίων

Κανείς δεν γνωρίζει ακριβώς πόσος χαλκός κλέβεται κάθε χρόνο σε όλο τον κόσμο. Οι κλέφτες συνήθως πωλούν τα προϊόντα τους σε μάντρες και ανακυκλωτές, οι οποίοι αφαιρούν τις επιστρώσεις των καλωδίων και άλλα μη μεταλλικά υλικά και στη συνέχεια τεμαχίζουν ή λιώνουν το χαλκό. Ο καθένας μπορεί να το κάνει: Το μέταλλο μπορεί να λιώσει με φλόγιστρα ή μικρούς φούρνους που μπορείτε να αγοράσετε στο Amazon. Υπάρχουν πολλά διαδικτυακά βίντεο που μπορούν να σας καθοδηγήσουν στη διαδικασία. Αφού αποδοθεί σε γενική μορφή, ο κλεμμένος χαλκός μπορεί να αναμιχθεί με μέταλλο που αποκτήθηκε νόμιμα. Σε αυτό το σημείο είναι εύκολο να πωληθεί στην κανονική αγορά, ενώ η προέλευσή του είναι ουσιαστικά αδύνατο να εντοπιστεί.

Είναι ασφαλές να πούμε, ωστόσο, ότι η ποσότητα που κλέβεται κάθε χρόνο είναι αξίας πολλών, πολλών εκατομμυρίων δολαρίων – ενδεχομένως δισεκατομμυρίων.

Σε μια ιδιαίτερα τολμηρή κλοπή το 2023, χαλκός και άλλα μέταλλα αξίας σχεδόν 200 εκατομμυρίων δολαρίων αφαιρέθηκαν από την Aurubis, τον μεγαλύτερο παραγωγό της Ευρώπης. Οι μεγαλύτερες ληστείες, τουλάχιστον στις ΗΠΑ, είναι συχνά εσωτερικές. Το 2013, η αστυνομία εξάρθρωσε ένα κύκλωμα που είχε κλέψει ράβδους χαλκού αξίας 80 εκατομμυρίων δολαρίων από ένα ορυχείο της Αριζόνα. Οι εισαγγελείς δήλωσαν ότι οι εργαζόμενοι που συμμετείχαν στο κύκλωμα άνοιγαν τις πύλες για τα φορτηγά που οδηγούσαν οι συνεργάτες τους, οι οποίοι τα φόρτωναν με ακατέργαστο χαλκό και έβγαιναν αμέσως έξω. Το μέταλλο πουλήθηκε σε ανακυκλωτές στην Καλιφόρνια, οι οποίοι το μαύρισαν για να το κάνουν να μοιάζει με παλιοσίδερα και στη συνέχεια το έστειλαν στην Κίνα. Η αποκάλυψη της συνωμοσίας απαιτούσε θάρρος. Κάποια στιγμή, ένας εκπρόσωπος της εταιρείας από το ορυχείο βρήκε ένα κομμένο κεφάλι κατσίκας καρφωμένο στην πόρτα του.

Οι περισσότεροι Αμερικανοί κλέφτες χαλκού, ωστόσο, είναι μικροί καιροσκόποι που έλκονται από μια γελοία εύκολη λεία. Τόσος πολύς χαλκός απλά αφήνεται στην ύπαιθρο. Δεν χρειάζεται μεγάλη επιδεξιότητα ή τόλμη για να ξηλώσει κανείς τα καλώδια σε ένα εγκαταλελειμμένο κτήριο, να σπάσει ένα κλιματιστικό που βρίσκεται πίσω από μια πολυκατοικία ή να αρπάξει ένα καπάκι φρεατίου σε έναν ήσυχο προαστιακό δρόμο. Κάθε χρόνο καταγγέλλονται χιλιάδες κλοπές χαλκού. Η λεία περιλαμβάνει πυροσβεστικούς κρουνούς, μια καμπάνα 3.000 τόνων, μια προτομή του Orville Wright και τουλάχιστον μια τεφροδόχο που περιέχει ανθρώπινες στάχτες.

Το κόστος αποκατάστασης των ζημιών συχνά υπερβαίνει κατά πολύ την αξία του κλεμμένου μετάλλου. Τα κομμένα καλώδια έχουν διακόψει την παροχή πόσιμου νερού στη Χαβάη, τα φώτα των δρόμων στο Μιζούρι, τα φώτα των διαδρόμων των αεροδρομίων στην Ουάσινγκτον και ολόκληρες γραμμές του μετρό στη Νέα Υόρκη. Το υπουργείο Ενέργειας των ΗΠΑ έχει εκτιμήσει ότι η κλοπή χαλκού προκαλεί ζημιές αξίας 1 δισεκατομμυρίου δολαρίων κάθε χρόνο σε εγκαταστάσεις και επιχειρήσεις που θεωρούνται κρίσιμες υποδομές.

Διαβασε ακομα

Η διαστημική ντομάτα είναι έτοιμη να φέρει επανάσταση στη γεωργία εντός και εκτός Γης

Στη Νότια Αφρική, ωστόσο, η εκτεταμένη φτώχεια, η αναποτελεσματική αστυνομία και η εκτίναξη των τιμών των μετάλλων έχουν μετατρέψει την κλοπή χαλκού σε μια σημαντική βιομηχανία. Τα ορυχεία είναι στόχοι, ακόμη και εκείνα που δεν εξάγουν χαλκό. Τα υπόγεια δίκτυα των φρεατίων και των σηράγγων τους χρειάζονται ρεύμα για να λειτουργούν τα φώτα και ο εξοπλισμός εκσκαφής. Αυτή η ενέργεια, φυσικά, μεταφέρεται από ηλεκτρικά καλώδια δεκάδων χιλιομέτρων, τα οποία αφήνονται αφύλακτα και εκτός οπτικού πεδίου. Κάθε μέρα, εκατοντάδες απελπισμένοι άνθρωποι ρισκάρουν τη ζωή τους για να πάρουν αυτό το μέταλλο.

Είναι γνωστοί ως zama zamas – που σημαίνει «ρισκάρω» στα Ζουλού. Αυτοί οι παράνομοι ανθρακωρύχοι σκαρφαλώνουν στα φρεάτια των ορυχείων με σχοινιά ή χειροποίητες σκάλες και στη συνέχεια μπαίνουν στις σήραγγες. Εκεί, στήνουν υπόγειους καταυλισμούς. Εκατοντάδες zama zamas περνούν εβδομάδες ή και μήνες στις σήραγγες.

Πρόκειται για ένα εκπληκτικά κοινό και βαθιά ενοχλητικό έγκλημα. Μια μόνο μεταλλευτική εταιρεία, η Implats, ανέφερε περίπου 800 περιστατικά κλοπής καλωδίων το 2021. Τα κλεμμένα καλώδια έχουν αναγκάσει τις εταιρείες να κλείσουν τα ορυχεία για εβδομάδες κάθε φορά.

Είναι επίσης ένας πρωτοφανώς επικίνδυνος τρόπος για να κερδίσει κανείς τα προς το ζην. Οι παράνομοι ανθρακωρύχοι έχουν πεθάνει κατά δεκάδες σε εκρήξεις αερίου, πλημμύρες που προκαλούνται από έντονες βροχοπτώσεις και άλλα ατυχήματα. Το 2021, μια εταιρεία εξόρυξης σφράγισε ένα φρεάτιο εξαερισμού που χρησιμοποιούσε μια ομάδα zama zamas για να τροφοδοτεί τους συμπατριώτες τους στο υπέδαφος. Απελπισμένοι, οι ανθρακωρύχοι ανατίναξαν την τρύπα με εκρηκτικά. Η αστυνομία και οι ιδιωτικοί φρουροί ασφαλείας κατέληξαν σε μια σκληρή μάχη με τους zama zamas που δραπέτευσαν. Τουλάχιστον οκτώ άνθρωποι σκοτώθηκαν.

Πάνω από το έδαφος, συμμορίες έχουν καταλάβει δεκάδες φορτηγά που μετέφεραν χαλκό στα λιμάνια της Νότιας Αφρικής, κλέβοντας μέταλλο αξίας εκατομμυρίων δολαρίων. Εν τω μεταξύ, το ηλεκτρικό δίκτυο λεηλατείται τόσο συχνά και τόσο εξονυχιστικά που επηρεάζεται ολόκληρη η χώρα.

Έξαρση της βίας

Το 2021, η σιδηροδρομική εταιρεία Transnet ανέφερε ότι είχαν κλαπεί περισσότερα από 1.000 χιλιόμετρα εναέριων καλωδίων ηλεκτρικής ενέργειας. Πρόσφατη έκθεση της Παγκόσμιας Πρωτοβουλίας κατά του Διακρατικού Οργανωμένου Εγκλήματος σημειώνει ότι «ενώ δύο φρουροί ασφαλείας μπορεί να είχαν αποδειχθεί αποτρεπτικός παράγοντας στο παρελθόν», οι συμμορίες «έρχονται πλέον σε ομάδες των 20 ή 30 ατόμων και είναι συχνά βαριά οπλισμένες, με “παρατηρητές” που πυροβολούν τα οχήματα περιπολίας».

Οι πύργοι κινητής τηλεφωνίας, οι αγωγοί νερού και οι σταθμοί παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας δέχονται παρόμοιες επιθέσεις. Οι κλέφτες μεταμφιέζονται σε εργάτες που αποστέλλονται για να ξηλώσουν υπόγεια καλώδια, ή δωροδοκούν πραγματικούς υπαλλήλους της εταιρείας ηλεκτρισμού, ή απλά εμφανίζονται με όπλα και χρησιμοποιούν τετρακίνητα φορτηγά για να ξεριζώσουν τα καλώδια από το έδαφος.

Οι απλοί Νοτιοαφρικανοί πληρώνουν βαρύ τίμημα. Εκτός από τη διακοπή των σιδηροδρομικών γραμμών και τις διακοπές ρεύματος, νερού και τηλεφωνικών υπηρεσιών, ένα νοσοκομείο του Γιοχάνεσμπουργκ παρέμεινε κλειστό αφού κάποιος έκλεψε τους χαλκοσωλήνες, τα καλώδια και τον ηλεκτρικό εξοπλισμό του. Η αστυνομία πιστεύει ότι η αντιπαλότητα μεταξύ συμμοριών που εμπλέκονται στην κλοπή καλωδίων υποκίνησε δύο μαζικούς πυροβολισμούς που άφησαν 21 νεκρούς στην περιοχή του Γιοχάνεσμπουργκ το 2022. Και ένας αριθμός φρουρών ασφαλείας που προσπαθούσαν να προστατεύσουν το χαλκό κάποιας εταιρείας έχουν επίσης τραυματιστεί ή σκοτωθεί -όπως ο Moqadi Mokoena, ο φρουρός από το Γιοχάνεσμπουργκ που πυροβολήθηκε μέχρι θανάτου μέσα στο φορτηγό του.

Διαβασε ακομα

1.500 πολιτικές για το κλίμα σε 41 χώρες. Ποιες δούλεψαν καλύτερα;

Οι αρχές της Νότιας Αφρικής και οι εταιρείες εξόρυξης αναζητούν λύσεις. Οι εταιρείες σιδηροδρόμων και ενέργειας αντικαθιστούν ορισμένα χάλκινα σύρματα με σύρματα από αλουμίνιο ή κράματα χαλκού-μαγγανίου, αλλά τίποτα δεν συγκρίνεται με την αγωγιμότητα και την αντοχή του χαλκού στη διάβρωση.

Σε μια απελπισμένη κίνηση για να αποθαρρύνει την κλοπή, η κυβέρνηση επέβαλε απαγόρευση στις εξαγωγές χαλκού παλιοσίδερων στα τέλη του 2022, ελπίζοντας να αποκλείσει την πρόσβαση στις υπερπόντιες αγορές στις οποίες πωλείται πολύς κλεμμένος χαλκός.

Οι κλέφτες, ωστόσο, δεν φαίνεται να τα έχουν παρατηρήσει. Υπάρχουν ακόμα πολλοί εγχώριοι αγοραστές και οι λαθρέμποροι που στέλνουν στο εξωτερικό προφανώς δεν έχουν μεγάλο πρόβλημα να περάσουν το μέταλλο από τα υποαστυνομοκρατούμενα λιμάνια της χώρας. Στις ΗΠΑ και σε άλλες χώρες, οι αρχές έχουν προσπαθήσει να πατάξουν τα πρόχειρα παλιοσίδερα και να αυστηροποιήσουν τους κανονισμούς για τους αγοραστές, με μικρή επιτυχία.

Ποια είναι η λύση;

Μια πιο αποτελεσματική προσέγγιση για την αντιμετώπιση της επιδημίας κλοπής χαλκού θα μπορούσε να είναι η μετατόπιση του ενδιαφέροντος από την προσφορά στη ζήτηση. Αυτό δεν θα είναι εύκολο. Αλλά σκεφτείτε ότι υπάρχουν περισσότερα από 1 δισεκατομμύριο αυτοκίνητα στους δρόμους του κόσμου- η αντικατάσταση κάθε ενός από αυτά με ένα ηλεκτρικό αυτοκίνητο θα απαιτήσει τεράστιες ποσότητες χαλκού για την κατασκευή όλων αυτών των αυτοκινήτων και το δίκτυο για την τροφοδοσία τους. Βέβαια, αν αναπτύσσαμε τα μέσα μαζικής μεταφοράς, επιδοτούσαμε τα ηλεκτροκίνητα ποδήλατα και αναπτύσσαμε πιο περιπατητικές πόλεις, δεν θα χρειαζόμασταν τόσο πολύ χαλκό.

Είτε κάνουμε αυτά τα πράγματα είτε όχι, ένα πράγμα είναι αδιαμφισβήτητο: Πρέπει να πραγματοποιήσουμε μια κοσμογονική στροφή προς τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. Αλλά πρέπει επίσης να αναγνωρίσουμε ότι το μέλλον χωρίς άνθρακα, με τον ήλιο και τον άνεμο που μας αρέσει να φανταζόμαστε, συνοδεύεται από τις δικές του απειλές για τους ανθρώπους και τον πλανήτη.

Με πληροφορίες από The Wired