Τα βραβεία Νόμπελ μπορεί να είναι ένα από τα πιο διάσημα και υψηλού κύρους βραβεία στον κόσμο – αλλά ποιος ήταν ο άνθρωπος πίσω από αυτά; Ο εφευρέτης και επιχειρηματίας Άλφρεντ Νομπέλ, άφησε μια διαχρονική κληρονομιά με τα ετήσια βραβεία που καθιέρωσε το 1901 για τη Φυσική, τη Χημεία, τη Φυσιολογία ή την Ιατρική, τη Λογοτεχνία και την Ειρήνη (το βραβείο Νομπέλ για τις οικονομικές επιστήμες καθιερώθηκε πολύ αργότερα, το 1968).

Αλλά η ζωή δεν ήταν πάντα τόσο λαμπερή για τον Άλφρεντ Νομπέλ.

Σύμφωνα με τη βιογραφία του Νομπέλ που έγραψε η Ίνγκριντ Κάρλμπεργκ, είχε δύσκολα παιδικά χρόνια στη Στοκχόλμη. Όχι μόνο ήταν φτωχός, αλλά το αγόρι που θα γινόταν ένας αξιοσέβαστος επιστήμονας -κατέχοντας 355 ευρεσιτεχνίες κατά τη διάρκεια της ζωής του- τοποθετήθηκε στο σχολείο σε μια τάξη για παιδιά με μαθησιακές δυσκολίες. Ωστόσο, η καινοτομία μπορεί να ήταν στο αίμα του. Ο πατέρας του Άλφρεντ, ο Ιμάνουελ, ήταν επίσης εφευρέτης, αν και λιγότερο επιτυχημένος από ό,τι ο γιος του.

Μεταξύ των πρώτων δημιουργιών του Ιμάνουελ ήταν ένα σακίδιο πλάτης από καουτσούκ που μπορούσε να χρησιμεύσει και ως πλωτή συσκευή για τους στρατιώτες που έπρεπε να διασχίσουν ένα ποτάμι – και ως μαξιλάρι πάνω στο οποίο μπορούσαν να καθίσουν άνετα. Αλλά οι εφευρέσεις του Ιμάνουελ δημιούργησαν τεράστια χρέη και για να ξεφύγει από τους πιστωτές του κατέφυγε στην Αγία Πετρούπολη της Ρωσίας – ένα μέρος που θα έπαιζε σημαντικό ρόλο στη μετέπειτα ζωή του γιου του Άλφρεντ.

Τα πράγματα βελτιώθηκαν για τον Άλφρεντ όταν η οικογένεια Νομπέλ μετακόμισε στη Ρωσία, όπου άρχισε να εργάζεται στην ανάπτυξη εκρηκτικών υλών.

Ενδιαφέρον για τα εκρηκτικά

Δυστυχώς, στη Ρωσία, ο Ιμάνουελ αντιμετώπισε και πάλι τη χρεοκοπία και επέστρεψε στη Σουηδία. Ο Άλφρεντ και ο πατέρας του, μαζί με τον νεότερο γιο της οικογένειας, τον Εμίλ, πειραματίστηκαν με νιτρογλυκερίνη στη Στοκχόλμη.

Τα ευρήματα αυτών των πειραμάτων συνέβαλαν σημαντικά στην εκβιομηχάνιση και την ιατρική. Ωστόσο, υπήρξαν πολλά τραγικά γεγονότα προτού ο Άλφρεντ βρει έναν τρόπο να καταστήσει τη νιτρογλυκερίνη ασφαλέστερη στη χρήση, εφευρίσκοντας τον δυναμίτη το 1867.

Το 1864, για παράδειγμα, ο μικρότερος αδελφός του Άλφρεντ, ο Εμίλ, σκοτώθηκε σε έκρηξη νιτρογλυκερίνης στο οικογενειακό εργαστήριο κοντά στη Στοκχόλμη – μετά την οποία απαγορεύτηκε η παρασκευή νιτρογλυκερίνης στην πόλη.

Αλλά αυτή η οικογενειακή τραγωδία δεν απέσπασε τον Άλφρεντ από τον στόχο του. Συνέχισε να κατασκευάζει εκρηκτικά – πλέον σε βιομηχανική κλίμακα – σε ένα εργοστάσιο στο Βιντερβίκεν της Σουηδίας. Το εν λόγω εργοστάσιο καταστράφηκε αρκετές φορές σε ατυχήματα που προκλήθηκαν από την αστάθεια της νιτρογλυκερίνης – σκοτώνοντας πολυάριθμους εργάτες.

Αν και το εργοστάσιο του Νομπέλ ήταν αναμφίβολα ένα επικίνδυνο μέρος εργασίας, βοήθησε επίσης στην αποκάλυψη των πλεονεκτημάτων της νιτρογλυκερίνης ως καρδιακού φαρμάκου.

Οι εργαζόμενοι σε εργοστάσια παρουσίασαν αλλαγές στην υγεία τους από την έκθεση στη νιτρογλυκερίνη. Η χημική ουσία έχει σημαντικές επιδράσεις στη φυσιολογία ως αγγειοδιασταλτικό που χαλαρώνει τα αιμοφόρα αγγεία για να αυξήσει τη ροή του αίματος και το οξυγόνο στην καρδιά.

Το 1998, το βραβείο Νομπέλ Φυσιολογίας ή Ιατρικής απονεμήθηκε από κοινού στους Ρόμπερτ Φ. Φέρτσγκοτ, Λουίς Τζ. Ιγκνάρο και Φερίντ Μουράντ «για τις ανακαλύψεις τους σχετικά με το μονοξείδιο του αζώτου ως μόριο σηματοδότησης στο καρδιαγγειακό σύστημα». Αυτό μπορεί να ξάφνιαζε τον Άλφρεντ Νόμπελ, ο οποίος φέρεται να αρνήθηκε να πάρει νιτρογλυκερίνη όταν οι γιατροί του τη συνταγογράφησαν για τις κρίσεις στηθάγχης.

Από το έργο του Νομπέλ ακολούθησαν τα βραβεία Χημείας και Φυσικής, αλλά μεγαλύτερη έκπληξη – δεδομένης της σημαντικής συμβολής του στην ανάπτυξη πολεμικών όπλων – αποτελεί το βραβείο Ειρήνης.

Ένας από τους στενότερους φίλους του ήταν η υπέρμαχος της ειρήνης Μπέρτα φον Σάτνερ, η οποία έγραψε το μπεστ σέλερ του αντιπολεμικού μυθιστορήματος «Κατεβάστε τα όπλα σας». Πιστεύεται ότι η φον Σάτνερ ήθελε ο Άλφρεντ Νομπέλ να δωρίσει τα χρήματά του στο κίνημα της ειρήνης, αλλά εκείνος επέλεξε να χρηματοδοτήσει ένα βραβείο αντ’ αυτού. Το 1905, η φον Σάτνερ έγινε η πρώτη γυναίκα που τιμήθηκε με το βραβείο Νόμπελ Ειρήνης και η δεύτερη γυναίκα νομπελίστρια, μετά τη Μαρί Κιουρί.

Οι διαμάχες που προκάλεσαν τα βραβεία

Αρκετές πτυχές των βραβείων ήταν ιδιαίτερα αμφιλεγόμενες.

Το γεγονός ότι οι γυναίκες θα μπορούσαν να λάβουν τα βραβεία θεωρήθηκε ανοησία, για να μην αναφέρουμε ότι το Νόμπελ Ειρήνης θα απονεμόταν από μια επιτροπή στη Νορβηγία. Όμως, για τον Άλφρεντ, το Όσλο θα έπρεπε να θεωρείται φυσικό μέρος για ένα από τα βραβεία. Την εποχή του θανάτου του Άλφρεντ, η Σουηδία και η Νορβηγία βρίσκονταν σε σύνδεση, και ο Άλφρεντ περνούσε πολύ χρόνο κάνοντας παρέα με τους φίλους του στη Σουηδο-Νορβηγική Ένωση στο Παρίσι.

Οι Σουηδοί αναστατώθηκαν επειδή τα βραβεία μπορούσαν να απονεμηθούν σε οποιονδήποτε και δεν περιορίζονταν σε Σουηδούς πολίτες. Τον 19ο αιώνα, τα περισσότερα βραβεία ήταν εθνικά, αλλά ο Άλφρεντ πρέπει να ήταν διεθνιστής. Πέρασε την παιδική του ηλικία στη Σουηδία, τα χρόνια της διαμόρφωσής του στη Ρωσία, το μεγαλύτερο μέρος της μετέπειτα ζωής του στη Γαλλία και είχε εξοχικό στο Σαν Ρέμο της Ιταλίας. Οι αρχές του Σαν Ρέμο συνεχίζουν να στέλνουν λουλούδια για να διακοσμήσουν την ετήσια τελετή απονομής του βραβείου Νόμπελ και το επίσημο γεύμα στη Στοκχόλμη κάθε χρόνο.

Ωστόσο, η πιο σφοδρή επίθεση κατά των βραβείων Νόμπελ δεν προήλθε από Σουηδούς εθνικιστές, αλλά από την ίδια την οικογένεια Νομπέλ, η οποία αποποιήθηκε την κληρονομιά της μετά τον θάνατο του Άλφρεντ. Η οικογένεια παρατήρησε ότι υπήρχαν διάφορες διαθήκες – και έπαιρναν όλο και λιγότερα χρήματα με κάθε διαθήκη – μέχρι την τελική εκδοχή, η οποία άφηνε το μεγαλύτερο ποσό στα βραβεία.

Δεν μπορεί κανείς να υπερεκτιμήσει τη σημασία του βοηθού και εκτελεστή της διαθήκης του Άλφρεντ Νομπέλ, Ράγκναρ Σόλμαν, ο οποίος άσκησε έντονη πίεση για τα βραβεία.

Στο τέλος, δικαστήρια από τη Γαλλία και τη Σουηδία ήρθαν να το παλέψουν. Τότε ήταν που οι Σουηδοί ίσως έκαναν το μεγάλο τους χτύπημα, προτείνοντας να διευθετηθεί η διαθήκη από ένα μικρό δικαστήριο στην Καρλσκόγκα, μια μικρή πόλη στο κέντρο της Σουηδίας, όπου ο Άλφρεντ είχε το σπίτι του στο τέλος της ζωής του – και όπου, το σημαντικότερο, διατηρούσε τα άλογά του.

Τελικά, αποφασίστηκε ότι εκεί όπου ένας άνθρωπος έχει τα άλογά του είναι και εκεί όπου ανήκει. Και έτσι επιλέχθηκε το μικρό δικαστήριο της Καρλσκόγκα, στη Σουηδία, για να ερμηνεύσει τη διαθήκη του Άλφρεντ Νομπέλ, και έτσι γεννήθηκαν τα βραβεία Νομπέλ.

Με πληροφορίες από The Conversation