«Αυτή η θολούρα στη μέση, είναι τα κύτταρα», λέει ο Owen Ensor μέσα σε ένα μικρό εργαστήριο στο White City, στο δυτικό Λονδίνο. Ο Ensor είναι ο διευθύνων σύμβουλος της Meatly και αυτό είναι το κυτταρικό του μωρό: Κοτόπουλο που καλλιεργείται στο εργαστήριο. Βρίσκεται στη βάση μιας φιάλης: Είναι ένα σαν μια ροζ πάστα, περίπου ενός εκατοστού.

Αν δεν έχετε σκεφτεί ποτέ πριν το «καλλιεργημένο κρέας», ίσως ήρθε η ώρα να το κάνετε: Η Meatly μόλις έλαβε άδεια στο Ηνωμένο Βασίλειο για την πώληση κοτόπουλου εργαστηριακής καλλιέργειας για τροφές σε κατοικίδια ζώα.

Με την Pets at Home να επενδύει, επίκειται η πρώτη «δοκιμή σίτισης». Στρατολογήθηκαν 25 σκύλοι, αν και οι δύο γάτες του Ensor και ο Finn, ο σκύλος ενός άλλου μέλους της ομάδας Meatly, είναι ήδη ενθουσιώδεις καταναλωτές.

Έτσι, για όποιον είδε και αγνόησε το «πιο ακριβό μπιφτέκι στον κόσμο» (ένα πρωτότυπο προϊόν που καλλιεργήθηκε σε εργαστήριο και κόστισε περίπου 215.000 λίρες) το 2013, ή για όσους το κρέας που καλλιεργήθηκε σε εργαστήριο μοιάζει με σενάριο επιστημονικής φαντασίας, θα πρέπει να απευθυνθούν στον Ensor για ένα εισαγωγικό μάθημα.

Τα εξηγεί απλά: «Παίρνουμε κύτταρα από ένα ζώο και φτιάχνουμε κρέας έξω από αυτό το ζώο. Αυτή είναι η απλούστερη εξήγηση».

Κρέας χωρίς θανάτωση ζώου

Η Meatly παρέλαβε ένα μόνο φιαλίδιο – μικρότερο από το μικρό σας δάχτυλο – που περιείχε περίπου 5 εκατομμύρια κύτταρα από ένα μόνο αυγό κότας τον Σεπτέμβριο του 2022 και έκτοτε δεν έχει εμπλακεί κανένα άλλο ζώο.

Αυτό το φιαλίδιο έχει πλέον παράγει αρκετό κοτόπουλο για να ταΐσει αυτά τα 25 σκυλιά, πράγμα που σημαίνει ότι αυτό που υπάρχει σε αυτές τις φιάλες είναι πολύτιμο και προορίζεται για τις δοκιμές.

Αυτό βέβαια απέχει πολύ από την παραγωγή τροφής για κατοικίδια ζώα σε βιομηχανική κλίμακα, αλλά αποτελεί τεράστια πρόοδο από τότε που η Meatly – τότε μόνο ο Ensor και ο επιστημονικός υπεύθυνος Helder Cruz – έφτασε σε έναν άδειο χώρο τον Μάιο του 2022.

Το κρέας που καλλιεργείται στο εργαστήριο μάλλον δεν είναι εικόνα μακρινή από το μέλλον. Πωλείται και τρώγεται ήδη στη Σιγκαπούρη και οι ΗΠΑ το έχουν εγκρίνει και για τον άνθρωπο.

Γιατί πρέπει να μας ενδιαφέρει; Επειδή πρόκειται για κρέας χωρίς θανάτωση. «Δεν χρειάζεται να εμπλέξεις ζώα για να φτιάξεις πραγματικό κρέας», εξηγεί ο Ensor. Επεξηγεί και τα υπόλοιπα θετικά στοιχεία: «Δεν χρειάζεται να χρησιμοποιήσουμε εμβόλια, αντιβιοτικά, στεροειδή ή ορμόνες. Είναι μια πραγματικά καθαρή μορφή κρέατος κοτόπουλου. Είναι πιο βιώσιμο και πιο φιλικό στο περιβάλλον και τα ζώα».

Υπάρχει πρόβλημα με το κρέας

Η βιωσιμότητα είναι σημαντική, διότι έχουμε πρόβλημα με το κρέας. Σε παγκόσμιο επίπεδο, η κατά κεφαλήν κατανάλωση κρέατος έχει σχεδόν διπλασιαστεί από τη δεκαετία του 1960 και μια μελέτη του 2021 διαπίστωσε ότι το κρέας αντιπροσωπεύει σχεδόν το 60% των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου στην παραγωγή τροφίμων.

Το κρέας αποτελεί επίσης σημαντικό παράγοντα αποψίλωσης των δασών: Μια έκθεση πέρυσι διαπίστωσε ότι 800 εκατ. δέντρα κόπηκαν στη Βραζιλία για την εκτροφή βοοειδών μέσα σε μόλις έξι χρόνια. Μια δημοσίευση στο Nature φέτος εκτιμά ότι η μετάβαση στην «κυτταρική γεωργία», σε συνδυασμό με τεχνολογίες πράσινης ενέργειας, θα μπορούσε να μειώσει τις ετήσιες εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου κατά 52%.

Αυτό είναι το επιχείρημα, αλλά γιατί απλά δεν σταματάμε να τρώμε κρέας; Δίκαιη ερώτηση, αλλά δεν θέλουν ή δεν μπορούν όλοι να είναι χορτοφάγοι, και ακόμη και αυτοί που είναι, μπορεί να είναι απρόθυμοι να ταΐσουν τις σαρκοφάγες γάτες τους και τους παμφάγους σκύλους τους με προϊόντα φυτικής ή εντομολογικής προέλευσης, γεγονός που καθιστά την ιδέα των τροφών για ζώα συντροφιάς από καλλιεργημένο κρέας ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα.

Ο Ensor είναι πάντα ευγενικός και απαντά υπομονετικά σε μερικές ανόητες ερωτήσεις. Το έχει δοκιμάσει; Ναι (αν και έχει άδεια μόνο για κατοικίδια ζώα).

«Το έχουμε φάει όλοι. Όταν είναι μαγειρεμένο, έχει γεύση κοτόπουλου. Είναι κοτόπουλο, οπότε με τι άλλο θα μπορούσε να μοιάζει;» (Επέλεξαν να ξεκινήσουν με το κοτόπουλο επειδή είναι η πιο συχνά χρησιμοποιούμενη πρωτεΐνη στις τροφές για κατοικίδια ζώα).

Έχει «συνοχή πατέ», λέει, και «σε σύγκριση με οποιοδήποτε κρέας φυτικής προέλευσης, είναι εξαιρετικά καλύτερο στη γεύση». Τι γίνεται με το μυθικό αυγό από το οποίο πήραν τα αρχικά τους κύτταρα – συνάντησαν την κότα; Έχουν διατηρήσει κάπου το κέλυφος; Δυστυχώς όχι – τα κύτταρα προήλθαν από «έναν πολύ αξιόπιστο πάροχο κυτταρικών σειρών» – αλλά υπάρχει ένα πλαστικό αντίγραφο αυτού που έχουν ονομάσει «το χρυσό αυγό» σε ένα ράφι.

Γιατί Meatly; Ήταν πρόταση της πεθεράς του, λέει ο Ensor (το αρχικό όνομα, Good Dog Food, αποδείχθηκε αδύνατο να το βρει κανείς στο Google).

Πώς έγινε vegan

Πώς λοιπόν ένας 35χρονος πτυχιούχος διεθνών σχέσεων καταλήγει στην πρωτοποριακή αυτή επιχείρηση παραγωγής κρέατος;

Το 2015, μετακόμισε με τη σύντροφό του στην Κένυα, όπου εντάχθηκε σε μια νεοφυή επιχείρηση που ασχολείται με την εκτροφή εντόμων που χρησιμοποιούνται ως ζωοτροφές για κοτόπουλα. Ο Ensor βοήθησε στην ανάπτυξή της από μικροσκοπικά πειράματα στο εργαστήριο, συγκεντρώνοντας 15 εκατ. δολάρια για την κατασκευή μιας βιομηχανικής εγκατάστασης.

«Αυτό μου άνοιξε πραγματικά τα μάτια στο όλο θέμα των πρωτεϊνών. Δεν υπάρχει αρκετή γη στη Γη για να μπορέσουμε να παράγουμε αρκετή τροφή για τον πληθυσμό μέχρι το 2050. Πώς θα έχουμε αρκετή πρωτεΐνη, πώς θα την καλλιεργήσουμε και πώς θα τη χρησιμοποιήσουμε σήμερα;».

Τότε περίπου ο Ensor έγινε vegan. Είχε διαβάσει το θεμελιώδες κείμενο του Peter Singer «Απελευθέρωση των ζώων» του 1975 στο πανεπιστήμιο, αλλά «δεν είχε αλλάξει τις συνήθειές μου – κάπως έμεινε εκεί».

Τότε, στο Ναϊρόμπι, παρακολούθησε μαζί με τη σύντροφό του το ντοκιμαντέρ Cowspiracy, που για τους χορτοφάγους. «Τότε μου είπε ότι πρέπει να γίνουμε χορτοφάγοι. Πρέπει; της απάντησα», είπε γελώντας. Δεν το μετάνιωσε ποτέ, λέει, αλλά ο βιγκανισμός έκανε τον ρόλο του στη νεοφυή επιχείρηση εντόμων αφόρητο. Απομακρύνθηκε, και μετά από ένα διάστημα που πέρασε συμβουλεύοντας εταιρείες σχετικά με τρόφιμα φυτικής προέλευσης, τον προσέγγισε η εταιρεία επιχειρηματικών κεφαλαίων «κυτταρικής γεωργίας» Agronomics με μια ιδέα για ένα πρόγραμμα παραγωγής τροφής για κατοικίδια ζώα στο εργαστήριο.

Ο Ensor έφερε τον «εξαιρετικά έμπειρο» Cruz, ο οποίος έχει πάνω από 20 χρόνια εμπειρίας στην κυτταροθεραπεία και μια χούφτα πατέντες σε τεχνολογίες καλλιεργούμενου κρέατος (δούλεψε στο πρώτο μπέργκερ). Τον Μάιο του 2022, οι δυο τους ξεκίνησαν σε ένα άδειο δωμάτιο σε αυτή τη θερμοκοιτίδα τεχνολογίας «scale-up» της White City. («Το μέλλον είναι εδώ» γράφει το wall art, και έτσι αισθάνεται. Όλοι είναι νέοι – ο μέσος όρος ηλικίας στο Meatly είναι 29). Σήμερα υπάρχουν 11 εργαζόμενοι της Meatly από 11 εθνικότητες- η πλειοψηφία είναι γυναίκες.

Οι προκλήσεις

Με τις βασικές τεχνικές ήδη καθιερωμένες, η διπλή πρόκληση της Meatly ήταν να εξαλείψει τη βιαιότητα απέναντι στα ζώα και να μειώσει το κόστος. Στην πρώτη, για να μπορέσουν τα κύτταρα να διαιρεθούν σε περισσότερα κύτταρα, δημιουργώντας κρέας, χρειαζόταν ένα «μέσο καλλιέργειας» που να παρέχει τα απαραίτητα θρεπτικά συστατικά.

Ιστορικά, αυτό το μέσο καλλιέργειας περιείχε εμβρυϊκό ορό βοοειδών (FBS), γεγονός που το καθιστούσε εξαιρετικά δαπανηρό – περίπου 700 λίρες το λίτρο – και εξάγεται με εξαιρετικά βίαιο τρόπο. Το FBS εξάγεται από τις έγκυες αγελάδες κατά τη σφαγή τους. «Φρικτό», λέει ο Ensor. «Αυτή ήταν μια ισχυρή κόκκινη γραμμή».

Η Meatly κατάφερε να αντικαταστήσει το FBS με ένα μέσο που δεν περιέχει ζωικά συστατικά, αν και εδώ είναι που μπαίνει ένας αστερίσκος: Τα αρχικά κύτταρα που έδωσαν το έναυσμα για το έργο αναπτύχθηκαν σε FBS. Η ομάδα το εξάλειψε «μέσα σε λίγες εβδομάδες», λέει ο Ensor, και αφαίρεσε όλα τα άλλα ζωικά συστατικά μετά από έναν μήνα: «Δεν έχουμε χρησιμοποιήσει κανένα ζωικό συστατικό τα τελευταία δύο χρόνια».

Η τελειοποίηση ενός μέσου χωρίς ζώα δεν ήταν από μόνη της πρωτοποριακή. Και άλλες εταιρείες του τομέα έχουν πλέον κάνει το ίδιο. Αυτό που πέτυχε η Meatly, ωστόσο, είναι η μαζική μείωση του κόστους. Επιπλέον, η Meatly έχει αυξήσει σταδιακά την απόδοση του κρέατος από ένα λίτρο του μέσου αυτού, από 2 γραμμάρια σε 10-15 γραμμάρια.

Αυτό είναι πολύ φθηνότερο από ένα μπιφτέκι αξίας 215.000 λιρών, αλλά όχι η εμπορικά βιώσιμη τιμή τροφής για κατοικίδια ζώα που πρέπει να επιτύχει. Χρειάζεται περισσότερη εργαστηριακή εργασία. Η Meatly στοχεύει να παράγει αρχικά κοτόπουλο προς 5-10 λίρες το κιλό, «σε αντιστοιχία με τα premium συστατικά στις τροφές για κατοικίδια ζώα». (Οι έτοιμες τροφές για κατοικίδια ζώα δεν είναι 100% κρέας: Οι τροφές για γάτες είναι περίπου 80-85%, οι τροφές για σκύλους συχνά λιγότερο).

Ξεπέρασαν επίσης ένα άλλο τεράστιο εμπόδιο – την κανονιστική έγκριση – τον Ιούλιο, όταν το υπουργείο Περιβάλλοντος, Τροφίμων και Αγροτικών Υποθέσεων και η Υπηρεσία Υγείας των Ζώων και Φυτών έδωσαν στην Meatly το πράσινο φως.

Η βιομηχανία τροφών για κατοικίδια ζώα, λέει ο Ensor, ήταν «πολύ θετική. Βασικά, κάθε κατασκευαστής τροφών για ζώα συντροφιάς με τον οποίο μιλάμε λέει: Πότε μπορούμε να πάρουμε λίγο; Θέλουμε να το δοκιμάσουμε».

Στους παραγωγούς αρέσει η δυνατότητα εξάλειψης των κινδύνων μόλυνσης και το γεγονός ότι το καλλιεργημένο κρέας προσφέρει ενδεχομένως μια σταθερή αλυσίδα εφοδιασμού.

«Οι τροφές για κατοικίδια ζώα στο Ηνωμένο Βασίλειο γνωρίζουν άνθηση αλλά η παραγωγή κρέατος στο Ηνωμένο Βασίλειο δεν γνωρίζει άνθηση. Τα κατοικίδιά μας έχουν αρχίσει να ανταγωνίζονται τη δική μας τροφική αλυσίδα».

Το να επενδύσει η Pets at Home ήταν άλλη μια μεγάλη στιγμή- μια βιομηχανική σφραγίδα έγκρισης εκτός από τα πολύ σημαντικά μετρητά. Είναι πηγή υπερηφάνειας για τον Ensor το πόσο λιτό είναι το Meatly – υπάρχουν πολλά χρήματα που κυκλοφορούν στον τομέα του καλλιεργούμενου κρέατος (περισσότερα από 2 δισ. δολάρια από το 2020), αλλά έφτασαν ως εδώ με μόλις 3,6 εκατ. λίρες. Μερικές από τις μεγαλύτερες κρίσιμες στιγμές, ωστόσο, λέει, ήταν γύρω από τη χρηματοδότηση.

Μόνο ο κύριος επενδυτής της Meatly, η Agronomics, υποστηρίζει 20 και πλέον νεοσύστατες επιχειρήσεις «κυτταρικής γεωργίας». Γίγαντες της βιομηχανίας όπως η Cargill και η Tyson, για να μην αναφέρουμε τον Bill Gates και τον Richard Branson, επενδύουν, αλλά είναι ακόμη νωρίς, οπότε αναπόφευκτα θα υπάρξουν νικητές και ηττημένοι.

Πώς κερδίζεις τους καταναλωτές;

Η πειθώ των καταναλωτών αποτελεί έναν πονοκέφαλο. Ενδεχομένως ο κόσμος να έχει απέχθεια στην ιδέα του κρέατος που παράγεται στο εργαστήριο – τουλάχιστον όταν πρόκειται να το φάει ο ίδιος.

«Όταν εξηγώ ότι έχει τις ίδιες διατροφικές παραμέτρους, αλλά δεν χρησιμοποιούμε στεροειδή, ορμόνες και αντιβιοτικά, και ότι δεν χρειάζεται να μεγαλώνουμε και να σκοτώσουμε ζώα, είναι λίγο; Γιατί να μην το κάνετε;».

Μόλις ξεκινήσει η παραγωγή, η Meatly σχεδιάζει να ξεκινήσει μια «διαδικασία απομυθοποίησης», ελπίζοντας να κερδίσει τους καταναλωτές. «Θα θέλαμε να κάνουμε ξεναγήσεις στον τόπο παραγωγής και καλλιέργειας του κρέατος».

Αναρωτιέται εάν τελικά η σκέψη να ταΐζει κάποιος το κατοικίδιό του παρά τον εαυτό του, είναι ευκολότερη.

«Έρευνα έδειξε ότι οι άνθρωποι θα ήταν πιο πρόθυμοι να ταΐσουν τα κατοικίδιά τους παρά να το φάνε οι ίδιοι. Αλλά νομίζω ότι ένα μεγάλο μέρος είναι vegan και χορτοφάγοι που δεν τους νοιάζει εάν θα φάνε κρέας, αλλά θέλουν να δίνουν κρέας στα κατοικίδιά τους». Ωστόσο, το Meatly δεν θέλει να περιοριστεί στους vegan γονείς κατοικίδιων ζώων: «Αυτό μας αφορά όλους».

Πότε, άραγε, τα προϊόντα της Meatly θα είναι έτοιμα για ανθρώπινη κατανάλωση; Η ιστοσελίδα της αναφέρει: «Βάζουμε τις τελευταίες πινελιές στην πρώτη μας τροφή για κατοικίδια ζώα με τους συνεργάτες μας και θα την πουλήσουμε στο Ηνωμένο Βασίλειο πολύ σύντομα» – αλλά αυτό απέχει ακόμα μερικά χρόνια, λέει ο Ensor.

Κι αυτό, όμως, είναι πρόοδος: «Κάποτε λέγαμε δεκαετίες», αλλά ο Ensor παραμένει αισιόδοξος και ενθουσιώδης ότι στο κάποια στιγμή στο μέλλον θα μπορεί να καταναλωθεί και από τους ανθρώπους.

Με πληροφορίες από BBC