Ο Simbine περπατάει γοργά στα στενά δρομάκια της Stone Town στην Ilha de Mozambique, στη βόρεια ακτή της χώρας, με μια καταδυτική φιάλη στον ώμο του και μια τσάντα με καταδυτικό εξοπλισμό στην πλάτη του. Πριν από δώδεκα χρόνια, ο Simbine δεν μπορούσε να κολυμπήσει, παρά το γεγονός ότι μεγάλωσε σε μια πόλη-λιμάνι.

Σήμερα, ο 32χρονος συναντά τους συναδέλφους του σε μια κοντινή παραλία για να ξεκινήσει μια καταδυτική αποστολή στον Ινδικό Ωκεανό. Ανάμεσά τους είναι ένας συνάδελφός του από τη Μοζαμβίκη, ένας Σενεγαλέζος και ένας Βραζιλιάνος – όλοι τους νέοι, μαύροι θαλάσσιοι αρχαιολόγοι, μέλη μιας διεθνούς ομάδας που εξερευνά το ναυάγιο ενός δουλεμπορικού πλοίου του 18ου αιώνα.

Η ομάδα έχει συγκεντρωθεί στη Μοζαμβίκη για δύο εβδομάδες διερευνητικών καταδύσεων και μαθημάτων που συντονίζονται από το Slave Wrecks Project (SWP), ένα πρόγραμμα αφιερωμένο στην αναζήτηση ναυαγίων δουλεμπορικών πλοίων σε παγκόσμιο επίπεδο και στην εκπαίδευση ατόμων αφρικανικής καταγωγής στην υποβρύχια αρχαιολογία, σε μια προσπάθεια να εξοπλίσουν τις κοινότητες με τις γνώσεις και τους πόρους για να εντοπίσουν, να διατηρήσουν και να διηγηθούν τις ιστορίες των ναυαγίων στα νερά τους.

Η Μοζαμβίκη αποτελούσε σημαντικό μέρος του παγκόσμιου δουλεμπορίου τον 18ο και 19ο αιώνα. Εκατοντάδες χιλιάδες Μοζαμβικανοί πουλήθηκαν ως σκλάβοι στο εμπόριο του Νότιου Ατλαντικού, στο αραβικό εμπόριο στον Ινδικό Ωκεανό και στο γαλλικό εμπόριο στα νησιά του Ινδικού Ωκεανού. Η χώρα είναι πρώην αποικία της Πορτογαλίας, μιας από τις πρώτες και μεγαλύτερες συμμετέχουσες στο παγκόσμιο δουλεμπόριο.

«Μεγάλο μέρος της αφρικανικής ιστορίας γράφτηκε με πολύ ευρωκεντρικό πνεύμα», λέει ο Simbine, λέκτορας στο Πανεπιστήμιο Eduardo Mondlane στην πρωτεύουσα Μαπούτο και διδακτορικός φοιτητής στη θαλάσσια αρχαιολογία στο Πανεπιστήμιο της Πρετόρια στη Νότια Αφρική. «Επιδιώκουμε να ξαναγράψουμε την αφρικανική ιστορία χρησιμοποιώντας την υποβρύχια αρχαιολογία».

Ξεκινώντας με τρεις μηχανοκίνητες βάρκες από μια παραλία κοντά στο οχυρό του Σάο Σεμπαστιάο, μια οχύρωση του 16ου αιώνα που χρησιμοποιήθηκε από τους Πορτογάλους για το εμπόριο σκλαβωμένων ανθρώπων, η ομάδα περνάει με ταχύτητα από μικρά αλιευτικά σκάφη προς το σημείο του ναυαγίου.

Στόχος της κατάδυσης είναι να καταγράψουν τμήματα του πλοίου, να αναγνωρίσουν σε ποιο τμήμα του πλοίου βρίσκονταν οι σκλάβοι και να συλλέξουν πληροφορίες σχετικά με την κατασκευή του και τη διαδικασία ναυαγιαίρεσης.

Η SWP άρχισε να ψάχνει για το L’Aurore το 2015, όταν ένας ερευνητής αρχείων, ο Richard Allen, εντόπισε ένα έγγραφο στον Μαυρίκιο που παρείχε μια περιγραφή του ναυαγίου από τον καπετάνιο του και το έθεσε υπόψη της SWP. Η SWP εντόπισε τη σημερινή τοποθεσία το 2022.

Η εξέγερση των σκλάβων

Σύμφωνα με την αφήγηση του καπετάνιου για το ναυάγιο, το γαλλικό πλοίο αναχώρησε από τον σημερινό Μαυρίκιο για τη Μοζαμβίκη τον Νοέμβριο του 1789 για να παραλάβει σκλάβους καθ’ οδόν προς τον τελικό προορισμό του, τη γαλλική Καραϊβική.

Τον Ιανουάριο του 1790, καθώς οι σκλάβοι επιβιβάζονταν στο πλοίο στο λιμάνι της Ίλχα ντε Μοζαμβίκη, οι 356 επιβαίνοντες επιχείρησαν να εξεγερθούν, ωστόσο τέσσερις από αυτούς πνίγηκαν.

Λόγω της εξέγερσης, το πλήρωμα κλείδωσε τους σκλάβους στα αμπάρια. Οι γυναίκες και τα παιδιά κρατήθηκαν στην κύρια καμπίνα. Έναν μήνα αργότερα, όταν το πλοίο ήταν έτοιμο να φύγει, ξέσπασε καταιγίδα. Το πλήρωμα αρνήθηκε να ανοίξει το κάτω κατάστρωμα. Το πλοίο βυθίστηκε. Όταν τελικά άνοιξαν την καταπακτή, ήταν πολύ αργά: 331 άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους.

«Είναι δολοφονία», λέει ο Steve Lubkemann, Αμερικανός αρχαιολόγος της ναυτιλίας και συνιδρυτής της SWP. «Δεν υπάρχει άλλος τρόπος για να το θέσουμε. Είναι ένα κομμάτι του δουλεμπορίου που συχνά ξεχνιέται», προσθέτει. «Οι άνθρωποι δεν έφυγαν ήσυχα».

Διαβασε ακομα

Η πραγματική ιστορία πίσω από μια ιστορική εξέγερση σκλάβων

Ο Simbine λέει: «Το L’Aurore είναι ένα σύμβολο αντίστασης και εξέγερσης των μαύρων ανθρώπων που αρνούνται να τους πάρουν από τη γη τους».

Εκτός από σημαντικό σύμβολο αντίστασης, το L’Aurore είναι και αρχαιολογικά σημαντικό επειδή είναι τόσο καλά διατηρημένο.

«Μπορεί να είναι το καλύτερο παράδειγμα δουλεμπορικού πλοίου του 18ου αιώνα», λέει ο Marc-André Bernier, Καναδός υποβρύχιος αρχαιολόγος και υπεύθυνος για την ανάπτυξη του εκπαιδευτικού προγράμματος της SWP, προσθέτοντας ότι η έρευνα θα βοηθήσει τους αρχαιολόγους να κατανοήσουν τη δομή άλλων δουλεμπορικών πλοίων και τις συνθήκες διαβίωσής τους.

Το ναυάγιο δεν έχει επιβεβαιωθεί επίσημα ως L’Aurore, αλλά τα στοιχεία που υποδεικνύουν την πιθανή ταυτότητά του περιλαμβάνουν το γεγονός ότι το πλοίο βρίσκεται στην περιοχή που περιγράφεται στην περιγραφή του καπετάνιου, ότι η δομή του δείχνει ότι κατασκευάστηκε με γαλλική τεχνική και ότι το έρμα που βρέθηκε στο ναυάγιο ήταν από τον Μαυρίκιο, το τελευταίο λιμάνι προσέγγισης του L’Aurore πριν από τη Μοζαμβίκη.

Εκατομμύρια σκλάβοι πνίγηκαν παγκοσμίως

Το SWP ξεκίνησε το 2008 από τέσσερις εταίρους (το Πανεπιστήμιο George Washington, τα Μουσεία Iziko της Νότιας Αφρικής, το Κέντρο Βυθισμένων Πόρων της Υπηρεσίας Εθνικών Πάρκων των ΗΠΑ και την Υπηρεσία Πολιτιστικών Πόρων της Νότιας Αφρικής) με σκοπό να επιστήσει την προσοχή στη μελέτη των ναυαγίων των σκλάβων και να ενισχύσει τις δεξιότητες και την ικανότητα έρευνας στη θαλάσσια αρχαιολογία. Το 2013 προσχώρησαν το Εθνικό Μουσείο Αφροαμερικανικής Ιστορίας και Πολιτισμού του Smithsonian και το Diving With a Purpose.

Το 2015, το πρόγραμμα εντόπισε το São José Paquete Africa, ένα πορτογαλικό δουλεμπορικό πλοίο που ναυάγησε κοντά στο Ακρωτήριο της Καλής Ελπίδας στη Νότια Αφρική το 1794. Ήταν το πρώτο καταγεγραμμένο ναυάγιο που ανακαλύφθηκε από πλοίο που βυθίστηκε εν πλω με σκλάβους.

Περισσότερα από 1.000 δουλεμπορικά πλοία που συμμετείχαν στο υπερατλαντικό δουλεμπόριο, κατά τη διάρκεια του οποίου υποδουλώθηκαν περισσότεροι από 12 εκατομμύρια Αφρικανοί, βυθίστηκαν σε όλο τον κόσμο, σύμφωνα με αρχειακά αρχεία. Ωστόσο, έχουν εντοπιστεί και τεκμηριωθεί ως αρχαιολογικοί χώροι μόνο δώδεκα.

Η αιτία είναι η έλλειψη οικονομικής αξίας των πλοίων, πράγμα που σημαίνει ότι οι άνθρωποι δεν έχουν κίνητρο να βρουν τα ναυάγια, λέει ο Kamau Sadiki, μέλος του διοικητικού συμβουλίου και επικεφαλής εκπαιδευτής της Diving With a Purpose.

«Δεν υπήρχε πολύς χρυσός σε αυτά τα πλοία», λέει. «Αλλά από πολιτιστική και ιστορική άποψη, είναι απολύτως κρίσιμο να τα βρούμε. Επειδή η περίοδος της υπερατλαντικής υποδούλωσης των Αφρικανών είναι ίσως η πιο βαθιά ιστορική δραστηριότητα στον κόσμο».

Ένας άλλος λόγος είναι η υποεκπροσώπηση των ατόμων αφρικανικής καταγωγής στη θαλάσσια αρχαιολογία, λέει ο Jay Haigler, ιδρυτικό μέλος του διοικητικού συμβουλίου και επικεφαλής εκπαιδευτής στο DWP. «Οι θαλάσσιοι αρχαιολόγοι είναι οι πρώτοι άνθρωποι στον τόπο του εγκλήματος – και πρόκειται για τόπο εγκλήματος», λέει.

«Τώρα έχουμε τη δυνατότητα να αφηγηθούμε την ιστορία από τη δική μας πλευρά», λέει ο Cezar Mahumane, ένας θαλάσσιος αρχαιολόγος από τη Μοζαμβίκη. «Αισθάνομαι πολύ περήφανος που είμαι μέρος αυτής της προσπάθειας και ανυπομονώ να εκπαιδεύσω ανθρώπους σε αυτόν τον τομέα και να μοιραστώ τις γνώσεις που έχω».

Διαβασε ακομα

Ο θλιβερός τόπος της ντροπής στο Ρίο που άλλαξε την ιστορία

Οι αρχαιολόγοι έχουν ανακαλύψει στο ναυάγιο του L’Aurore κεραμικά, μολύβδινα σκάγια και ένα καπάκι βαρελιού, αλλά ο σημερινός τους στόχος είναι να κατανοήσουν τη δομή του πλοίου. Και ενώ μπορεί τελικά να αφαιρέσουν επιλεγμένα αντικείμενα, δεν υπάρχει κανένα σχέδιο ανέλκυσης του πλοίου.

«Δεν χρειάζεται να σηκώσεις το πλοίο για να πεις την ιστορία», λέει ο Lubkemann, φέρνοντας το παράδειγμα του São José Paquete Africa, από το οποίο ορισμένα αντικείμενα εκτίθενται στο Smithsonian στην Ουάσινγκτον.

Ένας άλλος λόγος για να μην παρεμβαίνουμε στην περιοχή, λέει, είναι ότι άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους εκεί. «Ακόμη και αν τα πτώματα δεν βρίσκονται εκεί, πρόκειται για έναν τόπο τραγωδίας. Και πρέπει να το αντιμετωπίζετε με σεβασμό», λέει.

Με πληροφορίες από Guardian