Κάθε χρόνο, στις 13 Φεβρουαρίου, τα Ηνωμένα Έθνη (ΟΗΕ) γιορτάζουν την Παγκόσμια Ημέρα Ραδιοφώνου, υπογραμμίζοντας τους άπειρους τρόπους με τους οποίους το μέσο άλλαξε τον κόσμο όπως τον ξέρουμε σήμερα.

Ο ΟΗΕ σημειώνει ότι ακόμη και στις μέρες μας, οι άνθρωποι εμπιστεύονται το ραδιόφωνο περισσότερο από το Διαδίκτυο ή τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, μια δικαίωση για το πιο παλιό μέσο μαζικής ενημέρωσης που γνωρίσαμε ποτέ.

Το ραδιόφωνο δεν ήταν απλώς ένα τεχνολογικό αριστούργημα. Είναι αποδεδειγμένα ένα από τα μεγαλύτερα ορόσημα στην ανθρώπινη ιστορία. Συνέβαλε καταλυτικά στην ιστορία της ανθρωπότητας, διεύρυνε την όρεξή μας για γνώση και μεταμόρφωσε, σε έναν μόλις αιώνα, όχι παραπάνω, όλα όσα ξέραμε. Αν αυτό δεν είναι κατόρθωμα δεν ξέρουμε τι είναι.

Τα πάντα, από τις ναυτικές μελέτες μέχρι την εξερεύνηση του διαστήματος, ήταν δυνατά χάρη στο ραδιόφωνο. Ταυτόχρονα, έπαιξε πρωτοποριακό ρόλο στην ενημέρωση, την ψυχαγωγία και την ενοποίηση του κόσμου. Γιατί το ραδιόφωνο όντως μας φέρνει πιο κοντά.

Διαβασε ακομα

Τάκερ Κάρλσον: Tο poster boy της viral προπαγάνδας ξεπουλάει (ξανά)

Η ιστορία του ραδιοφώνου

Το ραδιόφωνο εμφανίστηκε στη σκηνή μέσα από τις εξελίξεις στα τέλη του 19ου αιώνα, ξεκινώντας με τον Heinrich Hertz να ανιχνεύει και να παράγει ραδιοκύματα το 1888.

Ο Guglielmo Marconi συνέβαλε ίσως τη μεγαλύτερη συνεισφορά κατασκευάζοντας τον πρώτο του ραδιοφωνικό εξοπλισμό το 1894. Αμέσως μετά, τα ραδιοφωνικά σήματα και τα μηνύματα άρχισαν να ταξιδεύουν από αυτί σε αυτί και το 1906, τα πρώτα φωνητικά και μουσικά σήματα ακούστηκαν μέσω ραδιοκυμάτων από το Brant Rock της Μασαχουσέτης των ΗΠΑ.

Καθώς αναπτύχθηκαν πιο ισχυρές συχνότητες, το ραδιόφωνο, με τη μορφή ασύρματου τηλεγραφικού εξοπλισμού, βρήκε μια θέση στα πλοία στις αρχές της δεκαετίας του 1910. Αυτό ήταν ένα σημαντικό άλμα για την πλοήγηση και την επικοινωνία.

Το 1910, η κυβέρνηση των ΗΠΑ ψήφισε τον νόμο περί ασυρμάτων στα πλοία, βάσει του οποίου, όλα τα αμερικανικά πλοία που μετέφεραν περισσότερους από 60 επιβάτες και ταξίδευαν πέραν των 200 μιλίων από την ακτή, έπρεπε να διαθέτουν ασύρματα ραδιοφωνικά συστήματα που θα μπορούσαν να μεταδίδουν σήματα έως και 100 μίλια.

Οι σύγχρονοι ιστορικοί πιστώνουν στο ραδιόφωνο ότι έσωσε τις ζωές περισσότερων από 700 επιβατών του Τιτανικού το 1912, όταν το πλοίο χτυπήθηκε από ένα παγόβουνο και βυθίστηκε στον Ατλαντικό Ωκεανό. Στην πραγματικότητα, αν δεν υπήρχε η ραδιοεπικοινωνία μέσω ασύρματου τηλέγραφου, δεν θα υπήρχαν επιζώντες.

Στο πέρασμα του χρόνου, το ραδιόφωνο έγινε μέρος της ζωής των ανθρώπων -καταλυτικά. Να πως:

Το ραδιόφωνο μάς έμαθε τον κόσμο

Πριν από την εμφάνιση του ραδιοφώνου, το πιο γρήγορο μέσο για να ανταλλάξουμε κρίσιμες πληροφορίες και να λάβουμε τις ειδήσεις ήταν ο τηλέγραφος. Ωστόσο, είχε αρκετούς περιορισμούς, συμπεριλαμβανομένης της ανάγκης για γνώση του κώδικα Μορς και της δημιουργίας υποδομών όπως καλώδια. Ναι, τα τηλέφωνα είχαν εφευρεθεί από τη στιγμή που δημιουργήθηκε το ραδιόφωνο, ωστόσο εξυπηρετούσαν περισσότερο μια απευθείας συνομιλία, όχι τη μαζική μετάδοση κάποιας πληροφορίας.

Το ραδιόφωνο άλλαξε εντελώς το τοπίο των μέσων μαζικής ενημέρωσης με την απίστευτη ικανότητά του να μεταδίδει κρίσιμες εξελίξεις από όλο τον κόσμο. Η μετάδοση πληροφοριών έγινε έτσι εύκολη και ευρέως διαδεδομένη ή πιο απλά: το ραδιόφωνο ήταν στα χρόνια της εκκίνησης του ότι τα Social Media στις αρχές του 21ου αιώνα. Επανάσταση!

Στις αρχές του 20ού αιώνα, το ραδιόφωνο άρχισε να αλλάζει τον κόσμο, καθώς έγινε η κύρια πηγή μετάδοσης ειδήσεων. Αντί να περιμένουν εβδομάδες για να μάθουν τι μπορεί να έχει συμβεί σε άλλο μέρος του κόσμου, οι άνθρωποι μπορούσαν γρήγορα να ενημερωθούν για τα τελευταία γεγονότα.

Στις 31 Αυγούστου 1920, το πρώτο ραδιοφωνικό ειδησεογραφικό πρόγραμμα μεταδόθηκε από ραδιοφωνικό σταθμό στο Ντιτρόιτ των ΗΠΑ. Δύο χρόνια αργότερα, στις 18 Οκτωβρίου του 1922, ιδρύθηκε, πέρα από τον Ατλαντικό, η British Broadcasting Company (το αρχικό όνομα της British Broadcasting Corporation, BBC). Η καθημερινή της ραδιοφωνική υπηρεσία ξεκίνησε στις 14 Νοεμβρίου του ίδιου έτους, στο στούντιο του Marconi στο Λονδίνο, 2LO, στο Strand. Και μετά όλα έγιναν ραδιοκύματα.

Διαβασε ακομα

Τurntable II: Το νεό πικάπ του Brian Eno σπέρνει ηχόχρωμα

Το ραδιόφωνο έσωσε (και πήρε) ζωές

Το ραδιόφωνο έγινε ένα πολύ χρήσιμο εργαλείο για τη διάδοση πληροφοριών κατά τη διάρκεια των συγκρούσεων. Η σημασία του στον πόλεμο έγινε κατανοητή για πρώτη φορά κατά τη διάρκεια του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου, όταν οι περισσότερες στρατιωτικές επικοινωνίες θα έπρεπε να βασίζονται στον τηλέγραφο – μια αργή, επικίνδυνη και επίπονη δουλειά για κάθε εμπλεκόμενο στα χαρακώματα.

Μέχρι το τέλος των τεσσάρων ετών του πολέμου το 1918, ο στρατός είχε καταλάβει ότι οι γρήγορες ραδιοεπικοινωνίες είναι ζωτικής σημασίας για μελλοντικούς πολέμους.

Έτσι, όταν ξεκίνησε ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος, το ραδιόφωνο έγινε ένα εξαιρετικά απαραίτητο εργαλείο στα χέρια των στρατιωτών και των δυνάμεων.

Η ύπαρξη του ραδιοφώνου ήταν απαραίτητη για την επιτυχία μαζικών επιχειρήσεων κατά τη διάρκεια του πολέμου. Θα μπορούσαν να δημιουργηθούν ταχύτεροι δίαυλοι επικοινωνίας μεταξύ των ποικίλων σωμάτων, όπως το πυροβολικό, το πεζικό και ο αέρας.

Υπήρχαν φορητοί ραδιοφωνικοί δέκτες σε επίπεδο διμοιρίας, για να διασφαλιστεί ότι οποιαδήποτε απόφαση λαμβανόταν από τις ανώτερες διοικήσεις, κοινοποιούνταν αμέσως στις δυνάμεις στο έδαφος για άμεση εκτέλεση.

Όχι μόνο οι στρατοί, αλλά και οι αντιστασιακές δυνάμεις, όπως αυτές στη Γαλλία, χρησιμοποιούσαν το ραδιόφωνο για την επικοινωνία τους. Το ραδιόφωνο, λοιπόν, αποδείχτηκε τεράστια βοήθεια στον πόλεμο κατά των Ναζί.

Προφανώς και το ίδιο το μέσο ωφελήθηκε πολύ κατά τη διάρκεια του πολέμου. Η ανάγκη για ισχυρή και ταχύτερη επικοινωνία οδήγησε στη βελτίωση της ραδιοφωνικής τεχνολογίας. Οι βελτιώσεις στη συχνότητα οδήγησαν σε προηγμένα ραδιοφωνικά συστήματα που μπορούσαν να αναλάβουν εκπομπές μεγάλης εμβέλειας.

Ακόμα και μετά τον πόλεμο, η ραδιοφωνική τεχνολογία συνέχισε να εξελίσσεται, με το μέσο να είναι επίκαιρο ακόμη και σήμερα στις εμπόλεμες ζώνες.

Το ραδιόφωνο μάς έμαθε μουσική

Μία από τις μεγαλύτερες συνεισφορές του ραδιοφώνου ήταν στην ανάπτυξη της μουσικής και στην καθιέρωση της μουσικής βιομηχανίας.

Το «Timeless», ένα επίθετο που συνδέουμε με τις φωνές πολλών διακεκριμένων τραγουδιστών του παρελθόντος και του παρόντος, έγινε δυνατό χάρη στο ραδιόφωνο. Αμέτρητα μουσικά brands που ο κόσμος γνωρίζει σήμερα ίσως δεν θα ήταν γνωστά αν το ραδιόφωνο δεν είχε φέρει τις φωνές τους σε κάθε σαλόνι.

ΜΟΥΣΙΚΗ Guns N' Roses: Οι πραγματικοί ήχοι σεξ στο πρώτο τους άλμπουμ κρύβουν μια ιστορία για σενάριο

Τα μουσικά προγράμματα στο ραδιόφωνο έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στον καθορισμό της καριέρας σχεδόν όλων των επιτυχημένων καλλιτεχνών, συμπεριλαμβανομένων των Elvis Presley και The Beatles, καθώς και στην ανακάλυψη νέας μουσικής παγκοσμίως.

Αξιοσημείωτη είναι επίσης η άνοδος των ραδιοφώνων διαμόρφωσης συχνότητας (FM). Εμφανίστηκαν κατά τις δεκαετίες του 1930 και του 1940 και μέσα σε 20 χρόνια έγιναν εξαιρετικά δημοφιλή για την ποιότητα ήχου που πρόσφεραν, η οποία ήταν καλύτερη από αυτή της διαμόρφωσης πλάτους (AM). Έτσι, οι ραδιοφωνικοί σταθμοί FM έγιναν η προτιμώμενη επιλογή για τους λάτρεις της μουσικής σε όλο τον κόσμο.

Παρά την άνοδο της τηλεόρασης, του Διαδικτύου και των streaming υπηρεσιών, τα FM συνεχίζουν να γνωρίζουν αυξανόμενη δημοτικότητα. Σε χώρες, όπως η Ινδία, με πάνω από ένα δισεκατομμύριο μουσικόφιλους, οι σταθμοί FM εξακολουθούν να είναι ένα από τα μεγαλύτερα μέσα ψυχαγωγίας με τους ανθρώπους να συντονίζονται στους αγαπημένους τους σταθμούς οποιαδήποτε στιγμή της ημέρας ενώ κάνουν τις καθημερινές τους δουλειές ή ταξιδεύουν.

Σε όλο τον κόσμο, κορυφαίοι καλλιτέχνες συνεχίζουν να εμφανίζονται σε ραδιοφωνικούς σταθμούς για ανακοινώσεις, συνεντεύξεις και προωθητικές ενέργειες. Το BBC Radio 1 και το Capital FM του Ηνωμένου Βασιλείου έχουν ακόμα και τα δικά τους μουσικά φεστιβάλ, καθιερώνοντας ονόματα και αστέρες.

Το ραδιόφωνο έκανε (καλή) πολιτική

Μια σημαντική καμπή για το ραδιόφωνο ως ισχυρό μέσο πολιτικού λόγου ήρθε στις 2 Νοεμβρίου του 1920, με μια διαφημιστική μετάδοση από τον KDKA, τον πρώτο εμπορικό ραδιοφωνικό σταθμό στον κόσμο. Ήταν σημαντικό γιατί οι προεδρικές εκλογές των ΗΠΑ γίνονταν εκείνη την ημερομηνία. Η ραδιοφωνική εκπομπή έδωσε τη δυνατότητα στον κόσμο να ακούσει τα αποτελέσματα των εκλογών αντί να περιμένει τις εφημερίδες να δημοσιεύσουν τις ειδήσεις.

Οι ραδιοφωνικές εκπομπές ήταν στο επίκεντρο όλων των πολιτικών και μαζικών κινημάτων οπουδήποτε στον κόσμο.

Ο κόσμος ενημερώθηκε ότι η Βρετανία βρισκόταν σε πόλεμο με τη Γερμανία στις 3 Σεπτεμβρίου του 1939 από τον Βρετανό πρωθυπουργό Νέβιλ Τσάμπερλεν.

Εκτός από τους πολιτικούς, μερικοί από τους μεγαλύτερους υπερασπιστές των πολιτικών δικαιωμάτων και της ειρήνης έχουν χρησιμοποιήσει το ραδιόφωνο για να διαδώσουν το μήνυμά τους για συμπερίληψη και αλληλεγγύη.

Ο Μαχάτμα Γκάντι, ίσως ένας από τους πιο επιιδραστικούς στοχαστές του 20ού αιώνα, έκανε την πρώτη και μοναδική ομιλία του στο All India Radio (AIR) στις 12 Νοεμβρίου του 1947, λίγους μήνες μετά την Ανεξαρτησία της Ινδίας.

Επιπλέον η εμβληματική ομιλία “I Have a Dream” του Martin Luther King Jr μεταδόθηκε στο ραδιόφωνο. Σε αυτή ο ακτιβιστής πολιτικός ζήτησε να τερματιστεί η φυλετική ανισότητα, απαιτώντας ως αγωνιστής των πολιτικών δικαιωμάτων να ενώσει ένα έθνος διχασμένο, επηρεάζοντας εκατομμύρια σε όλο τον κόσμο.

Το ραδιόφωνο γέννησε τα fake news

Στις 30 Οκτωβρίου του 1938, ο θρυλικός Όρσον Γουέλς σκηνοθέτησε ζωντανά ένα ραδιοφωνικό έργο του H.G. Wells, τον Πόλεμο των Κόσμων (The War of the Worlds) ως μια σειρά ειδησεογραφικών εκπομπών.

Σε αυτές ο κόσμος μάθαινε την ιστορία μιας αρειανής εισβολής στη Γη. Ήταν μια καλοστημένη φάρσα στημένη στο Mercury Theatre από τον σπουδαίο δημιουργό που τρόλαρε τη δημοφιλία του ραδιοφωνικού μέσου ως η πιο διαδεδομένη πηγή ενημέρωσης της εποχής.

Ίσως το έργο εκτελέστηκε τόσο έξοχα και οι φωνές ήταν τόσο πειστικές που οι άνθρωποι πίστευαν ότι εξωγήινοι είχαν πράγματι εισβάλει στον πλανήτη. Η μετάδοση έφερε πανικό, οδήγησε πολλούς να εγκαταλείψουν τα σπίτια τους, καλώντας την αστυνομία, τους ραδιοφωνικούς σταθμούς και τις εφημερίδες μέχρι να αποκαλυφθεί η αλήθεια. Το περιστατικό έγινε πρώτη είδηση στις ΗΠΑ με τους New York Times να βγάζουν πρωτοσέλιδο τίτλο: «Ακροατές ραδιοφώνου σε πανικό».

Η κατάσταση ανάγκασε τον Γουέλς να απαντήσει σε δημοσιογράφους σχετικά με το τι οδήγησε στο χάος. Αν και ευρέως πιστεύεται ότι το περιστατικό ήταν κάτι που συνέβη κατά λάθος, πολλοί θεωρούν ότι ο Γουέλς μόλις είχε επινοήσει τις πρώτες ψευδείς ειδήσεις στον κόσμο – ένα φαινόμενο που ήταν σκόπιμο και προοιώνισε όσα συμβαίνουν σήμερα στο Διαδίκτυο.

Το ραδιόφωνο έφερε τη Δημοκρατία στην Ελλάδα

Ο αγώνας των φοιτητών ενάντια στο καθεστώς της Χούντας που ξεκίνησε τον Φεβρουάριο του 1973 για να εξελιχθεί σε λαϊκό κίνημα και να κορυφωθεί στην ιστορική κατάληψη του Μετσόβιου Πολυτεχνείου από φοιτητές και σπουδαστές στις 14 Νοέμβρη, καταλήγοντας στη 17η Νοέμβρη δεν θα είχε αυτή την εξέλιξη αν δεν είχε ακουστεί το εμβληματικό “Εδώ Πολυτεχνείο”.

Οι “Ελεύθεροι Πολιορκημένοι”, έτσι αυτοαποκαλούνταν οι φοιτητές που πρωτοστάτησαν στην πρωτοβουλία, οχυρώθηκαν στο Πολυτεχνείο στη Στουρνάρη και ξεκίνησαν τη λειτουργία του ανεξάρτητου ραδιοφωνικού σταθμού επικοινωνώντας με τον κόσμο.

“Εδώ Πολυτεχνείο! Εδώ Πολυτεχνείο! Ελληνικέ λαέ, το Πολυτεχνείο θα μείνει το προπύργιο και η εστία του αγώνα. Όλος ο λαός να συσπειρώνεται γύρω από τους χώρους του Πολυτεχνείου, να παραμείνει στους δρόμους της Αθήνας και να κατέβει στους δρόμους κάθε μεγάλης πόλης της Ελλάδας. Το Πολυτεχνείο είναι οχυρωμένο με τα στήθη των φοιτητών… Ο αγώνας μας είναι κοινός. Είναι αγώνας αντιχουντικός. Είναι αγώνας αντιδικτατορικός. Είναι αγώνας αντιιμπεριαλιστικός. Κάτω η δικτατορία. Ζήτω η Δημοκρατία…” ήταν ένα κείμενο που πέρασε στην ιστορία και μια εκφώνηση που θα μείνει για πάντα στην ιστορία της Ελλάδας και του ραδιοφώνου που την αφύπνισε.

Ο ραδιοφωνικός σταθμός του Πολυτεχνείου ήταν μια παγκόσμια πρωτοτυπία με τον Γιώργο Κυρλάκη, μετέπειτα τεχνικό της ΕΡΤ, να αναδύεται στον ραδιοπειρατή που έφτιαξε, σε χρόνο ρεκόρ λίγων ωρών, το πομπό του “ΕΔΩ ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟ” μέσα στα εργαστήρια της Σχολής Ηλεκτρολόγων Μηχανολόγων.

Με έδρα το Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο, ο σταθμός ξεκίνησε τη λειτουργία του στις 15 Νοεμβρίου του 1973 και μέσα σε λίγες ώρες, ο σταθμός είχε ακροατές σε Αθήνα και εξωτερικό. Ξένα ραδιοφωνικά, δίκτυα όπως το BBC Λονδίνου και η Deutsche Welle της Γερμανίας, αναμετέδιδαν όλα όσα είχε αυτός ο ραδιοφωνικός σταθμός, προπύργιο της Δικαιοσύνης, να πει στον κόσμο.

Ο πρώτος εκφωνητής και νονός του εγχειρήματος ήταν ο Μίλτος Χαραλαμπίδης με τους Δημήτρη Παπαχρήστου και Μαρία Δαμανάκη να ακολουθούν. Από αυτό το μικρόφωνο, σε αυτή τη συνθήκη ακούστηκαν τα συνθήματα “Απόψε πεθαίνει ο φασισμός”, “Λαέ πεινάς, γιατί δεν πολεμάς” και “Ψωμί, Παιδεία, Ελευθερία” περνώντας στην Ιστορία.

Ως σενάριο σε fiction ταινία, λίγη ώρα πριν εισβάλουν τα τανκς στην πύλη του Πολυτεχνείου, οι ακροατές του πειρατικού σταθμού άκουσαν αυτό:

“Είμαστε άοπλοι! Είμαστε άοπλοι! Οι φοιτητές βρίσκονται απέναντι στα τανκς. Οι φαντάροι είναι αδέλφια μας, δεν θα μας πυροβολήσουν. Αγωνιζόμαστε για μία καλύτερη και ελεύθερη Ελλάδα. Να καθορίζουμε μόνοι μας τις τύχες του λαού μας. Αγωνιζόμαστε για τη λευτεριά αυτού του τόπου. Ελληνικέ λαέ, έξω από το Πολυτεχνείο βρίσκονται τανκς κι έχουν στραμμένες τις μπούκες των κανονιών τους στα παιδιά σου. Αυτή τη στιγμή, ελληνικέ λαέ, μπορείς να διαπιστώσεις πώς μας κατάντησαν οι Αμερικάνοι. Δεν πρέπει να χυθεί άλλο αίμα. Όχι άλλο αίμα!”

Το τελευταίο πράγμα που ακούστηκε από τον σταθμό των φοιτητών που έμαθαν στην Ελλάδα να ξυπνάει ήταν η εκφώνηση του Εθνικού Ύμνου από τον Δημήτρη Παπαχρήστο. Ο σταθμός μετά σιώπησε για πάντα, όχι όμως και οι μνήμες που μας κληροδότησε, ιστορικά ντοκουμέντα για καιρούς σκληρούς.