Πηγή: Pexels
Μεγέθυνση κειμένου
Μέσα σε μια πληθώρα δυσοίωνων ιστοριών για το περιβάλλον, το στρώμα του όζοντος προσφέρει μια αχτίδα αισιοδοξίας
Μπορεί να είναι απλώς ένα λεπτό στρώμα αερίου, αλλά προστατεύει τη ζωή στη Γη. Η παγκόσμια προσπάθεια για την αποκατάστασή του αποτελεί μια από τις μεγαλύτερες περιβαλλοντικές επιτυχίες κι αυτό οφείλεται κατά κύριο λόγο στην υπογραφή του Πρωτοκόλλου του Μόντρεαλ για τις ουσίες που καταστρέφουν το στρώμα του όζοντος, που έγινε μία μέρα σαν σήμερα, στις 16 Σεπτεμβρίου 1987.
Στη δεκαετία του 1980, το στρώμα του όζοντος – ή η έλλειψή του – είχε μεγάλη σημασία για τη δημόσια αντίληψη, καθώς οι επιστήμονες προειδοποιούσαν ότι η συνεχιζόμενη καταστροφή του θα μπορούσε να είναι καταστροφική για την ανθρωπότητα και τον πλανήτη.
Αυτή η προειδοποίηση οδήγησε σε αυτό που θεωρείται ως μία από τις πιο επιτυχημένες περιβαλλοντικές συμφωνίες όλων των εποχών, η οποία αποσκοπούσε στην αντιστροφή της ζημιάς.
Γιατί λοιπόν εξακολουθούν να εμφανίζονται τρύπες στο όζον; Και τι σχέση έχει το όζον με την κλιματική αλλαγή;
Τι είναι το στρώμα του όζοντος
Ουσιαστικά, είναι το αντηλιακό της Γης.
Βρίσκεται περίπου 15-30 χιλιόμετρα πάνω από την επιφάνεια του πλανήτη στη στρατόσφαιρα και σχηματίζεται από το όζον, ένα εξαιρετικά αντιδραστικό αέριο.
Μπορεί κατά μέσο όρο να έχει πάχος μόνο 3 χιλιοστά, αλλά προστατεύει όλα τα έμβια όντα απορροφώντας και διασκορπίζοντας δύο τύπους υπεριώδους ακτινοβολίας από τον Ήλιο.
Χωρίς αυτό, θα είχαμε σοβαρό πρόβλημα: Οι άνθρωποι θα εμφάνιζαν περισσότερο καρκίνο του δέρματος, προβλήματα στα μάτια και εξασθενημένο ανοσοποιητικό σύστημα, οι αποδόσεις των καλλιεργειών θα υπέφεραν λόγω της κατεστραμμένης ανάπτυξης των φυτών και οι θαλάσσιες τροφικές αλυσίδες θα διαταράσσονταν.
Ήταν τη δεκαετία του 1980 όταν οι επιστήμονες ανακάλυψαν ότι οι χλωροφθοράνθρακες (CFC) – συνθετικά αέρια που απελευθερώνονται από αερολύματα όπως η λακ για τα μαλλιά, καθώς και από ψυγεία, κλιματιστικά και μονωτικούς αφρούς – έβλαπταν το όζον.
Αυτοί οι CFC βρέθηκαν να αιωρούνται μέχρι τη στρατόσφαιρα, όπου η έκθεση στην υπεριώδη ακτινοβολία τούς διασπά σε ουσίες όπως το χλώριο, οι οποίες στη συνέχεια διασπούν τα μόρια του όζοντος.
Αυτό προκαλεί την αραίωση του προστατευτικού στρώματος και περιγράφεται, ελαφρώς παραπλανητικά, ως «τρύπα του όζοντος». Αυτό συμβαίνει πάνω από την Ανταρκτική, επειδή οι χαμηλότερες θερμοκρασίες επιταχύνουν αυτή τη χημική διαδικασία.
Καταφέραμε να το σώσουμε;
Μέσα σε μια πληθώρα δυσοίωνων ιστοριών για το περιβάλλον, το στρώμα του όζοντος προσφέρει μια αχτίδα αισιοδοξίας.
Το Πρωτόκολλο του Μόντρεαλ, που ολοκληρώθηκε το 1987, ήταν μια παγκόσμια συμφωνία που σχεδιάστηκε για να απαλλαγούμε από τις ουσίες που καταστρέφουν το όζον (ODS) από την ατμόσφαιρα.
Μέχρι στιγμής, το 99% των ODS έχει καταργηθεί σταδιακά και εκτιμάται ότι χάρη στο πρωτόκολλο έχουν αποφευχθεί 2 εκατομμύρια ετήσιες περιπτώσεις καρκίνου του δέρματος.
«Χάρη σε μια παγκόσμια συμφωνία, η ανθρωπότητα απέτρεψε μια μεγάλη καταστροφή για την υγεία εξαιτίας της υπεριώδους ακτινοβολίας που διαρρέει από μια τεράστια τρύπα στο στρώμα του όζοντος», δήλωσε ο Γενικός Γραμματέας του ΟΗΕ Αντόνιο Γκουτέρες το 2022.
Αυτό δεν σημαίνει ότι η τρύπα του όζοντος αποτελεί παρελθόν.
Εξακολουθεί να εμφανίζεται κάθε χρόνο πάνω από την Ανταρκτική, αυξομειώνοντας το μέγεθος και το σχήμα της λόγω των αλλαγών στη θερμοκρασία και την κυκλοφορία της στρατόσφαιρας.
Τα τελευταία χρόνια είναι επίσης ιδιαίτερα μεγάλη. Μια τρύπα που εμφανίστηκε τον Σεπτέμβριο του 2023 ήταν μια από τις μεγαλύτερες που έχουν καταγραφεί, φτάνοντας τα 26 εκατομμύρια τετραγωνικά χιλιόμετρα – μια έκταση περίπου τριπλάσια από το μέγεθος της Βραζιλίας.
Αν και οι επιστήμονες δεν μπορούν ακόμη να εξηγήσουν πλήρως αυτή την αλλαγή, πιστεύουν ότι τα αερολύματα από μια τεράστια ηφαιστειακή έκρηξη στον Νότιο Ειρηνικό το 2022 και η ψύξη στην ανώτερη στρατόσφαιρα λόγω της κλιματικής κρίσης μπορεί να έπαιξαν κάποιο ρόλο.
Και αυτό για το οποίο είναι ξεκάθαροι είναι ότι πρόκειται για ανωμαλίες σε μια γενική τάση ανάκαμψης.
Το στρώμα του όζοντος αναμένεται να ανακάμψει στον παγκόσμιο μέσο όρο του 1980 μέσα στις επόμενες δύο δεκαετίες, και μέχρι το 2066 στην Ανταρκτική και το 2045 στην Αρκτική.
Copernicus: Το 2024 η τρύπα του όζοντος στην Ανταρκτική εμφανίστηκε αργότερα από το αναμενόμενο
Η Υπηρεσία Παρακολούθησης της Ατμόσφαιρας του Copernicus (CAMS), που παρακολουθεί συστηματικά τις ατμοσφαιρικές μεταβλητές που επηρεάζουν τον ετήσιο σχηματισμό της τρύπας του όζοντος πάνω από το Νότιο Πόλο, παρατήρησε ότι η ανάπτυξή της άρχισε αργότερα από το μέσο όρο το 2024.
Αυτό σχετίζεται κυρίως με αλλαγές στις θερμοκρασίες και τα πρότυπα των ανέμων στη στρατόσφαιρα της περιοχής, που οδηγούν σε καθυστερημένη έναρξη της διαδικασίας καταστροφής του όζοντος.
Η 16η Σεπτεμβρίου σηματοδοτεί τη Διεθνή Ημέρα για τη Διατήρηση της Στρώσης του Όζοντος και τιμά την υπογραφή του Πρωτοκόλλου του Μόντρεαλ το 1987 για τις ουσίες που καταστρέφουν τη στιβάδα του όζοντος.
Η τρύπα του όζοντος στην Ανταρκτική αναφέρεται στη χημική εξάντληση του στρατοσφαιρικού στρώματος του όζοντος σε αυτό το τμήμα του πλανήτη και είναι ένα ατμοσφαιρικό φαινόμενο που εμφανίζεται κάθε χρόνο κατά τη διάρκεια της άνοιξης του νότιου ημισφαιρίου.
Υπό κανονικές μετεωρολογικές συνθήκες, η τρύπα αρχίζει να σχηματίζεται στα μέσα με τέλη Αυγούστου και κλείνει προς τα τέλη Νοεμβρίου. Η ανάπτυξη της τρύπας του όζοντος στην Ανταρκτική το 2024 ξεκίνησε αργότερα από τον μέσο όρο, κυρίως λόγω διαταραχών στον πολικό στρόβιλο, μετά από δύο επεισόδια απότομης θέρμανσης της στρατόσφαιρας τον Ιούλιο.
Ως αποτέλεσμα, τα δεδομένα CAMS δείχνουν ότι οι τιμές του όζοντος της συνολικής στήλης στο μεγαλύτερο μέρος της περιοχής της Ανταρκτικής παρέμειναν σε μεγάλο βαθμό πάνω από τις 220 μονάδες Dobson (DU) – την κατώτερη τιμή που χρησιμοποιείται για τον ορισμό της τρύπας του όζοντος στην Ανταρκτική, για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα.
Μέχρι τις 13 Σεπτεμβρίου 2024, η συνολική έκταση της τρύπας του όζοντος ήταν 18,48 εκατομμύρια km2, μικρότερη από ό,τι τα τελευταία χρόνια για την περίοδο αυτή.
Τι σχέση έχει το στρώμα του όζοντος με την κλιματική κρίση
Χωρίς το Πρωτόκολλο του Μόντρεαλ, μπορεί να έχουμε επιπλέον αύξηση της θερμοκρασίας κατά 2,5 βαθμούς Κελσίου μέχρι το τέλος του αιώνα, σύμφωνα με μελέτη του 2021 που δημοσιεύθηκε στο περιοδικό Nature.
Οι προσπάθειες για τη διάσωση του στρώματος του όζοντος έχουν συμβάλει στην επιβράδυνση της κλιματικής αλλαγής, επειδή πολλά ODS είναι ισχυρά αέρια του θερμοκηπίου. Το Πρωτόκολλο του Μόντρεαλ έχει αποφύγει περίπου 135 δισεκατομμύρια τόνους εκπομπών ισοδύναμου διοξειδίου του άνθρακα από το 1990 έως το 2010.
Και χωρίς το όζον που προστατεύει τα φυτά από την επιβλαβή υπεριώδη ακτινοβολία, θα είχαν αποθηκευτεί 580 δισεκατομμύρια τόνοι άνθρακα λιγότεροι στα δάση, σε άλλη βλάστηση και στα εδάφη.
Το πρωτόκολλο βοηθήθηκε περαιτέρω από την τροποποίηση του Κιγκάλι το 2016, η οποία καταργεί σταδιακά τους υδροφθοράνθρακες (HFC), ισχυρά αέρια του θερμοκηπίου που χρησιμοποιούνται σε πολλά ψυγεία και κλιματιστικά ως αντικαταστάτες των CFC.
Η κλίμακα και η ταχύτητα της διεθνούς δράσης για τη διάσωση του στρώματος του όζοντος θεωρείται από ορισμένους ως εμπνευσμένη απόδειξη του τι είναι δυνατό να γίνει για την αντιμετώπιση της κλιματικής κρίσης.
Ωστόσο, μια έκθεση του ΟΗΕ του 2023 προειδοποίησε επίσης ότι οι νέες τεχνολογίες καταπολέμησης του κλίματος, όπως η γεωμηχανική, μπορεί να έχουν αρνητικές επιπτώσεις στο στρώμα του όζοντος.
Μια μορφή γεωμηχανικής γνωστή ως έγχυση στρατοσφαιρικού αερολύματος – η οποία αντλεί αέριο που αντανακλά το ηλιακό φως στην ατμόσφαιρα για να μειώσει την υπερθέρμανση του πλανήτη – μπορεί να μεταβάλει «τις θερμοκρασίες της στρατόσφαιρας, την κυκλοφορία και την παραγωγή όζοντος» και, ως εκ τούτου, να συμβάλει σε «ρυθμούς καταστροφής».
Με πληροφορίες από Copernicus, Deutsche Welle
Related
Νεοτερα
