Όταν πρόκειται για την αντιμετώπιση της κλιματικής κρίσης, κάθε λέξη μετράει. Από τις παγίδες των μεταφορών μέχρι τις πολλαπλές σημασίες της λέξης «ενέργεια» – έτσι περιηγούνται οι μεταφραστές στις παγκόσμιες διαπραγματεύσεις για το κλίμα στη γλώσσα της υπερθέρμανσης του πλανήτη.

«Θυμάμαι ένα πρωί που επιστρέψαμε στο ξενοδοχείο μας γύρω στις 4:00 π.μ. και κοιμηθήκαμε για δύο ώρες. Στη συνέχεια μας είπαν ότι το τελικό έγγραφο είχε εγκριθεί, οπότε έπρεπε να επιστρέψουμε βιαστικά στη διάσκεψη για να μεταφράσουμε τα έγγραφα των αποτελεσμάτων», λέει ο Jianjun Chen, μεταφραστής κινεζικής γλώσσας στα Ηνωμένα Έθνη, με έδρα τη Γενεύη.

Αφηγείται τις αγωνιώδεις ώρες πριν οι διαπραγματευτές καταλήξουν σε συμφωνία στην 24η Σύνοδο των Μερών της Σύμβασης-Πλαισίου των Ηνωμένων Εθνών για την Κλιματική Αλλαγή (UNFCCC) – ή COP24 – στο Κατοβίτσε της Πολωνίας το 2018. Ο Chen, ο οποίος εργάζεται στον ΟΗΕ εδώ και 14 χρόνια και έχει μεταφράσει πολλά έγγραφα από τις συνομιλίες του ΟΗΕ για το κλίμα στα μανδαρινικά, δεν πτοείται από τις πολλές ώρες ή την έλλειψη ύπνου.

Οι φετινές συνομιλίες του ΟΗΕ για το κλίμα στο Μπακού του Αζερμπαϊτζάν θα είναι οι 13ες. Καθώς οι παγκόσμιοι ηγέτες συγκεντρώνονται για την COP29 στο Μπακού, ο Chen και άλλοι 25 μεταφραστές προετοιμάζονται για ένα σωρό νέα κλιματικά λεξιλόγια που θα εισέλθουν στη συζήτηση – λέξεις που θα υπαγορεύσουν τους τρόπους με τους οποίους οι χώρες και οι ακτιβιστές θα προσεγγίσουν τη δράση για το κλίμα.

Ο Chen μετέφρασε επίσης σημαντικά έγγραφα κατά την υπογραφή της συμφωνίας του Παρισιού που αποτέλεσε ορόσημο στις συνομιλίες του ΟΗΕ για το κλίμα το 2015 (COP21), με την οποία οι χώρες δεσμεύτηκαν να προσπαθήσουν να αποτρέψουν την υπερθέρμανση του πλανήτη σε επίπεδα πολύ κάτω των 2°C, με απώτερο στόχο το όριο του 1,5°C.

«Με κάλεσαν να αρχίσω να εργάζομαι στη μέση της νύχτας, στις 2 ή 3 το πρωί. Δεδομένου ότι υπήρχε πάντα μια ασφυκτική προθεσμία, δεν είχαμε την πολυτέλεια να κοιμηθούμε», θυμάται.

«Το τελικό κείμενο είναι το αποτέλεσμα διαπραγματεύσεων, μερικές φορές πολύ έντονων διαπραγματεύσεων. Έτσι, πρέπει να είσαι πολύ προσεκτικός όσον αφορά τη διατύπωση. Πιθανώς να φαίνεται απλώς πολύ συνηθισμένο, αλλά τα κράτη μέλη πέρασαν μέρες και νύχτες για να καταλήξουν σε συμφωνία σχετικά με αυτή την τελική διατύπωση».

Η εργασία είναι επίπονη τόσο για τους διαπραγματευτές όσο και για τους μεταφραστές. «Έχω ακούσει μερικούς από τους αντιπροσώπους να κοιμούνται στην αίθουσα συνεδριάσεων».

Η μετάφραση των σελίδων της πολιτικής για το κλίμα υπό τεράστια πίεση χρόνου δεν είναι εύκολη υπόθεση. «Πολλές από αυτές τις εκθέσεις που μεταφράζουμε για την κλιματική αλλαγή έχουν γραφτεί από επιστήμονες», λέει ο Chen. Περιέχουν πολύπλοκους τεχνικούς όρους όπως «ουδετερότητα του άνθρακα» και «απώλεια και ζημία», οι οποίοι απαιτούν γνώση των βασικών εννοιών των επιμέρους όρων, καθώς και του περιβαλλοντικού πλαισίου.

«Η πρόκληση για εμάς τους μεταφραστές όταν πρόκειται για τέτοιου είδους έγγραφα είναι ότι χρειαζόμαστε μεγάλη τεχνική εξειδίκευση», λέει ο Chen.

Επιλογές λέξεων

Στην COP28 στο Ντουμπάι στα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα (ΗΑΕ) πέρυσι, οι διαπραγματεύσεις σχεδόν κατέρρευσαν καθώς σχεδόν 200 χώρες διαφωνούσαν για το πώς θα συμπεριλάβουν για πρώτη φορά τα ορυκτά καύσιμα σε μια δέσμευση του ΟΗΕ για το κλίμα.

Η φράση “μετάβαση μακριά από τα ορυκτά καύσιμα στα ενεργειακά συστήματα” εμφανίζεται στη Συναίνεση των ΗΑΕ, την τελική συμφωνία την οποία μετέφρασαν ο Chen και οι συνάδελφοί του. Το έγγραφο των 21 σελίδων είχε ως στόχο τα ορυκτά καύσιμα και τον ρόλο τους στην επιδείνωση της κλιματικής αλλαγής. Η Συναίνεση των ΗΑΕ σηματοδότησε μια δέσμευση-ορόσημο για τη μείωση της εξάρτησης του κόσμου από τον άνθρακα, το πετρέλαιο και το φυσικό αέριο, αν και ο βαθμός και η ταχύτητα παρέμειναν ασαφείς. Οι πολιτικοί στη διάσκεψη επαίνεσαν το «ιστορικό επίτευγμα», αλλά πολλοί ακτιβιστές και επιστήμονες του κλίματος επέκριναν τη γλώσσα ως πολύ αδύναμη.

Για τους μεταφραστές όπως ο Chen, ο στόχος είναι να διατηρούν τις μεταφράσεις όσο το δυνατόν πιο κοντά στη χροιά και την πρόθεση της πρωτότυπης γλώσσας, ανεξάρτητα από την πολιτική για το κλίμα. Αλλά η μετάφραση του κειμένου εξακολουθεί να θέτει ορισμένες σοβαρές προκλήσεις. «Στα κινεζικά, η φράση «μετάβαση μακριά από κάτι» είναι δύσκολο να περιγραφεί χωρίς να διευκρινιστεί προς τι μεταβαίνει το αντικείμενο», λέει ο Chen.

Τα κινεζικά μέσα ενημέρωσης είχαν μεταφράσει τη φράση στα κινεζικά με διάφορους τρόπους όπως «να απαλλαγούμε από τα ορυκτά καύσιμα», «να εξαφανίσουμε» ή «να εγκαταλείψουμε», λέει ο Chen, μετάφραση την οποία ο ίδιος και οι συνάδελφοί του είπαν ότι την αισθάνθηκαν «πολύ δυνατή».

«Μετά από αρκετούς γύρους συζητήσεων με τους συναδέλφους μου, καταλήξαμε σε κάτι που να μοιάζει με “πραγματοποίηση μιας μετάβασης στα ενεργειακά συστήματα με σταδιακή αποστασιοποίηση από τα ορυκτά καύσιμα” [στα μανδαρίνικα] που πιστεύω ότι ήταν πιο κοντά στον αρχικό τόνο», λέει ο Chen.

Σε άλλα μέρη στον κόσμο, οι μεταφραστές μπορεί να πρέπει να είναι πιο δημιουργικοί, ειδικά όταν μια λέξη ή φράση δεν έχει άμεσο ισοδύναμο στη γλώσσα-στόχο, μάλιστα μερικές φορές ονομάζονται «αμετάφραστες» λέξεις ή φράσεις.

Μια «δίκαιη μετάβαση» είναι όρος που αναφέρεται στο πώς οι χώρες μπορούν να στραφούν σε μια πιο πράσινη οικονομία με δίκαιο και χωρίς αποκλεισμούς τρόπο για όλους. Ακόμη και στα αγγλικά μπορεί να έχει μια δεύτερη σημασία – χωρίς πλαίσιο θα μπορούσε απλώς να είναι ένα αίτημα για να συνεχίσεις τα πράγματα. Αλλά σε άλλες γλώσσες μπορεί να είναι ακόμα πιο περίπλοκο.

Ο Sabir Ahamed, ένας ερευνητής στο Ινστιτούτο Pratichi στο Δελχί της Ινδίας, συνεργάστηκε με έναν γλωσσολόγο για να μεταφράσει τη φράση «δίκαιη μετάβαση» στα Μπενγκάλι για μια μελέτη σχετικά με το κλείσιμο τοπικών ορυχείων στη Δυτική Βεγγάλη της Ινδίας. Από το 2023, η Ινδία είναι ο δεύτερος μεγαλύτερος παραγωγός άνθρακα στον κόσμο και εκατομμύρια εργάζονται στον τομέα της εξόρυξης άνθρακα. Η προσπάθεια του Ινστιτούτου Pratichi αποτελεί μέρος μιας ευρύτερης κίνησης ορισμένων αγγλόφωνων think tanks στην Ινδία για να καταστήσουν τον διάλογο για την κλιματική αλλαγή πιο προσιτό στις βεγγαλόφωνες κοινότητες.

Κλιματική αλλαγή

Η έννοια της φράσης είναι περίπλοκη και δεν έχει άμεσο αντίστοιχο στα Μπενγκάλι, λέει ο Ahamed. Ο γλωσσολόγος και αυτός κατέληξαν στη φράση kalo theke aalo, που σημαίνει «από το σκοτάδι στην ελπίδα». Η φράση, αν και δεν είναι ακριβής μετάφραση, περιέχει τη λέξη kalo, η οποία στις κοινότητες της Δυτικής Βεγγάλης συνδέεται ήδη με τον άνθρακα, και έτσι αποτυπώνει μια κοινή πολιτισμική κατανόηση του νοήματος, λέει ο Ahamed.

«Είναι εύκολο να το καταλάβεις, καθώς τα ισοδύναμα αγγλικά είναι πολύ περίπλοκα και πολύ τεχνικά – όχι για τους λαϊκούς», λέει. Από τότε, ο Ahamed λέει ότι ορισμένα μέλη της κοινότητας έχουν επικοινωνήσει μαζί του σχετικά με περαιτέρω έρευνα.

Η επιτυχής μετάδοση αυτών των πληροφοριών είναι «ζωτικής σημασίας» για τις φυλετικές και μειονοτικές κοινότητες στην Ινδία που δεν καταλαβαίνουν τα Χίντι, λέει ο Ahamed. Η πιο πρόσφατη δέσμευση της Ινδίας για καθαρές μηδενικές εκπομπές θα μπορούσε να επηρεάσει χιλιάδες θέσεις εργασίας που θα καταργηθούν σταδιακά στη βιομηχανία άνθρακα της χώρας τις επόμενες δύο δεκαετίες, σύμφωνα με έκθεση του μη κερδοσκοπικού οργανισμού National Foundation for India.

Χαμένοι στη μετάφραση

Ένα άλλο γλωσσικό ζήτημα που ανακύπτει στις συνομιλίες για το κλίμα είναι το πρόβλημα των σχημάτων λόγου, ή αυτό που ονομάζεται πλαισίωση, λέει ο Arran Stibbe, καθηγητής οικολογικής γλωσσολογίας στο Πανεπιστήμιο του Gloucestershire στο Ηνωμένο Βασίλειο. Ο Stibbe είναι επίσης ιδρυτής της Διεθνούς Ένωσης Οικογλωσσολογίας, ενός δικτύου ερευνητών που εξετάζουν το ρόλο της γλώσσας στο περιβάλλον και στη ζωή των ανθρώπων.

Υπάρχουν διάφορα είδη πλαισίωσης που επηρεάζουν τον τρόπο με τον οποίο οι άνθρωποι προσεγγίζουν ευρύτερα θέματα όπως η κλιματική αλλαγή. Για παράδειγμα, η διαμόρφωση της κλιματικής αλλαγής ως παγκόσμιας απειλής για την ασφάλεια δημιουργεί μια αίσθηση αμεσότητας και πίεσης για δράση, λέει ο Stibbe.

Στο πλαίσιο της κλιματικής αλλαγής, η μεταφορική πλαισίωση μπορεί μερικές φορές να είναι παραπλανητική, λέει ο Stibbe. Για παράδειγμα, η κλιματική αλλαγή παρομοιάζεται μερικές φορές με ωρολογιακή βόμβα, κάτι που, όπως λέει, είναι προβληματικό, διότι όταν μια βόμβα εκρήγνυται, η καταστροφή είναι αμετάβλητη και οριστική, αλλά η κλιματική αλλαγή είναι μια σταδιακή αλλαγή. Η χρήση αυτού του πλαισίου θα μπορούσε να υποδηλώσει ότι η δράση για το κλίμα είναι χάσιμο χρόνου. «Ο [όρος] ωρολογιακή βόμβα θα μπορούσε να κάνει τους ανθρώπους να παραιτηθούν. Είναι σαν να λέμε, «λοιπόν, δεν πρόκειται να μπορέσουμε να την εκτονώσουμε, οπότε θα συμβεί, ας ξεφαντώσουμε», λέει ο Stibbe. «[Αλλά η κλιματική αλλαγή] δεν είναι μια κατάσταση τύπου όλα ή τίποτα».

Στη συνέχεια, υπάρχουν οι «νεκρές» μεταφορές. Πρόκειται για σχήματα λόγου που έχουν χάσει τη δύναμη του αρχικού τους νοήματος μέσω της επαναλαμβανόμενης λαϊκής χρήσης και αποτελούν ιδιαίτερη πρόκληση για τη μετάφραση μεταξύ των πολιτισμών, λέει ο Stibbe. Για τους περισσότερους αγγλόφωνους, το killing time δεν προκαλεί την εικόνα του να σκοτώνεις τον χρόνο με ένα μαχαίρι – σημαίνει απλώς να αφήνεις τον χρόνο να λήξει. Ωστόσο, αυτού του είδους η μεταφορά μπορεί να υποστεί μια αλλαγή σε αυτό που ο Stibbe αποκαλεί «επίπεδα ενεργοποίησης» όταν μεταφράζεται απευθείας. Αυτό που είναι «πραγματικά μια φυσιολογική έκφραση σε μια γλώσσα μπορεί να ακούγεται σαν μια πραγματικά ισχυρή μεταφορά σε μια άλλη γλώσσα».

Έχει επίσης ακούσει την κλιματική αλλαγή να περιγράφεται ως «ένα τρενάκι του τρόμου που μπορεί να μην επιβιώσουμε». Ο ίδιος γελάει με αυτή τη σύγκριση επειδή το τρενάκι του τρόμου «συνήθως δεν είναι θανατηφόρο».

«Το άλλο πρόβλημα με το τρενάκι του τρόμου είναι ότι [υπονοεί] ότι ανεβαίνουμε και κατεβαίνουμε, αλλά στην πραγματικότητα δεν έχουμε κανέναν έλεγχο», λέει ο Stibbe, ενώ οι επιλογές που κάνουν οι κυβερνήσεις και οι κοινωνίες μπορούν ακόμη να επηρεάσουν την εξέλιξη ή την αποκλιμάκωση της κλιματικής κρίσης.

Ο αποτελεσματικός διάλογος για την κλιματική αλλαγή περιλαμβάνει «την επίγνωση του είδους των πλαισίων που χρησιμοποιούνται, την επίγνωση των προβλημάτων που έχουν αυτά τα πλαίσια και την επίγνωση ενός συνόλου εναλλακτικών τρόπων πλαισίωσης της κλιματικής αλλαγής», λέει ο Stibbe.

Όταν ο Chen συναντά μεταφορές, προσπαθεί να τις διατηρήσει στη μετάφραση. Στις περισσότερες περιπτώσεις, θα μπορέσει να μεταφράσει τις μεταφορές κυριολεκτικά, όπως το «αποτύπωμα άνθρακα» (碳足迹, tàn zújì), αλλά «αν για κάποιο λόγο δεν μπορούμε να αναπαραστήσουμε τις μεταφορές στα κινεζικά, θα προσπαθήσουμε να μεταφέρουμε το νόημα αντί της μορφής». Για παράδειγμα, η φράση «σημείο καμπής» μεταφράζεται στα κινεζικά ως «κρίσιμο σημείο» (临界点, línjiè diǎn). Όμως ο Chen λέει ότι οι μεταφορές ευτυχώς δεν είναι συχνό φαινόμενο στα έγγραφα του ΟΗΕ.

Πέρα από το κρίσιμο έργο για την υπέρβαση των γλωσσικών εμποδίων, υπάρχουν και άλλα οφέλη από τη στενή συνεργασία με έναν μεταφραστή, λέει ο David King, πρώην απεσταλμένος του Ηνωμένου Βασιλείου για το κλίμα, ο οποίος ηγήθηκε των διαπραγματεύσεων της χώρας κατά τη διάρκεια της Συμφωνίας του Παρισιού. Η επικοινωνία μέσω ενός μεταφραστή τείνει να είναι πιο μελετημένη, εξηγεί ο King.

«Ναι, χρειάζεται λίγος χρόνος για να το συνηθίσεις», λέει. «Αλλά για να είμαι ειλικρινής, το λατρεύω, γιατί σημαίνει ότι μιλάω πρόταση προς πρόταση. Και στη συνέχεια, στο κενό που υπάρχει όταν μεταφράζεται, σκέφτομαι την επόμενη πρόταση. Έτσι, αντί να ξεστομίζεις απλώς πράγματα, νομίζω ότι η παρουσίασή σου είναι πολύ πιο ξεκάθαρη, λόγω της ανάγκης να δίνεις αυτόν τον χρόνο για τη μετάφραση».

o-kosmos-den-thelei-na-pistepsei-oti-einai-alitheia-fotografos-apathanatizei-tin-exafanisi-ton-pagetonon

Κλιματική δικαιοσύνη

Μία από τις μεγαλύτερες συζητήσεις στις συνομιλίες του ΟΗΕ για το κλίμα κάθε χρόνο είναι το ποιος είναι υπεύθυνος για την κλιματική αλλαγή και πού πρέπει να εναπόκειται το βάρος της ανάληψης δράσης για την καταπολέμησή της και την προστασία εκείνων που πλήττονται περισσότερο από τις αυξανόμενες κλιματικές απειλές. Αυτό θεωρείται αναπόσπαστο μέρος της επίτευξης της κλιματικής δικαιοσύνης.

Η ζημία, η οποία επικεντρώνεται στο κατά πόσον οι πλουσιότερες χώρες πρέπει να πληρώνουν στις αναπτυσσόμενες χώρες για τις ζημίες που έχουν προκαλέσει από την κλιματική αλλαγή, είναι ένα ιδιαίτερα ακανθώδες θέμα. Μετά από δεκαετίες αντιδράσεων από τα πλούσια κράτη, ένα ταμείο ζημιών και απωλειών ανακοινώθηκε στην COP27 το 2022. Το ποσό που θα πρέπει να καταβάλουν οι χώρες στο ταμείο αυτό θα συζητηθεί στο Μπακού τον Νοέμβριο του 2024 στο πλαίσιο των διαπραγματεύσεων για τη χρηματοδότηση του κλίματος.

Οι μεταφραστές πρέπει να περιηγηθούν προσεκτικά στα πολιτικά νερά των συνομιλιών του ΟΗΕ για το κλίμα. Δεδομένου ότι υπάρχουν σημαντικές οικονομικές επιπτώσεις εάν οι χώρες θεωρηθούν υπεύθυνες για την κλιματική ζημία που προκάλεσαν, «πρέπει να είμαστε προσεκτικοί και να προσπαθήσουμε να κατανοήσουμε πού βρίσκονται οι πολιτικές ευαισθησίες», λέει ο Chen.

Η κλιματική δικαιοσύνη περιλαμβάνει επίσης τη συμπερίληψη στις διαπραγματεύσεις των αυτοχθόνων ομάδων και των φτωχών χωρών, οι οποίες τείνουν να έχουν υποστεί δυσανάλογες επιπτώσεις από την κλιματική αλλαγή.

Διεθνείς οργανισμοί όπως η UNFCCC, ο οργανισμός του ΟΗΕ που είναι υπεύθυνος για τις ετήσιες συνομιλίες για το κλίμα, έχουν καταβάλει προσπάθειες να συμπεριλάβουν και να αναγνωρίσουν τους αυτόχθονες λαούς και τα συστήματα γνώσης τους. Ωστόσο, οι χώροι συζήτησης για το κλίμα μπορεί να εξακολουθούν να φιλοξενούν απομεινάρια αυτού που ο Stibbe υπογραμμίζει ως επιστημική αποικιοκρατία, όπου οι δυτικές κοσμοθεωρίες και τρόποι σκέψης επιβάλλονται στους αυτόχθονες πολιτισμούς. Αυτό μπορεί να εκδηλωθεί στην πράσινη αποικιοκρατία, όπου οι συζητήσεις για τις περιβαλλοντικές πολιτικές μπορεί να αγνοούν εντελώς τα δικαιώματα των αυτόχθονων πληθυσμών. Η διαμόρφωση των θεμάτων με γνώμονα τους μειονοτικούς πληθυσμούς μπορεί να είναι επωφελής για τη δημιουργία μιας πιο ολιστικής συζήτησης για το κλίμα.

Οι κοινότητες των αυτοχθόνων και των μειονοτήτων έχουν σημαντικές γνώσεις σχετικά με τις θετικές και αρνητικές επιπτώσεις των λύσεων για την κλιματική αλλαγή, λέει η Lisa Hayward, υπεύθυνη για την εμπλοκή της κοινότητας στο Τμήμα Επιστημών Περιβαλλοντικής και Επαγγελματικής Υγείας του Πανεπιστημίου της Ουάσινγκτον. Αλλά για να κάνουν αυτές τις εκτιμήσεις, συχνά χρειάζονται πληροφορίες από ακαδημαϊκές και κυβερνητικές πηγές για να ενημερώσουν τις αποφάσεις τους, οι οποίες πρέπει να μεταφραστούν σωστά, προσθέτει η ίδια.

Και σε ορισμένες περιπτώσεις, η έλλειψη επαρκών μεταφράσεων μπορεί να οδηγήσει σε παρεξηγήσεις και σύγχυση κατά τη μετάδοση κρίσιμων πληροφοριών για το κλίμα, οι οποίες με τη σειρά τους προκαλούν βλάβη στα μέλη των γλωσσικών μειονοτικών κοινοτήτων.

Οι κάτοικοι της Ασίας, της Αραβίας και της Σομαλίας στο Χιούστον του Τέξας έχασαν την ενημέρωση και τους πόρους μετά τον τυφώνα Beryl τον Ιούλιο του 2024, σύμφωνα με αναφορές των τοπικών μέσων ενημέρωσης, ενώ ορισμένοι από αυτούς δεν γνώριζαν καν ότι μια καταιγίδα αυτού του μεγέθους κατευθυνόταν προς την περιοχή τους. Λίγο λιγότερο από το ένα τέταρτο των κατοίκων του Χιούστον έχουν περιορισμένη γνώση της αγγλικής γλώσσας.

Τέτοιες πρακτικές δεν συνάδουν με την κλιματική δικαιοσύνη, λέει ο Hayward. «Η κλιματική δικαιοσύνη απαιτεί αποτελεσματική επικοινωνία».

Καθώς ο Chen ετοιμάζεται να μεταφράσει για την COP29, η αποστολή του παραμένει η ίδια όπως όταν ξεκίνησε να μεταφράζει στις συνομιλίες του ΟΗΕ για το κλίμα το 2012.

«Η μετάφραση γίνεται η παγκόσμια γλώσσα μας, γεφυρώνει την κατανόηση και προάγει τη συνεργασία, διασφαλίζοντας ότι κάθε φωνή αντηχεί σε αυτόν τον ζωτικό διάλογο», λέει.

Με πληροφορίες από BBC

Tags