Καθώς πλησιάζει το φεστιβάλ Durga Puja, τα χωριά και οι πόλεις σε όλο το Μπαγκλαντές γεμίζουν με προσμονή. Ενώ το γεγονός γιορτάζεται από εκατομμύρια ανθρώπους στην Ινδία και το Νεπάλ, στο Μπαγκλαντές, όπου οι Ινδουιστές αποτελούν περίπου το 8% του πληθυσμού των 170 εκατομμυρίων κατοίκων, η Durga Puja έχει ιδιαίτερη σημασία.

Έχει γίνει ένα πολιτιστικό φαινόμενο, με ανθρώπους από διάφορα υπόβαθρα, συμπεριλαμβανομένης της μουσουλμανικής πλειοψηφίας, να απολαμβάνουν τα εκθαμβωτικά θεάματα, τις πολύχρωμες πομπές και τις εορταστικές εκδηλώσεις.

Ωστόσο, για την ινδουιστική κοινότητα του Μπαγκλαντές, η Durga Puja είναι κάτι πολύ περισσότερο από μια απλή γιορτή – είναι μια βαθιά πνευματική περίσταση που τους φέρνει κοντά- μια ευκαιρία να ενισχύσουν τους κοινοτικούς δεσμούς.

Φέτος, ωστόσο, το φεστιβάλ εκτυλίσσεται σε ένα πιο πολιτικά φορτισμένο σκηνικό. Η πρόσφατη απομάκρυνση της κυβέρνησης της Σεΐχ Χασίνα, η οποία τροφοδοτήθηκε από διαδηλώσεις υπό την ηγεσία φοιτητών και αναφορές για επιθέσεις κατά ινδουιστικών μειονοτήτων, έχουν αυξήσει τις εντάσεις.

Η Durga Puja αποτελεί όμως σύμβολο ανθεκτικότητας και ενότητας σε μια ολοένα και πιο πολωμένη κοινωνία. Εν μέσω αυτής της πολιτικής αναταραχής, το φεστιβάλ προσφέρει μια στιγμή συλλογικής ελπίδας και περισυλλογής.

Τις τελευταίες εβδομάδες, οι κατασκευαστές ειδώλων στην πρωτεύουσα του Μπαγκλαντές, Ντάκα, εργάζονται ακούραστα για να δημιουργήσουν τις θεϊκές μορφές που σύντομα θα αποτελέσουν την καρδιά αυτής της γιορτής και θα λατρεύονται από εκατομμύρια ανθρώπους, επιβεβαιώνοντας την πολιτιστική και θρησκευτική τους κληρονομιά σε δύσκολους καιρούς.

Η ινδουιστική καρδιά της Ντάκα

Κρυμμένο σε ένα από τα αμέτρητα στενά σοκάκια του ιστορικού παζαριού Shakhari Bazar της παλιάς Ντάκα βρίσκεται το εργαστήριο του Balai Pal, του πιο περιζήτητου γλύπτη ειδώλων της πόλης.

Τα δαιδαλώδη μονοπάτια του παζαριού και οι πόρτες χωρίς σήμανση μπορούν να μπερδέψουν ακόμη και τον πιο αποφασισμένο εξερευνητή- η εύρεση αυτού του μέρους, που περιβάλλεται από τα κορναρίσματα των rickshaws (των παραδοσιακών τρίτροχων καλαθιών μεταφοράς) και τη δελεαστική μυρωδιά του μπιριάνι, είναι σχεδόν αδύνατη χωρίς καθοδήγηση.

Ενσωματωμένοι σε κτίρια από τούβλα – ορισμένα χρονολογούνται πριν από 400 χρόνια – υπάρχουν μικροί ναοί που κοσμούνται με περίτεχνα είδωλα θεοτήτων. Αυτοί οι ναοί μας υπενθυμίζουν ότι εδώ βρίσκεται η καρδιά του 1,5 εκατομμυρίου ινδουιστικού πληθυσμού της πόλης.

Το παζάρι Shakhari θεωρείται το επίκεντρο της Ντάκα για τα έντονα ινδουιστικά φεστιβάλ, με το Durga Puja να είναι το μεγαλύτερο και σημαντικότερο θρησκευτικό γεγονός για την ινδουιστική μειονότητα του Μπαγκλαντές.

Ο κορυφαίος «θεοποιός» της Ντάκα

Το εργαστήριο Sri Sri Pran Ballabh Jeu Mandir έχει παραμείνει σχετικά αναλλοίωτο εδώ και σχεδόν 130 χρόνια. Σε αυτούς τους ταπεινούς χώρους, κάτω από μια αυτοσχέδια τσίγκινη στέγη, ξεδιπλώνεται μια εξαιρετική καλλιτεχνία. Μια ομάδα 16 ανδρών, με επικεφαλής τον Pal, εργάζεται ακούραστα όλο το εικοσιτετράωρο σε βάρδιες για να μεταμορφώσει ταπεινά υλικά σε θεϊκές μορφές.

Τα είδωλα αυτά θα λατρευτούν σύντομα από εκατοντάδες χιλιάδες ινδουιστές της πόλης κατά τη διάρκεια του πενθήμερου φεστιβάλ, το οποίο κορυφώνεται στις 13 Οκτωβρίου.

Δημιουργώντας τη θεότητα

Μπαίνοντας μέσα στο εργαστήριο μεταφέρεσαι αμέσως σε ένα άλλο βασίλειο. Η ατμοσφαιρική ρύπανση και τα κορναρίσματα εξαφανίζονται, και τη θέση τους παίρνουν η δροσερή σκιά, οι ρυθμικές κινήσεις των πινέλων και η γήινη μυρωδιά του σανού και του υγρού χώματος.

Εκτός από την περιστασιακή ήσυχη ανταλλαγή απόψεων μεταξύ των τεχνιτών, η ατμόσφαιρα είναι τόσο ήσυχη που σχεδόν ακούς την αναπνοή τους. Κάθε τεχνίτης είναι βαθιά απορροφημένος, διαμορφώνει σχολαστικά θεϊκές μορφές με ακλόνητη συγκέντρωση, με την αφοσίωσή του να είναι εμφανής σε κάθε λεπτομέρεια του γλυπτού.

Το εργαστήριο λειτουργεί όλο το χρόνο, κατασκευάζοντας είδωλα διαφόρων θεών για διάφορες ινδουιστικές γιορτές, όπως το Kali Puja, το Maha Shivaratri και το Diwali. Ωστόσο, η Durga Puja είναι μακράν η πιο πολυάσχολη εποχή του έτους, καθώς η ζήτηση για είδωλα της θεάς Durga και των παιδιών της κορυφώνεται κατά τη διάρκεια αυτής της γιορτής.

Durga Maa

Τα αγάλματα της θεάς Durga, που με αγάπη αποκαλείται «Durga Maa», σε γοητεύουν. Η Durga Puja τιμά την κάθοδό της στη Γη και τη νίκη της επί του δαίμονα Mahishasura, συμβολίζοντας τον θρίαμβο του καλού επί του κακού.

Αφηγείται την ιστορία του πώς η θεά αφήνει το πνευματικό της βασίλειο για πέντε ημέρες κάθε φθινόπωρο για να επισκεφθεί τους θνητούς πιστούς της, επιτρέποντάς τους να την δουν. Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, το πνεύμα της πιστεύεται ότι κατοικεί στα είδωλα που έχουν κατασκευαστεί κατ’ εικόνα της, λειτουργώντας ως γέφυρα μεταξύ του θείου και των γήινων πιστών της, οι οποίοι ζητούν τις ευλογίες της για δύναμη και προστασία.

Αυτά τα περίτεχνα σχεδιασμένα είδωλα, που κατασκευάζονται επί αρκετούς μήνες, απεικονίζουν την Durga να κραδαίνει όπλα και να ιππεύει ένα λιοντάρι ή μια τίγρη. Οι πιστοί λατρεύουν αυτά τα είδωλα σε πολύχρωμα pandals, ναούς και σπίτια, προσφέροντας προσευχές και δώρα στο πνεύμα της θεάς μέσα τους.

Αφοσίωση σε κάθε λεπτομέρεια

Για αυτούς τους τεχνίτες, η δημιουργία ειδώλων είναι μια μορφή puja (λατρείας), μια πράξη αφοσίωσης προς τις θεότητες που ελπίζουν ότι θα κερδίσει την εύνοιά τους. «Είναι η δύναμη της Durga που μου επιτρέπει να εργάζομαι τόσες πολλές ώρες και τόσο σκληρά», λέει ο Neelandri, ένας από τους παλαιότερους τεχνίτες εδώ.

«Η Durga Maa μας καθοδηγεί και κινεί τα άκρα μας για να δημιουργήσουμε την εικόνα της από γήινα υλικά». Οι τεχνίτες πιστεύουν ότι η δουλειά τους είναι ιερή και απέχουν από την κατανάλωση κρέατος ή αλκοόλ κατά τη διάρκεια της κατασκευής των ειδώλων της Durga.

Επιλεγμένοι από το θείο

Ο Pal, ένας από τους πιο καταξιωμένους τεχνίτες ειδώλων στη χώρα, είναι ο ιδιοκτήτης αυτού του εργαστηρίου. Λέει με υπερηφάνεια ότι είναι το μεγαλύτερο του είδους του στη Ντάκα – ισχυρισμός που επιβεβαιώνεται από τους ντόπιους – και ότι η οικογένειά του κατασκευάζει είδωλα σε αυτό το εργαστήριο εδώ και τρεις γενιές.

Ο 55χρονος σήμερα Pal άρχισε να φτιάχνει είδωλα μαζί με τον πατέρα του όταν ήταν μόλις 10 ετών. «Ήταν ο Κύριος που με επέλεξε γι’ αυτόν τον ρόλο», λέει. «Είναι ευλογία για εμάς που μας επέλεξαν για να υπηρετήσουμε τους [θεούς] μας».

Ένας αγώνας ενάντια στον χρόνο

Οι τεχνίτες εργάζονται συνήθως περίπου οκτώ με εννέα ώρες την ημέρα, παίρνοντας ρεπό τις Παρασκευές, για να τελειοποιήσουν τις δημιουργίες τους. Ωστόσο, κατά τη διάρκεια της Durga Puja, της πιο πολυάσχολης περιόδου του έτους, συχνά παρατείνουν τις ώρες εργασίας τους σε περισσότερες από 12 ή 13 ώρες κάθε μέρα.

Τρώνε και κοιμούνται ακόμη και στο εργαστήριο κατά τη διάρκεια των εβδομάδων που προηγούνται της γιορτής. Παρά τη σωματική εξάντληση, οι τεχνίτες λένε ότι το πνεύμα της Durga τροφοδοτεί την αφοσίωσή τους, παρακινώντας τους να συνεχίσουν.

Καταλαβαίνουν ότι η έγκαιρη ολοκλήρωση των ειδώλων φέρνει χαρά και αφοσίωση στους πιστούς. Καθώς η προθεσμία πλησιάζει, ο αέρας βουίζει από ένα μείγμα ενθουσιασμού και πίεσης, συμπυκνώνοντας το συναισθηματικό βάρος της τέχνης τους.

Γήινα υλικά, ουράνια δημιουργήματα

Οι τεχνίτες χρησιμοποιούν τεχνικές αιώνων για να κατασκευάσουν τα είδωλα, με τη διαδικασία να ξεκινά τέσσερις έως πέντε εβδομάδες πριν από την Durga Puja. Δεν χρησιμοποιούνται καλούπια- αντίθετα, κατασκευάζουν πλαίσια από μπαμπού, ξύλο, νήματα και άχυρο, πριν εφαρμόσουν παχιά στρώματα χώματος και πηλού με το χέρι.

Αφού ζωγραφιστεί μια λευκή βάση πάνω στα είδωλα, ο Pal ζωγραφίζει σχολαστικά τις περίπλοκες λεπτομέρειες, ειδικά τα μάτια και το πρόσωπο, ενώ επιβλέπει άλλους τεχνίτες. Η όλη διαδικασία, η οποία διαρκεί ώρες λεπτών πινελιών, εξασφαλίζει ότι κάθε κομμάτι ενσαρκώνει την ομορφιά της θεάς Durga.

Η παράδοση συναντά το trend

Ο Pal λέει ότι πολύ πριν ο παππούς του αρχίσει να ασχολείται με αυτό το επάγγελμα, τα είδωλα ήταν πολύ πιο μινιμαλιστικά. Ωστόσο, με την πάροδο του χρόνου έγιναν όλο και πιο πολύπλοκα και πολύχρωμα. Με την έλευση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, τόσο οι λάτρεις όσο και οι κατασκευαστές ειδώλων εμπνέονται πλέον από τα σύγχρονα στυλ και σχέδια – ιδιαίτερα από τις τελευταίες τάσεις που ακολουθούν οι ηθοποιοί του Bollywood, οι οποίες έχουν περάσει στα ρούχα και τα κοσμήματα της Durga.

Διαβασε ακομα

Αυτό το αρχαίο μοναστήρι κρέμεται στην άκρη του γκρεμού. Η ιστορία του καλύπτεται από μύθους

Για παράδειγμα, τα βαμβακερά και μεταξωτά σαρίκια από το Μπαγκλαντές που παραδοσιακά στόλιζαν τα είδωλα ήταν γήινα στον τόνο με ελάχιστα διακοσμητικά στοιχεία. Τα τελευταία χρόνια, ωστόσο, αυτά έχουν αντικατασταθεί σε μεγάλο βαθμό από συνθετικά υφάσματα που έχουν ζωηρό χρώμα, χρησιμοποιούν σύγχρονες τεχνικές draping και είναι έντονα διακοσμημένα για λάμψη.

Ιερείς και κέρδος

Οι πελάτες του Pal είναι κυρίως επιτροπές Puja – ομάδες περίπου 50 ηλικιωμένων της κοινότητας που διαχειρίζονται ναούς και επιβλέπουν θρησκευτικές εκδηλώσεις όπως η Durga Puja και διασφαλίζουν ότι η προμήθεια ειδώλων αντικατοπτρίζει τις καλλιτεχνικές, θρησκευτικές και πολιτιστικές αξίες της κοινότητας.

Ο Pal κερδίζει 800.000-900.000 Τάκα Μπαγκλαντές (6.000-6.900 ευρώ) κατά τη διάρκεια της Durga Puja, καθιστώντας την πιο κερδοφόρα εποχή του έτους. Το ποσό αυτό είναι σημαντικά υψηλότερο από τον μέσο μισθό των Μπαγκλαντεσιανών που ανέρχεται σε περίπου 2.900 ευρώ ετησίως. Παρόλα αυτά, ο Pal επιμένει ότι το κίνητρό του είναι η αφοσίωση και όχι τα χρήματα.

Το ποτάμι την πηγαίνει σπίτι

Η τελευταία ημέρα της Durga Puja, η Bijoya Dashami, σηματοδοτεί την επιστροφή της θεάς Durga στην ουράνια κατοικία της. Οι πιστοί σχηματίζουν ζωηρές πομπές γύρω από το παζάρι Shakhari Bazaar, ψέλνοντας, τραγουδώντας και χορεύοντας καθώς μεταφέρουν τα είδωλα στον ποταμό Buriganga της Ντάκα.

Εκεί, βυθίζουν απαλά τα είδωλα στο νερό, αποχαιρετώντας τα καθώς οι ιερές μορφές διαλύονται αργά – ένα σύμβολο της αναχώρησης της θεάς προς τον σύζυγό της, τον Lord Shiva. Η ατμόσφαιρα είναι ένα οδυνηρό μείγμα χαράς και θλίψης, γιορτάζοντας την παρουσία της θεάς και νιώθοντας ταυτόχρονα το συναισθηματικό βάρος του αποχωρισμού της.

Με αυτό το τελετουργικό, το φθινοπωρινό Durga Puja ολοκληρώνεται και, όπως και οι προηγούμενες γενιές, ο Pal και η ομάδα του μπορούν να ξεκουραστούν, γνωρίζοντας ότι η αφοσίωση και η τέχνη τους ήταν αρκετές για άλλη μια χρονιά.

Με πληροφορίες από BBC