Η απόφαση της Γερμανίας να αυστηροποιήσει τους ελέγχους σε όλα τα χερσαία σύνορά της φαίνεται να έχει ως κύριο κίνητρο την πολιτική σκοπιμότητα: Είναι δύσκολο να δικαιολογηθεί νομικά, αποτελεί βαρύ πλήγμα για την πολύτιμη ελεύθερη κυκλοφορία στην Ευρώπη και θα μπορούσε να θέσει σε σοβαρή δοκιμασία την ενότητα της ΕΕ.

Πριν από λίγες ημέρες, το Βερολίνο δήλωσε ότι οι έλεγχοι που εφαρμόζονται στα σύνορά του με την Αυστρία από το 2015 και από πέρυσι με την Πολωνία, την Τσεχική Δημοκρατία και την Ελβετία, θα επεκταθούν την επόμενη εβδομάδα στη Γαλλία, το Λουξεμβούργο, το Βέλγιο, τις Κάτω Χώρες και τη Δανία.

Η κίνηση αυτή θα περιορίσει τη μετανάστευση και «θα προστατεύσει από τους οξείς κινδύνους που εγκυμονούν από την ισλαμιστική τρομοκρατία και το σοβαρό έγκλημα», δήλωσε η υπουργός Εσωτερικών, Νάνσι Φέιζερ.

Η πιο πρόσφατη από τις θανατηφόρες επιθέσεις με μαχαίρι, στις οποίες οι ύποπτοι ήταν αιτούντες άσυλο, στο Σόλινγκεν τον περασμένο μήνα, σημειώθηκε λίγες ημέρες πριν από τις κρίσιμες περιφερειακές εκλογές στην ανατολική Γερμανία, οι οποίες οδήγησαν το ακροδεξιό, αντιμεταναστευτικό κόμμα Εναλλακτική για τη Γερμανία (AfD) να σημειώσει ιστορικές επιτυχίες σε δύο κρατίδια.

Οι δημοσκοπήσεις δείχνουν ότι το μεταναστευτικό είναι επίσης η μεγαλύτερη ανησυχία των ψηφοφόρων στο Βρανδεμβούργο, το οποίο διεξάγει τις δικές του εκλογές σε δύο εβδομάδες – με το κεντροαριστερό σοσιαλδημοκρατικό κόμμα του Όλαφ Σολτς να προβλέπεται ότι θα τερματίσει πίσω από το ακροδεξιό κόμμα – και ο προβληματικός συνασπισμός της καγκελαρίου φαίνεται να οδεύει προς μια συντριπτική ήττα στις ομοσπονδιακές εκλογές του επόμενου έτους.

«Η πρόθεση της κυβέρνησης φαίνεται να είναι να δείξει συμβολικά στους Γερμανούς και στους δυνητικούς μετανάστες ότι οι τελευταίοι δεν είναι πλέον επιθυμητοί εδώ», δήλωσε ο Μάρκους Ένγκλερ του Γερμανικού Κέντρου Έρευνας για την Ένταξη και τη Μετανάστευση.

Ανησυχία στην ΕΕ

Ο Φέιζερ δήλωσε ότι οι νέοι έλεγχοι θα περιλαμβάνουν ένα σύστημα που θα επιτρέπει σε περισσότερους ανθρώπους να επιστρέφονται απευθείας στα σύνορα, αλλά αρνήθηκε να υπεισέλθει σε λεπτομέρειες. Αξιωματούχοι και διπλωμάτες στις Βρυξέλλες εξέφρασαν τον αποτροπιασμό τους, χαρακτηρίζοντας την κίνηση «διαφανή» και «προφανώς στοχευμένη σε εγχώριο ακροατήριο».

Η κεντρική θέση της Γερμανίας στην ΕΕ και η ιδιότητά της ως η μεγαλύτερη οικονομία του μπλοκ, σημαίνουν ότι οι έλεγχοι, που πρόκειται να τεθούν σε ισχύ στις 16 Σεπτεμβρίου για ένα εξάμηνο σε πρώτη φάση, θα μπορούσαν να έχουν αντίκτυπο που θα έφτανε πολύ πέρα από τους ψηφοφόρους της χώρας.

Κατ’ αρχήν, ο ευρωπαϊκός χώρος Σένγκεν χωρίς διαβατήρια, ο οποίος δημιουργήθηκε το 1985 και περιλαμβάνει σήμερα 25 από τα 27 κράτη μέλη της ΕΕ καθώς και άλλα τέσσερα, συμπεριλαμβανομένης της Ελβετίας και της Νορβηγίας, επιτρέπει την ελεύθερη κυκλοφορία μεταξύ τους χωρίς συνοριακούς ελέγχους.

Οι προσωρινοί έλεγχοι επιτρέπονται σε έκτακτες και εξαιρετικές περιστάσεις για την αποτροπή συγκεκριμένων απειλών για την εσωτερική ασφάλεια ή τη δημόσια τάξη, και έχουν συνήθως επιβληθεί μετά από τρομοκρατικές επιθέσεις, για μεγάλες αθλητικές εκδηλώσεις και κατά τη διάρκεια της πανδημίας.

Όλο και πιο συχνά, ωστόσο, οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις, συχνά υπό την πίεση της ακροδεξιάς ρητορικής για τη μετανάστευση, έχουν επιβάλει εκ νέου ελέγχους χωρίς να δικαιολογούν συγκεκριμένες απειλές ή σαφή επιχειρήματα σχετικά με το πώς οι έλεγχοι μπορούν να συμβάλουν στον μετριασμό τους.

Διαβασε ακομα

Αλλαγές στις πτήσεις εντός ΕΕ: Τι ισχύει για υγρά και χειραποσκευές

Παρόλο που οι μεταναστευτικές πολιτικές και οι διαδικασίες παρακολούθησης του ασύλου, για παράδειγμα, αποφασίζονται σε εθνικό επίπεδο, η ευρωπαϊκή ελεύθερη κυκλοφορία, υποστηρίζουν πολλοί παρατηρητές, αποτελεί εύκολο στόχο για τη λεγόμενη «ανάκτηση του ελέγχου των συνόρων».

Εκτός από τη Γερμανία, τα μέλη της ζώνης Σένγκεν που εφαρμόζουν επί του παρόντος ελέγχους σε συγκεκριμένα σύνορα περιλαμβάνουν την Αυστρία, η οποία επικαλείται απειλές ασφαλείας που σχετίζονται με την Ουκρανία και πιέσεις για το άσυλο, προκειμένου να ελέγξει τις αφίξεις από τη Σλοβακία, την Τσεχική Δημοκρατία, τη Σλοβενία και την Ουγγαρία.

Η Δανία, επικαλούμενη τρομοκρατικές απειλές που σχετίζονται με τον πόλεμο στη Γάζα και κινδύνους ρωσικής κατασκοπείας, διενεργεί ελέγχους στη χερσαία και θαλάσσια διέλευση από τη Γερμανία, ενώ η Γαλλία ελέγχει τις αφίξεις από τη ζώνη Σένγκεν λόγω αυξημένης τρομοκρατικής απειλής.

Η Ιταλία, η Νορβηγία, η Σουηδία, η Σλοβενία και η Φινλανδία διενεργούν επίσης συνοριακούς ελέγχους, επικαλούμενες διάφορες τρομοκρατικές δραστηριότητες, τους πολέμους στην Ουκρανία και τη Μέση Ανατολή, τη δραστηριότητα των ρωσικών μυστικών υπηρεσιών, τις αυξημένες μεταναστευτικές ροές και το οργανωμένο έγκλημα στα Βαλκάνια.

Διαβασε ακομα

Το Λος Άντζελες απειλείται: Τρεις φωτιές έχουν κάνει στάχτη γη και σπίτια στην «πόλη των Αγγέλων»

Ως εγγυητής της συνθήκης Σένγκεν, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή -η οποία ενημερώθηκε για τα σχέδια της Γερμανίας τη Δευτέρα (9/9) – έχει γενικά αποδεχθεί χωρίς επιφυλάξεις τις αιτιολογήσεις των κρατών μελών για την επαναφορά των προσωρινών ελέγχων.

Οι παρατηρητές αναμένουν ότι θα πράξει το ίδιο και για το αίτημα του Βερολίνου, παρά το γεγονός ότι δεν φαίνεται να υπάρχει σαφής πρακτική αιτιολόγηση – πέρα από την εκλογική απειλή της αντιμεταναστευτικής ακροδεξιάς – για ελέγχους και στα εννέα σύνορα της χώρας.

Η Επιτροπή δήλωσε ότι τα κράτη μέλη επιτρέπεται να λάβουν ένα τέτοιο μέτρο για την αντιμετώπιση «μιας σοβαρής απειλής», αλλά τα μέτρα πρέπει να είναι «αναγκαία και αναλογικά» και να «παραμένουν αυστηρά έκτακτα».

Οι προσωρινοί γερμανικοί έλεγχοι «συνιστούν προφανώς δυσανάλογη παραβίαση της αρχής της ελεύθερης κυκλοφορίας εντός του χώρου Σένγκεν», δήλωσε ο Alberto Alemanno, καθηγητής ευρωπαϊκού δικαίου στο HEC Paris.

«Δεν θα πετύχει σύμφωνα με το δίκαιο της ΕΕ – ωστόσο αυτό θα αποτρέψει τον Σολτς από το να προχωρήσει;» είπε. Ο Christopher Wratil του Πανεπιστημίου της Βιέννης ήταν ακόμη πιο καυστικός, κατηγορώντας το Βερολίνο ότι «κυβερνά σαν να ήταν ήδη το AfD στην εξουσία».

Μετά τη σημερινή ημέρα, είπε ο Wratil, οι Γερμανοί πολιτικοί «δεν θα πρέπει πλέον να λένε ότι κάποιος άλλος δεν συμμορφώνεται με το δίκαιο της ΕΕ, εφόσον θέλουν να καταργήσουν τη συμφωνία Σένγκεν με μια απλή κίνηση και δίχως σκέψη».

Διαβασε ακομα

Καζάνι που βράζει στο έλεος των ακροδεξιών η Βρετανία

Άλλοι σημείωσαν την οικονομική αξία της ζώνης Σένγκεν. Μια έκθεση του Ιδρύματος Bertelsmann ήδη από το 2016 εκτιμούσε ότι η επαναφορά των ελέγχων στα εσωτερικά σύνορα θα κόστιζε στην Ευρώπη περίπου 470 δισ. ευρώ σε χαμένη ανάπτυξη σε διάστημα 10 ετών.

Ο Gerald Knaus, πρόεδρος της δεξαμενής σκέψης της Ευρωπαϊκής Πρωτοβουλίας Σταθερότητας, αμφισβήτησε επίσης την αποτελεσματικότητα του μέτρου. «Οι έλεγχοι στα εσωτερικά σύνορα που προορίζονται να έχουν κάποιο αποτέλεσμα σημαίνουν το τέλος της Σένγκεν», δήλωσε ο Knaus στο X.

Θα απαιτούσαν επίσης «ομοσπονδιακή προστασία των συνόρων και φράχτες γύρω από τη Γερμανία» και, επιπλέον, «θα αποτύχουν εάν οι γείτονες δεν ενδιαφέρονται να συμμετάσχουν», είπε.

Εφόσον η ΕΕ συμφώνησε τελικά σε μια σκληρά διεκδικούμενη αναθεώρηση της νομοθεσίας της για το άσυλο και τη μετανάστευση νωρίτερα φέτος, με τους κανόνες να τίθενται σε ισχύ μόλις το 2026, η ευρωπαϊκή ενότητα θα μπορούσε να δοκιμαστεί σοβαρά αν η Γερμανία ζητήσει από τους γείτονές της να δεχτούν πίσω μεγάλο αριθμό ανθρώπων.

Η Αυστρία έχει ήδη δηλώσει ότι θα αρνηθεί να δεχθεί πίσω όλους τους μετανάστες που απορρίπτονται στα γερμανικά σύνορα, ενώ ο πρωθυπουργός της Πολωνίας, Ντόναλντ Τουσκ, χαρακτήρισε την Τρίτη την απόφαση του Βερολίνου «απαράδεκτη» και απαίτησε επείγουσες διαβουλεύσεις.

Με πληροφορίες από Guardian