Ένα ντοκιμαντέρ με τίτλο Grønlands hvide guld (Ο λευκός χρυσός της Γροιλανδίας) άναψε φωτιά στη Δανία, η οποία εξαπλώθηκε τόσο γρήγορα, που ανάγκασε τον δημόσιο τηλεοπτικό φορέα της χώρας τελικά να το αποσύρει. Επικεντρώνεται σε ένα πολύ σπάνιο ορυκτό, τον κρυόλιθο, που μοιάζει με κομμάτι πάγου και χρησιμοποιείται στην παραγωγή αλουμινίου. Το μοναδικό του κοίτασμα, το οποίο έχει πλέον εξαντληθεί, βρισκόταν στο Ιβιτούουτ (πρώην Ίβιγκτουτ), στη δυτική ακτή της Γροιλανδίας.

Σύμφωνα με το ντοκιμαντέρ, η εκμετάλλευση αυτού του κοιτάσματος, από το 1854 έως το 1987, απέφερε το ισοδύναμο των 400 δισεκατομμυρίων κορωνών (σχεδόν 54 δισεκατομμύρια ευρώ) για την εταιρεία που ήταν υπεύθυνη για την εξόρυξη και το δανικό κράτος. Το ίδιο ποσό, σύμφωνα με την Le Monde, πήγε στην αμερικανική εταιρεία που αγόρασε τον ακατέργαστο κρυόλιθο και τον πούλησε σε άλλες εταιρείες στις ΗΠΑ.

Η περιοχή γύρω από το εν λόγω ορυχείο στο Ίβιγκτουτ (τώρα Ιβιτούουτ) στο νότιο άκρο της Γροιλανδίας ερευνάται ενεργά από την αυστραλιανή εταιρεία Eclipse Metals, η οποία, σύμφωνα με το Euronews, απέκτησε δικαιώματα έρευνας το 2021. Η εταιρεία ανακοίνωσε ότι σύντομα θα έχει το αποτέλεσμα δειγμάτων πυρήνων γεωτρήσεων που ελπίζει ότι θα επιβεβαιώσουν σημαντικά κοιτάσματα μετάλλων σπάνιων γαιών.

View this post on Instagram

A post shared by Dr. Katya Uryupova (@polar_katya)

Αλλά το ιστορικό ορυχείο – το οποίο έχει κλείσει από το 1987 – θεωρείται ότι είναι μόνο η κορυφή του παγόβουνου των ορυκτών πόρων στη Γροιλανδία, η προσβασιμότητα των οποίων αυξάνεται καθώς οι πάγοι κυριολεκτικά λιώνουν.

Σε ετήσια έκθεση που δημοσιεύθηκε στα τέλη Ιανουαρίου, το Γεωλογικό Ινστιτούτο των ΗΠΑ ανέβασε το εκτιμώμενο μέγεθος των αποθεμάτων της Γροιλανδίας μόνο σε μέταλλα σπάνιων γαιών σε 1,5 εκατομμύριο τόνους.

Η Γεωλογική Υπηρεσία της Δανίας και της Γροιλανδίας (GEUS) ήταν μάλλον πιο διαχυτική, ανακοινώνοντας το 2023 ότι είχε εντοπίσει «μεγάλες προοπτικές για κρίσιμες πρώτες ύλες στη Γροιλανδία», καθώς δημοσίευσε μια λεπτομερή έκθεση.

«Πολλές κρίσιμες πρώτες ύλες από τον κατάλογο της ΕΕ μπορούν δυνητικά να βρεθούν στη Γροιλανδία», δήλωσε ο ανεξάρτητος συμβουλευτικός οργανισμός του δανικού υπουργείου Κλίματος, Ενέργειας και Κοινής Ωφέλειας, αναφερόμενος στην πράξη για τις κρίσιμες πρώτες ύλες που προσδιορίζει 34 βασικά στοιχεία, τα μισά από τα οποία θεωρούνται αυξημένης γεωστρατηγικής σημασίας για την Ευρώπη.

Τι είναι ο κρυόλιθος

Το όνομά του προέρχεται από τις ελληνικές λέξεις «κρύος» και «λίθος», ο αυτός ο «παγωμένος λίθος» είναι ένα από τα πιο παράξενα και κρίσιμα ορυκτά στη σύγχρονη μεταλλουργία, ενώ παρά το όνομά του, ο κρυόλιθος είναι ένας καυτός παίκτης στη βιομηχανία του 20ού και 21ου αιώνα.

Ο κρυόλιθος (Na₃AlF₆) είναι ένα φθοριούχο ορυκτό που αποτελείται από νάτριο, αλουμίνιο και φθόριο. Είναι σχετικά μαλακό και ελαφρύ, ενώ εμφανίζεται σε μορφή λευκή, διάφανη ή ημιδιαφανής, αλλά μπορεί να έχει και χρωματισμούς ανάλογα με τις προσμίξεις.

Αυτό που τον κάνει πραγματικά πολύτιμο, είναι ο ρόλος του στην παραγωγή αλουμινίου. Στη διαδικασία Hall–Héroult, που χρησιμοποιείται για την εξαγωγή αλουμινίου από βωξίτη, ο κρυόλιθος λειτουργεί ως διαλύτης: Μειώνει το σημείο τήξης του οξειδίου του αργιλίου και διευκολύνει τη διέλευση του ηλεκτρικού ρεύματος στο λουτρό τηγμένου μεταλλεύματος.

Το ντοκιμαντέρ που ξύπνησε το φάντασμα της δανικής αποικιοκρατίας

Για δύο εβδομάδες στη Δανία το θέμα του ντοκιμαντέρ ήταν «μεγαλύτερο από τον Τραμπ», λέει ο παραγωγός Μίχαελ Μπέβορτ. Η προβολή του Grønlands hvide guld (Ο λευκός χρυσός της Γροιλανδίας), μιας 55λεπτης ταινίας για τη δανική εκμετάλλευση επί πολλές δεκαετίες ενός ορυχείου κρυολίθου στη νότια Γροιλανδία και τα τεράστια χρηματικά ποσά που απέφερε, προκάλεσε αίσθηση τον Φεβρουάριο τόσο στη Γροιλανδία όσο και στον πρώην αποικιοκράτη της, τη Δανία. Αλλά η αντίδραση μεταξύ των δύο δεν θα μπορούσε να είναι πιο πολωμένη.

Στη Γροιλανδία, η οποία παραμένει μέρος του δανικού βασιλείου, με τη Δανία να εξακολουθεί να ελέγχει την εξωτερική και αμυντική πολιτική της, υπήρχαν συναισθήματα οργής και βαθιάς θλίψης. Η χώρα βρισκόταν εν μέσω εκλογών που παρακολουθούσε ο κόσμος χάρη στις απειλές του Ντόναλντ Τραμπ να αναλάβει τον έλεγχο του νησιού της Αρκτικής. Σύμφωνα με δημοσκόπηση της γροιλανδικής εφημερίδας Sermitsiaq, περισσότεροι από το ένα τρίτο των ψηφοφόρων δήλωσαν ότι το ντοκιμαντέρ θα επηρέαζε την ψήφο τους.

Υπήρχε επίσης μια αίσθηση πολυαναμενόμενης αναγνώρισης – ότι οι ιστορίες που οι άνθρωποι είχαν ακούσει από τους φίλους και τους συγγενείς τους σχετικά με το τι συνέβη στην εγκαταλελειμμένη πλέον πόλη Ιβιτούουτ επιβεβαιώνονταν τελικά από έναν δημόσιο φορέα τόσο μεγάλο όσο το DR, το δημόσιο ραδιοτηλεοπτικό οργανισμό της Δανίας.

Πολιτικά, θεωρήθηκε σεισμός στην πρωτεύουσα της χώρας, το Νούουκ. Κάποιοι πίστευαν ότι είχε τη δυνατότητα να αλλάξει τη δυναμική ισχύος μεταξύ της περιοχής και της σκανδιναβικής χώρας, η οποία εδώ και καιρό χαρακτηρίζεται ως οικονομική εξάρτηση της Γροιλανδίας από τη Δανία. «Ένα νέο ντοκιμαντέρ δείχνει ότι η Δανία έχει κερδίσει τουλάχιστον 400 δισεκατομμύρια κορώνες [54 δισεκατομμύρια ευρώ] από ένα μόνο ορυχείο», δήλωσε τότε ο τότε πρωθυπουργός της Γροιλανδίας, Μούτε Μπ. Έγκεντε.

Ενώ αρχικά υπήρξαν κάποιες θετικές κριτικές στη Δανία, τα δανικά μέσα ενημέρωσης πέρασαν γρήγορα στην επίθεση, αφού ένας από τους οικονομολόγους που εμφανίστηκαν στο ντοκιμαντέρ κατήγγειλε την ερμηνεία των αριθμών. «Ήταν φρικτό», δήλωσε ο Μπέβορτ στον Observer. «Ήταν η χειρότερη διαμάχη που συνέβη ποτέ».

Η κριτική του ντοκιμαντέρ επικεντρώθηκε στο ποσό των 400 δισ. δανικών κορωνών, το ποσό που η ομάδα υπολόγισε ότι ήταν το ακαθάριστο εισόδημα της Δανίας από το ορυχείο για 133 χρόνια, προσαρμοσμένο στη σημερινή αξία.

Διαβασε ακομα

Το κρυμμένο μυστικό στους πάγους της Γροιλανδίας και η λύση για το κλίμα

Ωστόσο, ο Τόρμπεν Μ. Άντερσεν – καθηγητής οικονομικών στο πανεπιστήμιο του Άαρχους και πρόεδρος του Οικονομικού Συμβουλίου της Γροιλανδίας, ο οποίος εμφανίζεται στο ντοκιμαντέρ – έθεσε υπό αμφισβήτηση τον αριθμό αυτό, συνιστώντας προσοχή στον υπολογισμό, ο οποίος, όπως είπε, αναφέρεται στον κύκλο εργασιών μεταξύ 1854 και 1987 και όχι στο κέρδος. Το ντοκιμαντέρ φροντίζει να τονίσει ότι ο αριθμός -που υπολογίστηκε με βάση ημερολόγια από τα εθνικά αρχεία της Δανίας- αναφέρεται στον συνολικό κύκλο εργασιών, επειδή, όπως τους συμβουλεύουν στην αποικιακή οικονομία, το κόστος παραγωγής δαπανήθηκε στη Δανία χρησιμοποιώντας Δανούς εργάτες και εξοπλισμό.

Επί 10 ημέρες, η DR υποστήριζε το ντοκιμαντέρ. Παρά τις επικρίσεις αρκετών πολιτικών, συμπεριλαμβανομένου του υπουργού Πολιτισμού των Δανών μετριοπαθών, Γιάκομπ Ένγκελ-Σμιτ, ο οποίος κατήγγειλε την «κακή δημοσιογραφική τέχνη», και οικονομολόγων, η διευθύντρια ειδήσεων του DR, Σάντι Φρεντς, αρνήθηκε να υποχωρήσει, λέγοντας: «Δεν υπήρξαν παραβιάσεις των κατευθυντήριων γραμμών δημοσιογραφικής δεοντολογίας, δεν υπάρχουν ουσιαστικά λάθη ή επιφυλάξεις που δεν έχουν διατυπωθεί».

Αλλά τελικά άλλαξαν γνώμη. Ανακοίνωσαν ότι θα αποσύρουν το ντοκιμαντέρ και ότι ο αρχισυντάκτης ειδήσεων του DR, Τόλμας Φάλμπε, παραιτείται. Η Φρεντς δήλωσε ότι το σημείο καμπής ήταν οι νέες πληροφορίες σχετικά με ένα γράφημα των συνολικών συσσωρευμένων πωλήσεων κρυολίθου, το οποίο είχε αφαιρεθεί από μια προηγούμενη έκδοση του ντοκιμαντέρ επειδή δεν ήταν ακριβές.

«Μπορεί να φαίνεται ασήμαντο σε σύγκριση με τη μεγάλη συζήτηση για το ντοκιμαντέρ, αλλά αυτή η νέα ανακάλυψη είναι κρίσιμη για μένα, επειδή πρέπει να μπορείς να εμπιστευτείς ότι η παρουσίαση είναι ακριβής», δήλωσε η Φρεντς. Ο Μπέβορτ, ο οποίος προσπαθεί να βρει μια νέα στέγη για το ντοκιμαντέρ, δήλωσε ότι η σπάνια κίνηση για την απόσυρση του ντοκιμαντέρ από τη δημοσιότητα ήταν πολιτική. «Δεν έχει καμία σχέση με την ταινία. Κυνηγούν το DR».

Διαβασε ακομα

Οι ΗΠΑ έχουν λατρεία με τη Γροιλανδία

Ο Ρουν Λίκεμπεργκ, αρχισυντάκτης της δανικής εφημερίδας Information, συμφωνεί. «Δεν είναι πολιτική με την έννοια ότι πρέπει να λογοκρίνουμε αυτό το μήνυμα για να κατευνάσουμε την κυβέρνηση. Αλλά εταιρική πολιτική με την έννοια ότι πρέπει να το κάνουμε αυτό για να προστατεύσουμε το brand μας και να περιορίσουμε τη ζημιά».

Πρόσθεσε ότι «το DR είναι σαν το BBC, ένας δημόσιος σταθμός του οποίου το ανώτατο εκτελεστικό όργανο είναι η κυβέρνηση – ο υπουργός Πολιτισμού διορίζει τον επικεφαλής του διοικητικού συμβουλίου του, ο οποίος διορίζει τον τυπικά ανεξάρτητο διευθύνοντα σύμβουλο του DR. Βγήκε με έντονη κριτική για το ντοκιμαντέρ, το οποίο ήταν επίσης πολιτική υπερβολή».

Η κίνηση για την απόσυρσή του ήταν μια «τρομερή απόφαση», πρόσθεσε ο Λίκεμπεργκ. «Το ντοκιμαντέρ ήταν μέρος της δημόσιας συζήτησης, ήταν ένα δημόσιο γεγονός που οι άνθρωποι συζητούσαν και ήταν προς το κοινό συμφέρον να έχουν όλοι πρόσβαση σε αυτό. Δεν βοηθάει κανέναν το γεγονός ότι δεν μπορείς να δεις την ταινία για την οποία μιλάς. Και το ντοκιμαντέρ δεν είναι επικίνδυνο».

Η Νάαγια Ναθάνιελσεν, η οποία ήταν υπουργός στην τελευταία κυβέρνηση της Γροιλανδίας και στην τρέχουσα κυβέρνηση, η οποία ορκίστηκε επίσημα τη Δευτέρα (07/04), δήλωσε ότι η κίνηση αυτή ήταν «υπερβολική αντίδραση» από το DR. «Έχει περισσότερο να κάνει με το πώς ερμηνεύουν οι Δανοί τις ενέργειές τους στη Γροιλανδία περισσότερο από ό,τι το θέμα αυτής της ταινίας», δήλωσε στον Observer.

Διαβασε ακομα

Γιατί ο Τραμπ έχει βάλει στη λίστα με τα ψώνια του τη Γροιλανδία

Αν και δεν έχει δει τους αριθμούς, οπότε δεν μπορεί να σχολιάσει αν είναι ακριβώς σωστοί, πιστεύει ότι είναι δίκαιοι. «Αυτό που πιστεύω είναι ότι δεν πρόκειται για μια άδικη παρουσίαση της οικονομίας μεταξύ της Γροιλανδίας και της Δανίας», δήλωσε. «Έχω αρκετή εμπιστοσύνη στους αριθμούς για να πω ότι αντιπροσωπεύουν μια σωστή ερμηνεία του τρόπου με τον οποίο γίνονταν τα πράγματα – ακόμη και όταν η Δανία άρχισε να επενδύει περισσότερο στη Γροιλανδία».

Αλλά το να εστιάζουμε τόσο πολύ μόνο στους αριθμούς «εκτροχιάζει» τη συζήτηση από αυτό που θα έπρεπε να είναι η πραγματική συζήτηση, είπε. «Στη Γροιλανδία μπορούμε να έχουμε και τα δύο αφηγήματα … ναι, υπάρχει κάτι στο παρελθόν με τη Δανία που ήταν στραβό, που δεν ήταν σωστό, που παραβίασε τα δικαιώματα. Και μπορούμε ακόμα να δεχτούμε και να αναγνωρίσουμε όλα τα καλά πράγματα που έχει κάνει η Δανία. Έτσι, για εμάς και τα δύο αφηγήματα μπορούν να υπάρχουν ταυτόχρονα».

Αλλά στη Δανία – ή τουλάχιστον στα δανικά μέσα ενημέρωσης – λέει, αυτό δεν φαίνεται να συμβαίνει. «Μόνο ένα αφήγημα μπορεί να υπάρξει, και αυτό είναι ότι η Δανία ήταν καλή με τη Γροιλανδία και τέλος».

Με πληροφορίες από Guardian, Le Monde, Euronews