Πριν από τέσσερα χρόνια, τα λείψανα ενός μικρού παιδιού που ήταν εγκλωβισμένο σε σωσίβιο και ναυτική στολή ξεβράστηκαν σε μια παραλία στη νότια Νορβηγία, αφού είχε περάσει τους προηγούμενους δύο μήνες μεταφερόμενο από τα ρεύματα της Βόρειας Θάλασσας. Αν και το πρόσωπό του ήταν ελάχιστα αναγνωρίσιμο, η δημοσιότητα σχετικά με το ναυάγιο του σκάφους μεταναστών στο οποίο ταξίδευε, και οι υποψίες σχετικά με την ταυτότητά του, επέτρεψαν στη νορβηγική αστυνομία να εντοπίσει έναν συγγενή με τον οποίο θα μπορούσε να γίνει ταυτοποίηση του DNA του, δίνοντας σε αυτό το μοναχικό πτώμα ένα όνομα Artin Iran Nezhad.

Άλλοι παραμένουν ανώνυμοι. Από τις δεκάδες χιλιάδες που πεθαίνουν στην προσπάθειά τους να φτάσουν στην Ευρώπη, λιγότερο από το ένα τέταρτο αναγνωρίζεται επίσημα. Για τους συγγενείς τους, αυτή η έλλειψη οριστικού «κλεισίματος» είναι ένα συνεχές τραύμα. Ωστόσο, ένα πρόσφατα δημιουργημένο δίκτυο ιατροδικαστών προσπαθεί να το αλλάξει αυτό, μέσω της ανάπτυξης νέων τεχνολογιών και διαδικασιών που βοηθούν τις προσπάθειες ταυτοποίησης.

Η δράση Migrant Disaster Victim Identification (MDVI) που ξεκίνησε τον περασμένο Νοέμβριο συγκεντρώνει τεχνογνωσία από όλη την Ευρώπη για να αντιμετωπίσει αυτό που η πρόεδρός της, καθηγήτρια Caroline Wilkinson του Πανεπιστημίου John Moores του Λίβερπουλ (LJMU), περιγράφει ως αυξανόμενη ανθρωπιστική κρίση αγνώστων ταυτοποιημένων νεκρών μεταναστών στην Ευρώπη.

«Πιστεύεται ότι τουλάχιστον 25.000 άνθρωποι έχουν πεθάνει τα τελευταία 10 χρόνια διασχίζοντας μόνο τη Μεσόγειο, και αυτό δεν συνυπολογίζει καν εκείνους που πεθαίνουν στη στεριά και σε άλλες διαδρομές», δήλωσε η Wilkinson. «Μόνο [περίπου] το 25% από αυτούς ταυτοποιούνται επίσημα – και αυτές είναι μόνο οι περιπτώσεις όπου βρέθηκαν τα πτώματα. Θα υπάρξουν χιλιάδες άλλα πτώματα που δεν έχουν ανακτηθεί ποτέ από αυτές τις τραγωδίες των μεταναστών».

Αν και δεν υπάρχει επίσημη καταγραφή του πόσοι άνθρωποι έχουν πεθάνει προσπαθώντας να διασχίσουν τη Μάγχη, μια πρόσφατη έκθεση της openDemocracy εκτιμά ότι υπήρξαν τουλάχιστον 391 θάνατοι μεταξύ 1999 και 2023, ενώ ο Διεθνής Οργανισμός Μετανάστευσης (ΔΟΜ) του ΟΗΕ έχει ήδη ανακηρύξει το 2024 ως το πιο θανατηφόρο έτος στην ιστορία, με τουλάχιστον 57 θανάτους στη Μάγχη να έχουν σημειωθεί μεταξύ Ιανουαρίου και Οκτωβρίου.

Ωστόσο, οι αριθμοί αυτοί αποτελούν «μια ελάχιστη εκτίμηση, ιδίως επειδή στις υπερπόντιες διελεύσεις υπάρχει μεγάλη πιθανότητα οι βάρκες να εξαφανίζονται», δήλωσε η Julia Black, από το Πρόγραμμα Αγνοούμενων Μεταναστών του ΔΟΜ. «Αν εξαφανιστούν χωρίς ίχνη, ρεαλιστικά, οι μόνοι άνθρωποι που γνωρίζουν ότι αγνοούνται είναι οι οικογένειές τους».

Αν και είναι σχετικά σπάνιο να ξεβράζονται πτώματα στις ακτές του Ηνωμένου Βασιλείου, «μερικές φορές συμβαίνει αυτό, και οι γαλλικές Αρχές είχαν επίσης το μερίδιο που τους αναλογούσε», δήλωσε ο Jon Marsden, ο εθνικός συντονιστής του Ηνωμένου Βασιλείου για τον εντοπισμό θυμάτων από καταστροφές. «Εάν βρίσκεστε κοντά στο συμβάν, ελπίζουμε ότι θα ανασύρετε ένα άθικτο σώμα, αλλά εάν το πέρασμα του χρόνου έχει επιδράσει, μπορεί να καταλήξετε είτε με μέρη του σώματος είτε με σκελετικά υπολείμματα που πρέπει να ταυτοποιηθούν και να επαναπατριστούν, όπου είναι δυνατόν. Πρόκειται για πολύ απαιτητική, πολύ δύσκολη και πολύ περίπλοκη εργασία».

Ένα ζήτημα είναι ότι, σε αντίθεση με άλλες καταστροφές, οι άνθρωποι συχνά δεν έχουν μαζί τους διαβατήρια ή άλλες μορφές ταυτοποίησης που θα μπορούσαν να δώσουν στους ερευνητές ισχυρές ενδείξεις για την ταυτότητά τους. Ένα άλλο είναι η απροθυμία των φίλων ή των μελών της οικογένειας να συνεργαστούν με τις Αρχές στις χώρες όπου υποπτεύονται ότι έχει εξαφανιστεί το αγαπημένο τους πρόσωπο, παρά το γεγονός ότι αναζητούν απεγνωσμένα πληροφορίες γι’ αυτό.

Η έρευνα που διενεργήθηκε κατά παραγγελία του ΔΟΜ διαπίστωσε ότι τα υφιστάμενα πλαίσια για την αντιμετώπιση των ερευνών για εξαφανισμένα πρόσωπα στο Ηνωμένο Βασίλειο δεν ήταν αρκετά περιεκτικά για να υποστηρίξουν τις ανάγκες αυτών των οικογενειών. Οι συνεντεύξεις με άτομα που ζουν στο Ηνωμένο Βασίλειο και αναζητούσαν κάποιον που είχε εξαφανιστεί καθ’ οδόν προς το Ηνωμένο Βασίλειο έδειξαν ότι ο φόβος για το δικό τους μεταναστευτικό καθεστώς ήταν ένας άλλος κοινός παράγοντας.

«Μου έκανε μεγάλη εντύπωση ένας συνεντευξιαζόμενος που είπε: Δεν μπορείς πραγματικά να ψάχνεις για κάποιον άλλον, όταν πρέπει να κρύβεσαι», δήλωσε η Black.

Monterroso

Μέχρι πρόσφατα, οι χώρες ήταν απρόθυμες να αντιμετωπίσουν τους θανάτους μεταναστών ως περιστατικά αναγνώρισης θυμάτων καταστροφών (DVI), πράγμα που σημαίνει ότι ορισμένα ιατροδικαστικά πρωτόκολλα μπορεί να μην ακολουθούνται και να μην πραγματοποιείται η βέλτιστη συλλογή δεδομένων. «Εάν πρόκειται για περιστατικό DVI, οι χώρες μπορούν επίσης να ζητήσουν βοήθεια από την Ιντερπόλ και από άλλες χώρες μέλη, γεγονός που οδηγεί σε περισσότερους δυνητικούς πόρους», δήλωσε η Wilkinson. «Εάν δεν πρόκειται για περιστατικό DVI, τότε η έρευνα μπορεί συχνά να θεωρηθεί ποινική, με αρνητικές συνέπειες για τυχόν επιζώντες, ομάδες υποστήριξης ή οικογένειες των θυμάτων».

Ωστόσο, τα τελευταία δύο χρόνια, οι συζητήσεις σχετικά με τους μετανάστες στο πλαίσιο της ομάδας εργασίας DVI της Ιντερπόλ έχουν ενταθεί. Σύμφωνα με τον Marsden, αναπληρωτή πρόεδρό της, το κύριο μέλημά τους είναι η σύνδεση και η υποστήριξη προγραμμάτων όπως αυτό της Wilkinson.

Η δράση MDVI προσανατολίζεται κυρίως στην ενίσχυση της ικανότητας της Ευρώπης να αντιμετωπίσει τους χιλιάδες θανάτους στα σύνορά της, μέσω της οικοδόμησης ερευνητικών συνεργασιών και της αύξησης του αριθμού των ανθρώπων που διαθέτουν την τεχνογνωσία για να βοηθήσουν σε τέτοιου είδους ταυτοποιήσεις.

Μία από τις πρωτοβουλίες της είναι η διερεύνηση της χρήσης «δευτερογενών αναγνωριστικών στοιχείων», όπως τα χαρακτηριστικά του προσώπου ενός ατόμου, τα εκ γενετής σημάδια, τα τατουάζ ή τα σκουλαρίκια, ως νομικά μέσα ταυτοποίησης. Αν και τα χαρακτηριστικά αυτά χρησιμοποιούνται ανεπίσημα, τα οδοντιατρικά αρχεία, το DNA και τα δακτυλικά αποτυπώματα είναι επί του παρόντος τα μόνα αναγνωριστικά που γίνονται νομικά αποδεκτά. Ωστόσο, η δυσπιστία απέναντι στις Αρχές σημαίνει ότι τα μέλη της οικογένειας μπορεί να μην είναι πρόθυμα να παράσχουν δείγματα DNA για σύγκριση με αγνώστου ταυτότητας ανθρώπινα λείψανα, ενώ τα αποτυπώματα και τα οδοντιατρικά αρχεία για τον αγνοούμενο μπορεί να μην υπάρχουν.

Συχνά είναι πιο εύκολα διαθέσιμες φωτογραφίες του αγνοούμενου – ίσως ακόμη και τραβηγμένες στο ταξίδι του – τις οποίες μπορεί να έχει αναρτήσει στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Τον Αύγουστο, η Wilkinson και οι συνάδελφοί της δημοσίευσαν μια μελέτη στην οποία συγκρίθηκαν μεταθανάτιες εικόνες 29 ταυτοποιημένων νεκρών μεταναστών με ένα αρχείο εικόνων που είχαν ληφθεί όταν τα άτομα αυτά ζούσαν. Ακολουθώντας ένα πρωτόκολλο που είχαν αναπτύξει προηγουμένως, οι ερευνητές εξέτασαν διάφορες περιοχές του προσώπου για να δουν αν μπορούσαν να αντιστοιχίσουν τα θανόντα άτομα με το σωστό ζωντανό άτομο. Το συνολικό ποσοστό ακρίβειας ήταν 85%.

Μια άλλη συνεργασία που προέκυψε από την πρωτοβουλία MDVI είναι η ανάπτυξη φορητών σκάνερ που θα μπορούσαν να χρησιμοποιήσουν οι υπηρεσίες πρώτων βοηθειών ή οι εργαζόμενοι σε φιλανθρωπικές οργανώσεις για να καταγράφουν τα χαρακτηριστικά των νεκρών μεταναστών, πριν αρχίσει η περαιτέρω αποσύνθεση, αυξάνοντας τις πιθανότητες επιτυχούς αναγνώρισης. «Η μαγεία της τρισδιάστατης απεικόνισης είναι ότι, αφού καταγραφεί μια εικόνα, μπορείς να αλλάξεις τις γωνίες, τον φωτισμό και να εισάγεις διάφορα τεχνάσματα που μπορεί να κάνουν το πρόσωπο πιο αναγνωρίσιμο σε κάποιον που γνωρίζει το άτομο, ενώ μια δισδιάστατη φωτογραφία [του νεκρού] μπορεί να είναι πιο δύσκολη», δήλωσε ο Dr Frederic Bezombes στο LJMU, ο οποίος αναπτύσσει τους σαρωτές.

Άλλες τεχνολογίες που αναπτύχθηκαν πρόσφατα θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν για να βοηθήσουν στην ανέλκυση ανθρώπων που πεθαίνουν στη θάλασσα. Μιλώντας στο πρώτο ετήσιο συνέδριο της δράσης MDVI τον Σεπτέμβριο, ο Dr Tomasz Dabrowski από το Marine Institute στο Galway της Ιρλανδίας περιέγραψε το λογισμικό που είχε αναπτύξει και το οποίο συνδυάζει τις προβλέψεις των ωκεάνιων ρευμάτων με μοντέλα του τρόπου με τον οποίο συμπεριφέρονται διάφοροι τύποι σωματιδίων παρουσία ή απουσία ανέμου, για να προβλέψει πού είναι πιθανό να ξεβραστούν πτώματα ή ζωντανοί επιζώντες ναυτικών ατυχημάτων. Χρησιμοποιείται ήδη από τις ιρλανδικές Αρχές για να βοηθήσει τις έρευνές τους.

Όπως δήλωσε στον Guardian «παλαιότερα, θα έπρεπε να ρωτήσετε έναν τοπικό εμπειρογνώμονα που γνωρίζει πώς συμπεριφέρονται οι παλίρροιες και τα ωκεάνια ρεύματα και πώς αλληλεπιδρούν με τον άνεμο και την πίεση του αέρα σε μια συγκεκριμένη τοποθεσία για να προβλέψει την πιο πιθανή τροχιά ενός αγνοούμενου σκάφους ή ατόμου».

Παρόλο που η τεχνολογία αυτή δεν χρηματοδοτείται από το πρόγραμμα MDVI και δεν εφαρμόζεται ακόμη σε επιχειρήσεις έρευνας και διάσωσης μεταναστών στο Ηνωμένο Βασίλειο ή στη Γαλλία, ο Dabrowski δήλωσε ότι έχει αυτή τη δυνατότητα, καθώς το μοντέλο καλύπτει τα δυτικά της Σκωτίας, τη Θάλασσα της Ιρλανδίας, τη Μάγχη και τις γαλλικές ακτές του Ατλαντικού.

Η έρευνα σε τέτοιες μεθόδους μόλις αρχίζει και θα χρειαστούν περισσότερα για να διαπιστωθεί η εγκυρότητά της, αλλά η ηθική υπόθεση να δοθεί ένα όνομα στις χιλιάδες που χάνονται στην προσπάθειά τους να φτάσουν στην Ευρώπη ή στο Ηνωμένο Βασίλειο είναι τεράστια.

«Το έργο αυτό αφορά τελικά τους ανθρώπους που μένουν πίσω. Δεν μπορούν να θρηνήσουν σωστά μέχρι να πάρουν τις απαντήσεις που τους αξίζουν για το αγαπημένο τους πρόσωπο», δήλωσε ο Marsden. «Ανεξάρτητα από το πόσο μεγάλο ή μικρό είναι το κομμάτι τους που παίρνουν πίσω, είναι πραγματικά σημαντικό να το κάνουν. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο κάνουμε αυτή τη δουλειά, ώστε να μπορέσουμε να τους βοηθήσουμε να κλείσουν αυτό το κεφάλαιο και να τους επιτρέψουμε με κάποιο τρόπο να προχωρήσουν παρακάτω».

Tags