Σχεδόν τρία χρόνια αφότου η εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία καταδικάστηκε από χώρες σε όλο τον κόσμο, ο Βλαντίμιρ Πούτιν διοργανώνει μια σύνοδο κορυφής στην οποία συμμετέχουν περισσότεροι από δώδεκα παγκόσμιοι ηγέτες, ένα έντονο μήνυμα του Ρώσου προέδρου ότι δεν είναι μόνος του, αντίθετα ένας αναδυόμενος συνασπισμός χωρών τον στηρίζει.

Η τριήμερη σύνοδος κορυφής των BRICS, που αρχίζει την Τρίτη (22/10) στη νοτιοδυτική ρωσική πόλη Καζάν, είναι η πρώτη συνάντηση της ομάδας των μεγάλων αναδυόμενων οικονομιών Βραζιλία, Ρωσία, Ινδία, Κίνα και Νότια Αφρική από τότε που διευρύνθηκε νωρίτερα φέτος για να συμπεριλάβει την Αίγυπτο, τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, την Αιθιοπία και το Ιράν.

Στους ηγέτες που αναμένεται να συμμετάσχουν περιλαμβάνονται ο Σι Τζινπίνγκ της Κίνας, ο Ναρέντρα Μόντι της Ινδίας, ο Μασούντ Πεζεσκιάν του Ιράν, ο Σιρίλ Ραμαφόσα της Νότιας Αφρικής, καθώς και εκείνοι που δεν ανήκουν στη λέσχη, όπως ο Τούρκος πρόεδρος Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν. Ο πρόεδρος της Βραζιλίας Λουίς Ινάσιο Λούλα ντα Σίλβα αναμενόταν να συμμετάσχει, αλλά ακύρωσε το ταξίδι του μετά από τραυματισμό που υπέστη στο σπίτι του.

Η συνάντηση των BRICS και άλλων χωρών αυτή την εβδομάδα θα είναι μακράν η μεγαλύτερη διεθνής συνάντηση που έχει φιλοξενήσει ο Ρώσος πρόεδρος από την έναρξη του πολέμου στην Ουκρανία τον Φεβρουάριο του 2022 και θα αναδείξει μια αυξανόμενη σύγκλιση εθνών που ελπίζουν να δουν μια αλλαγή στην παγκόσμια ισορροπία δυνάμεων και -στην περίπτωση ορισμένων, όπως η Μόσχα, το Πεκίνο και η Τεχεράνη- να αντιμετωπίσουν άμεσα τη Δύση υπό την ηγεσία των Ηνωμένων Πολιτειών.

Είναι αυτό το τελευταίο μήνυμα που ο Πούτιν – και ο στενός εταίρος και ισχυρότερος ηγέτης των χωρών BRICS Σι – θα προβάλουν τις επόμενες ημέρες: Είναι η Δύση που στέκεται απομονωμένη στον κόσμο με τις κυρώσεις και τις συμμαχίες της, ενώ μια «παγκόσμια πλειοψηφία» χωρών υποστηρίζει την προσπάθειά τους να αμφισβητήσουν την αμερικανική παγκόσμια ηγεσία.

Σε δηλώσεις του στους δημοσιογράφους την Παρασκευή (18/11), ο Πούτιν χαιρέτισε την αυξανόμενη οικονομική και πολιτική επιρροή των χωρών BRICS ως «αναμφισβήτητο γεγονός» και δήλωσε ότι αν οι χώρες BRICS και οι ενδιαφερόμενες χώρες συνεργαστούν, «θα αποτελέσουν ουσιαστικό στοιχείο της νέας παγκόσμιας τάξης» – αν και αρνήθηκε ότι η ομάδα είναι μια «αντιδυτική συμμαχία».

Τα μηνύματα του Πούτιν αυτή την εβδομάδα θα είναι ακόμη πιο καίρια, καθώς η συνάντηση πραγματοποιείται λίγες ημέρες πριν από τις αμερικανικές εκλογές, όπου μια πιθανή νίκη του πρώην προέδρου Ντόναλντ Τραμπ θα μπορούσε να δει τις ΗΠΑ να αλλάζουν τη σταθερή υποστήριξή τους στην Ουκρανία και να επιβαρύνουν τους δεσμούς της Ουάσινγκτον με τους παραδοσιακούς συμμάχους της ευρύτερα.

«Αυτή η σύνοδος κορυφής των BRICS είναι πραγματικά ένα δώρο (για τον Πούτιν)», δήλωσε ο Άλεξ Γκαμπούεφ, διευθυντής του Carnegie Russia Eurasia Center στο Βερολίνο. «Το μήνυμα θα είναι: Πώς μπορείτε να μιλάτε για την παγκόσμια απομόνωση της Ρωσίας όταν (όλοι αυτοί) οι ηγέτες … έρχονται στο Καζάν».

Η Ρωσία θέλει να παρουσιάσει τη σύνοδο των BRICS «ως την αιχμή του δόρατος, τον νέο οργανισμό που θα μας οδηγήσει όλους ως παγκόσμια κοινότητα σε μια πιο δίκαιη τάξη», δήλωσε ο Γκαμπούεφ.

Όμως, παρά τη σαρωτική ρητορική της Ρωσίας, οι ηγέτες που συναντώνται στο Καζάν έχουν ένα ευρύ φάσμα απόψεων και συμφερόντων – μια πραγματικότητα των BRICS που, σύμφωνα με τους παρατηρητές, περιορίζει την ικανότητά τους να στείλουν ένα ενιαίο μήνυμα – ειδικά αυτό που μπορεί να επιθυμεί ο Πούτιν.

Παγκόσμιες κρίσεις

Η συνάντηση που φιλοξενείται από τη Ρωσία έρχεται σε έντονη αντίθεση με την περσινή σύνοδο κορυφής των BRICS στο Γιοχάνεσμπουργκ, όταν ο Πούτιν συμμετείχε από την άλλη πλευρά μιας βιντεοοθόνης – αδυνατώντας να παραστεί αυτοπροσώπως λόγω εντάλματος σύλληψης από το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο για φερόμενα εγκλήματα πολέμου στην Ουκρανία.

Φέτος, ο Ρώσος πρόεδρος βρίσκεται στο τιμόνι της πρώτης συνόδου κορυφής από τότε που ο οργανισμός σχεδόν διπλασιάστηκε σε μέγεθος – και η συνάντηση διεξάγεται ενώπιον ενός πολύ διαφορετικού παγκόσμιου τοπίου.

Ενώ οι BRICS προσανατολίζονται κυρίως στην οικονομική συνεργασία, η συνάντησή τους πέρυσι πραγματοποιήθηκε στη σκιά του πολέμου στην Ουκρανία. Τώρα, ακόμη και καθώς ο πόλεμος αυτός μαίνεται, η επεκτεινόμενη σύγκρουση στη Μέση Ανατολή, όπου το Ισραήλ πολεμά τους πληρεξουσίους του Ιράν, είναι επίσης πιθανό να κυριαρχήσει στις συζητήσεις των ηγετών.

Ο Πούτιν επιβεβαίωσε την περασμένη εβδομάδα ότι ο Παλαιστίνιος ηγέτης Μαχμούντ Αμπάς θα συμμετάσχει στην εκδήλωση. Ο Ρώσος ηγέτης και οι αξιωματούχοι του πιθανότατα θα χρησιμοποιήσουν τη σύγκρουση – και την οργή σε όλο τον Παγκόσμιο Νότο προς τις ΗΠΑ και την υποστήριξή τους προς το Ισραήλ – για να πιέσουν το επιχείρημά του για μια νέα παγκόσμια τάξη χωρίς τις ΗΠΑ στο τιμόνι, λένε οι παρατηρητές.

Τόσο η Κίνα, όσο και η Ρωσία έχουν ζητήσει κατάπαυση του πυρός στη διογκούμενη σύγκρουση και έχουν επικρίνει τις ενέργειες του Ισραήλ, ενώ οι ΗΠΑ έχουν υποστηρίξει το δικαίωμα του Ισραήλ να προβεί σε αντίποινα κατά των μαχητικών ομάδων Χαμάς στη Γάζα και Χεζμπολάχ στο Λίβανο.

Πόλεμος

Πολλοί από τους συμμετέχοντες στη σύνοδο βλέπουν τη σύγκρουση στη Μέση Ανατολή «ως ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα του γιατί αυτή η συγκεκριμένη ομάδα χωρών θα πρέπει να έχει μεγαλύτερη επιρροή», δήλωσε ο Τζόναθαν Φούλτον, ανώτερος μη μόνιμος συνεργάτης του Ατλαντικού Συμβουλίου με έδρα το Άμπου Ντάμπι. Ωστόσο, είπε, οι χώρες «τη χρησιμοποιούν κυρίως ως ρητορικό σημείο για να επικρίνουν πράγματα που δεν τους αρέσουν», αντί να δείχνουν ενδιαφέρον να ηγηθούν της επίλυσής της.

Οι παρατηρητές θα παρακολουθήσουν επίσης αν η Κίνα και η Βραζιλία θα χρησιμοποιήσουν τη συγκέντρωση ως πλατφόρμα για να αναδείξουν την κοινή ειρηνευτική τους πρόταση έξι σημείων για τον πόλεμο στην Ουκρανία, όπως έκαναν στη συνεδρίαση της Γενικής Συνέλευσης των Ηνωμένων Εθνών τον περασμένο μήνα. Τότε, ο Ουκρανός ηγέτης Βολοντίμιρ Ζελένσκι κατήγγειλε την προσπάθεια, λέγοντας ότι τέτοια σχέδια θα βοηθούσαν τη Μόσχα, ενώ προειδοποίησε το Πεκίνο και τη Μπραζίλια: «Δεν θα ενισχύσετε τη δύναμή σας εις βάρος της Ουκρανίας».

Οι προκλήσεις του ίδιου του Ζελένσκι που παρουσιάζει το «σχέδιο νίκης» του για τον τερματισμό του πολέμου και οι επικείμενες εκλογές στις ΗΠΑ σημαίνουν ότι η Κίνα έχει τώρα «μια τεράστια ευκαιρία να χτυπήσει το τύμπανο της δικής της μορφής (για την Ουκρανία) χωρίς να φείδεται μεγάλης μόχλευσης», σύμφωνα με τον Γκαμπούεφ στο Βερολίνο.

Η συνάντηση στο Καζάν δίνει επίσης στον Πούτιν άφθονη ευκαιρία για προσωπική συνομιλία με τους συναδέλφους του ηγέτες των BRICS και άλλους φιλικούς αξιωματούχους που παρευρίσκονται.

Η πρόσφατη συμπερίληψη στις BRICS του Ιράν – το οποίο, σύμφωνα με το CNN, έχει παράσχει στη Ρωσία εκατοντάδες μη επανδρωμένα αεροσκάφη, καθώς και βαλλιστικούς πυραύλους μικρού βεληνεκούς (μια μεταφορά που το Ιράν αρνείται) – φέρνει έναν στενό ρωσικό εταίρο ακόμη πιο κοντά στη Μόσχα. Η Κίνα έχει επίσης κατηγορηθεί από τις ΗΠΑ και τους συμμάχους της ότι τροφοδοτεί την πολεμική προσπάθεια της Ρωσίας μέσω της παροχής αγαθών διπλής χρήσης, όπως εργαλειομηχανές και μικροηλεκτρονικά – ένας ρόλος που το Πεκίνο επίσης αρνείται καθώς υπερασπίζεται το «κανονικό εμπόριο» με τη Ρωσία και την «ουδετερότητα» του στον πόλεμο.

Κρίση ταυτότητας

Οι ηγέτες τις επόμενες ημέρες αναμένεται να συζητήσουν πώς θα προωθήσουν τις τρέχουσες προσπάθειες για διακανονισμό πληρωμών εκτός του συστήματος που είναι καθορισμένο σε δολάρια ΗΠΑ με τη χρήση νομισμάτων και τραπεζικών δικτύων των BRICS, ένα σύστημα που θα μπορούσε να έχει οικονομικά οφέλη, αλλά και να βοηθήσει χώρες μέλη όπως η Ρωσία να παρακάμψουν τις δυτικές κυρώσεις. Οι χώρες είναι επίσης πιθανό να αναζητήσουν τρόπους για την ενίσχυση της οικονομικής, τεχνολογικής και χρηματοπιστωτικής συνεργασίας σε μια σειρά από τομείς, από την ενέργεια έως την ανταλλαγή δορυφορικών δεδομένων.

Ταυτόχρονα, όμως, θα πρέπει να παλέψουν με τις διαιρέσεις και τις διαφορετικές ατζέντες μεταξύ των χωρών εντός της ομάδας, οι οποίες, σύμφωνα με παρατηρητές, περιορίζουν τα όσα μπορούν να επιτύχουν οι BRICS.

Αυτό δεν είναι κάτι καινούργιο για τον οργανισμό, ο οποίος διοργάνωσε την πρώτη του σύνοδο κορυφής της Βραζιλίας, της Ρωσίας, της Ινδίας και της Κίνας το 2009 ως σύγκλιση των βασικών αναδυόμενων αγορών, προτού επεκταθεί το επόμενο έτος και συμπεριλάβει τη Νότια Αφρική. Το 2015, οι BRICS εγκαινίασαν τη Νέα Αναπτυξιακή Τράπεζα, η οποία θεωρείται εναλλακτική ή συμπληρωματική της Παγκόσμιας Τράπεζας και του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου.

Χαλαρά ενωμένες από ένα κοινό ενδιαφέρον για τη μεταρρύθμιση του διεθνούς συστήματος, ώστε να διασφαλιστεί ότι οι φωνές τους εκπροσωπούνται καλύτερα, οι BRICS από την αρχή τους ενσωμάτωσαν χώρες με βαθιές διαφορές στα πολιτικά και οικονομικά συστήματα – καθώς και άλλες τριβές.

Η Ινδία και η Κίνα, για παράδειγμα, έχουν μια μακροχρόνια υποβόσκουσα συνοριακή διαμάχη, αλλά αποτελούν δύο βασικούς πυλώνες της λέσχης. Οι διαιρέσεις τους έχουν γίνει ακόμη πιο εμφανείς τα τελευταία χρόνια, καθώς οι σχέσεις Κίνας-ΗΠΑ έχουν γίνει όλο και πιο τεταμένες, ενώ η Ινδία και οι ΗΠΑ έχουν γίνει στενότεροι εταίροι.

Σήμερα, ακόμη και καθώς οι BRICS έχουν επεκταθεί και πάλι – και το Κρεμλίνο λέει ότι περισσότερες από 30 επιπλέον χώρες ενδιαφέρονται να ενταχθούν ή να συνεργαστούν μαζί τους – οι βαθύτερες γεωπολιτικές διαχωριστικές γραμμές περιπλέκουν περαιτέρω την ταυτότητα και την κατεύθυνση των BRICS, λένε οι παρατηρητές.

«(Η Κίνα και η Ρωσία) έχουν ουσιαστικά προσπαθήσει να μετατοπίσουν την ομάδα από την αίσθηση ότι (οι BRICS) είναι αναδυόμενες οικονομίες σε μια πιθανή έκφραση κάποιου είδους ανησυχίας σε σχέση με τη δυτική κυριαρχία», δήλωσε ο Μανόι Κεουαλραμάνι, επικεφαλής των μελετών Ινδο-Ειρηνικού στο ερευνητικό κέντρο Takshashila Institution στην ινδική πόλη Μπανγκαλόρ.

Και τα νέα ή επίδοξα μέλη μπορεί να μην θέλουν να επιλέξουν μεταξύ αυτού του οράματος ή της Δύσης. Αντίθετα, επιδιώκουν να αναπτύξουν τις οικονομίες τους και «να εμπλακούν μη ιδεολογικά και ρεαλιστικά», είπε.

Με πληροφορίες από CNN, Reuters

Tags